Krzysztof Bielawski

Sentencje delfickie to zbiór mądrości greckich filozofów, tragików, poetów, historyków i mówców. Rzadko można je znaleźć w jednym miejscu. Najbardziej znane teksty, powiedzonka, bon moty, przenoszone z ust do ust to perełki wśród tak obszernej mowy. Można tam znaleźć m.in. teksty takie jak: Poznaj samego siebie i Nic nad miarę. Jeden zbiór zawierający całą mądrość, który przetrwał, zawierał 148 sentencji nazywanych delfickimi. Tradycja głosi, że to właśnie z Delfami – centrum greckiego świata, były one głęboko związane od względem kulturowym, religijnym i politycznym, a także pochodzeniem i wielowiekową ekspozycją. Mówi się, że były one wykute na tablicach znajdujących się przy wejściu do świątyni Apollona w Delfach, którą większość Greków przynajmniej raz w życiu odwiedzała, szukając dwóch rzeczy: odpowiedzi wyroczni na nurtujące już to jednostkę, już to społeczność pytania oraz mądrości rady na życie. Książka do pisania autorstwa Krzysztofa Bielawskiego to wybór 30 sentencji w oryginale i przekładzie, opatrzonych kulturowym i filologicznym komentarzem.

Krzysztof Bielawski (ur. 1969) Adiunkt w Instytucie Filologii Klasycznej Uniwersytetu Jagiellońskiego, wykładowca krakowskiej Akademii Sztuk Teatralnych, patrolog, tłumacz, współzałożyciel i wieloletni redaktor naczelny wydawnictwa Homini. Zajmuje się badaniami nad leksykografią grecką, religiami antycznymi, kultami misteryjnymi oraz związkami tragedii z teologia. Ostatnio opublikował także: Ofiara krwawa w Grecji starożytnej w świetle danych filologicznych. Tragedia attycka (Warszawa 2017). Delfy – jako siedziba najważniejszej panhelleńskiej wyroczni, miejsce igrzysk pytyjskich, ośrodek Amfiktionii Delfickiej, pępek świata wyznaczony przez omphalos i wreszcie źródło promieniowania mądrości Siedmiu Mędrców – stanowią rzeczywiste centrum greckiej kultury. Śledzenie związków i wzajemnych wpływów mantyki – tradycji profetycznej – i literatury sapiencjalnej okazało się fascynującą podróżą po samej istocie greckości. Sentencje ze świątyni delfickiej zawierają podwójny komunikat: z jednej strony przypominają wchodzącym do świątyni, że odpowiedzi Pytii zawsze mają w sobie tę mądrość, której z pozoru zdają się pozbawione, a z drugiej wskazują, że z trudem wypracowana mądrość mędrców dopiero w legitymizacji u delfickiego boga znajduje potwierdzenie swej wartości i siły. Mędrzec i Pytia to dwie strony tego samego. To dwa sposoby manifestacji podstawowych ludzkich potrzeb, pragnień, pytań i obaw, skupionych na dramatycznym napięciu między niewiedzą a poznaniem, wątpieniem w możliwości poznania a równoczesnym nieustannym zabieganiem o zdobywanie wiedzy. Chcemy wiedzieć, co jest ważne i dokąd zmierzamy, i pytamy albo mędrców, albo boga. Podpowiedz delficka mówi, że najlepiej uciekać się do jednego i do drugiego równocześnie. Że między irracjonalnością boskich natchnień i oświeceń sięgających poza słowa a racjonalizmem wyrażonym z siłą w lapidarnym słowie jest nie tylko wieczne napięcie, ale też wieczna równowaga i pełna komplementarność. Na linii tego napięcia dokonuje się zwykle to, co w życiu najważniejsze, także w codziennym i niedramatycznym doświadczeniu.

Table of Contents Robert Parker (University of Oxford) Introductory Remarks Scott Scullion (University of Oxford) Penal Sacrifice Włodzimierz Lengauer (University of Warsaw) Piety and Sacrifice in Greek Religion Gunnel Ekroth (Uppsala University) Holocaustic sacrifices in ancient Greek religion: Some comments on practice and theory Vinciane Pirenne-Delforge (University of Liege) Pure and Impure Ancestors at Selinous: a note on Greek theology Richard Seaford (University of Exeter) On Vedic Sacrifice, and its Differences from Greek Sacrifice Krzysztof Bielawski (Jagiellonian University) Animal Sacrifice in Eleusinian Inscriptions of the Classical Period Bartłomiej Bednarek (University of Warsaw) Whole and ground: krithai and alphita. Prolegomena Przemysław Biernat (Jagiellonian University) Sacrificial bricolage in Plato's Critias Lech Trzcionkowski (Jagiellonian University) Sacrificial Terminology and the Question of Tradition and Innovation in Greek Animal Sacrifice

Historia niszczenia cmentarzy żydowskich w Polsce prześledzona przez Krzysztofa Bielawskiego ukazuje swoje niepokojące karty. Jeszcze do niedawna powszechne było przypisywanie dewastacji nekropolii żydowskich jedynie lub głównie Niemcom podczas drugiej wojny światowej. W rzeczywistości istotny udział w tych działaniach ma także miejscowa ludność oraz powojenne państwo polskie. Przytoczone i udokumentowane zdjęciami przykłady nowych zastosowań, jakie wymyślono dla macew, np. przerobienie ich na płyty chodnikowe lub tarczę szlifierską, mają w sobie wstrząsającą moc. Krzysztof Bielawski przytacza setki przykładów działań prowadzących do zniszczenia cmentarzy żydowskich w Polsce. Jest to obraz całkowicie nieznany, a zarazem przytłaczający swoją skalą. Od początku osadnictwa żydowskiego na terenach dzisiejszej Polski powstało około 1200 cmentarzy żydowskich – zniszczeń nie uniknął bodaj żaden. Autor opisuje rzeczywistość smutną, niepokojącą, wywołującą poczucie moralnego oburzenia i wstydu. z recenzji dr. Krzysztofa Persaka Praca uzupełnia istotną lukę w piśmiennictwie dotyczącym losów Żydów polskich. Stanowi jakościowy krok w zakresie tego, co wiedzieliśmy dotychczas o losie cmentarzy żydowskich w czasie i po Zagładzie. z recenzji dr. hab. Augusta Grabskiego Krzysztof Bielawski jest zaliczany do czołowych badaczy cmentarzy żydowskich w Polsce. Tematyka podjęta w jego pracy mieści się w obrębie białych plam w polskiej historiografii – jest tabuizowana, niechciana, przemilczana, marginalizowana, omijana, niepoprawna, wstydliwa, wreszcie nieznana. Książka jest dopełnieniem, na innym polu, publikacji takich autorów jak Jan T. Gross, Jan Grabowski i Barbara Engelking. prof. Andrzej Trzciński, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej W 2021 roku książka otrzymała III Nagrodę im. Józefa A. Gierowskiego i Chonego Shmeruka za najlepszą naukową publikację książkową w dziedzinie historii i kultury Żydów w Polsce. Publikacja dofinansowana ze środków: Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny w Polsce, Fundacja Rodziny Nissenbaumów, Fundacja Ochrony Dziedzictwa Żydowskiego.

Książka ma pionierski charakter nie tylko w polskim, ale i międzynarodowym wymiarze. Uwaga uczonych koncentrowała się bowiem do tej pory na muzycznej stronie zachowanych hymnów delfickich Atenajosa i Limeniosa, peanu berlińskiego anonimowego autora, hymnów Mesomedesa czy epitafium Sejkilosa. I choć wydawano teksty tych wszystkich autorów, to jednak wciąż umykał uwadze badaczy aspekt literacki. Tu i ówdzie pojawiały się wprawdzie refleksje krytyczne, ale wynikały one z potrzeby uzasadnienia wprowadzonych koniektur i ograniczały się do zwięzłego komentarza albo miały charakter incydentalny, a ich rozproszenie i brak metodologicznej spójności zamazywały przejrzystość interpretacyjną. Z punktu widzenia środowisk artystycznych, które zajmują się rekonstrukcją starożytnych zapisów muzycznych, książka dr. Krzysztofa Bielawskiego jest wyjątkowo przydatna i długo oczekiwana, gdyż umożliwia dokładne rozumienie tekstów literackich i ich kulturowej funkcji w najpełniejszym wymiarze. Autor poddał je skrupulatnej interpretacji, osadził w kontekście literackim, w tradycji genologicznej i historycznej. W ten sposób nie tylko uzupełnił, a nawet miejscami poprawił wydania oraz komentarze, lecz także jako pierwszy stworzył małe odrębne monografie poszczególnych autorów. W rezultacie otrzymaliśmy spójną syntezę monograficznie opracowanych tekstów muzycznych. Z recenzji prof. dr. hab. Kazimierza Korusa

Niniejsza monografia ma na celu uzupełnienie poważnej luki, jaką jest brak całościowego studium źródłowego z pełnym zestawieniem rzeczywistych nawiązań do ofiary krwawej w zachowanych tekstach tragicznych piątego wieku. Celem publikacji jest stworzenie źródłowej podstawy do ewentualnego krytycznego przeglądu dotychczasowych interpretacji zjawiska ofiary, które dominują w nauce od lat sześćdziesiątych. Stanowi ona filologiczną fenomenologię ofiary w greckiej tragedii, obejmując wszystkie nawiązania do rytu ofiarnego w zachowanych tekstach dramatycznych – podaje ich tekst oryginalny, nowy autorski przekład, uwzględniający techniczną terminologię religijną w sensie ścisłym, oraz szeroki kontekstowy komentarz – filologiczny, kulturowy, religioznawczy i – tam, gdzie to możliwe i uzasadnione – historyczny. Jakkolwiek celem tego opracowania nie jest ani potwierdzanie, ani obalanie istniejących teorii ofiary w ogólności, czy też koncepcji roli ofiary w tekstach dramatycznych w szczególności, to jednak nie można uniknąć odniesień do rozległej literatury przedmiotu. Praca ta powstała w ramach projektu „Ofiara krwawa w Grecji starożytnej w świetle danych filologicznych”, realizowanego w Uniwersytecie Jagiellońskim.

Publikacja jest pokłosiem konferencji naukowej poświęconej Eurypidesowi, zorganizowanej przez Ośrodek Praktyk Teatralnych „Gardzienice”, której 3 sesje odbyły się w latach 2016-2018. Praca poddaje naukowej analizie twórczość tego starożytnego dramaturga oraz dokonuje refleksji nad współczesną, artystyczną wizją jego sztuk. Eurypides to już od IV wieku p.n.e. (chociaż nie za życia) poeta najbardziej ceniony i popularny w starożytności, przez Arystotelesa uznany za „najbardziej tragicznego”, będący wzorem dla kolejnych pokoleń zafascynowanych nim naśladowców – od Seneki do Racine’a. Nic zatem dziwnego, że w naszych czasach nie słabnie zainteresowanie uczonych filologów jego twórczością ani fascynacja artystów teatru inscenizowaniem jego sztuk. Chyba żaden inny z wielkich twórców antyku nie dorównuje mu popularnością w teatrze współczesnym. Publikacja przeznaczona jest dla filologów, teatrologów i twórców teatru, a także dla studentów filologii klasycznej, nauk o kulturze i teatrologii. Tom ten przynosi plon niezwykłego przedsięwzięcia, jakim była konferencja naukowa poświęcona Eurypidesowi, rozłożona na trzy sesje w latach 2016-2018, prowadzone przez Ośrodek Praktyk Teatralnych „Gardzienice”. Trudno przecenić znaczenie tego wydarzenia o podwójnym charakterze: naukowej analizy twórczości Eurypidesa i zarazem refleksji nad współczesną, artystyczną wizją jego sztuk. Był to poeta już od IV wieku p.n.e. (chociaż nie za życia) najbardziej ceniony i popularny w starożytności, przez Arystotelesa uznany za „najbardziej tragicznego”, będący wzorem dla kolejnych pokoleń zafascynowanych nim naśladowców – od Seneki do Racine’a. Nic zatem dziwnego, że w naszych czasach nie słabnie zainteresowanie uczonych filologów jego twórczością ani fascynacja artystów teatru inscenizowaniem jego sztuk. Chyba żaden inny z wielkich twórców antyku nie dorównuje mu popularnością w teatrze współczesnym. [...] Nie mam [...] wątpliwości, że tom "Eurypides Innowator" będzie wydarzeniem w środowisku naukowym i artystycznym. Ta książka, merytorycznie znakomita, stanie się z pewnością lekturą filologów, teatrologów i twórców teatru. Będzie inspiracją, pomocą i przewodnikiem dla jednych i drugich. Powinna być lekturą dla studentów filologii klasycznej, nauk o kulturze i teatrologii. (Prof. dr hab. Włodzimierz Lengauer)