Joanna Krakowska

"Anarchistyczna, a więc z definicji antytotalitarna, odmieńcza rewolucja była totalna. Polegała bowiem na przekraczaniu wszelkich granic – tego, co piękne, tego, co stosowne, tego, co uznane, tego, co bezpieczne i tego, co silne. Jej narzędziem był performans – gatunek sztuki, a zarazem strategii społecznej, który zagarnia na swój użytek cudze przestrzenie, sprawiając, że literatura, teatr, sztuki wizualne, taniec i życie nieodwołalnie tracą autonomię wobec siebie nawzajem. Narzędziem performansu była zaś często odmieńczość, czyli queer – brak uznania dla kulturowych norm pętających wyobraźnię, pragnienia, ekspresję i fantazję. Ta książka to tylko mały wycinek historii performansu, historii queeru, historii Nowego Jorku, historii kontrkultury i zarazem popkultury. Wycinek trochę inny niż te najbardziej znane i najczęściej opowiadane, bo więcej tu kobiet, a mniej muzyki, więcej teatru, a mniej Warhola, choć i teatr nie ten, co zwykle. Opowiada o historii odmieńczego performansu (słowo to rozumiane jest tu bardzo szeroko) na Manhattanie – na scenie, w piwnicy, w klubie i na ulicy – od lat sześćdziesiątych po dziewięćdziesiąte, z wycieczkami w przyszłość i w przeszłość, a nawet do Polski. Książka ukazuje się w serii „mówi muzeum” wydawanej wspólnie przez Wydawnictwo Karakter i Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Warszawie. Joanna Krakowska – teoretyczka teatru, eseistka, tłumaczka. Adiunkt w Pracowni Teatru Współczesnego Instytutu Sztuki Polskiej Akademii Nauk. Zastępczyni redaktora naczelnego miesięcznika „Dialog”. Za monografię Mikołajska. Teatr i PRL została nominowana do Nagrody Literackiej Nike 2012. W 2017 roku otrzymała Nagrodę im. Jerzego Giedroycia za książkę PRL. Przedstawienia."

Antologia kobiecej myśli teatralnej, która pozwala na usłyszenie kobiecego głosu nie tyle w pracy i dziele, ile w refleksji nad nimi, w autokomentarzach i wspomnieniach, w zapisie doświadczenia, w perspektywie metateatralnej, historycznej, instytucjonalnej i, nade wszystko, osobistej. Trzecia z książek powstałych w ramach projektu HyPaTia – kobieca Historia Polskiego Teatru. „(Nie)świadomość teatru, poza upodmiotowieniem kobiecego głosu, a zarazem odsłonięciem jego dystynktywnych cech, ma także aspekt jawnie polemiczny. Jest bowiem, oczywiście tylko w pewnym sensie, odpowiedzią na antologię Świadomość teatru. Polska myśl teatralna drugiej połowy XX wieku wydaną pod redakcją Wojciecha Dudzika w Wydawnictwie Naukowym PWN w 2007 roku, w której na pięćdziesiąt osiem zamieszczonych tekstów jest zaledwie pięć napisanych przez kobiety i dwa, których są współautorkami, a pod względem objętości wypowiedzi kobiet zajmują niewiele ponad pięć procent całości” – pisze we wstępie Joanna Krakowska.

Seria Teatr publiczny. Przedstawienia przedstawia subiektywną, nieoczywistą historię teatru publicznego w Polsce od 1765 roku do dziś. Teatr jest medium historii w wielu sensach. Opowiada historię, pośredniczy w opowiadaniu historii i jest historią, jako że istnieje wyłącznie historycznie. To historyczne istnienie aktualizuje się w narracji, która może wykraczać daleko poza teatr, zataczając wokół niego coraz większe kręgi. W ten sposób sam teatr staje się historycznym źródłem. Ale to źródło o paradoksalnym charakterze – trzeba je najpierw samemu sobie stworzyć. Teatr nie jest bowiem dany, lecz zawsze i jedynie przedstawiany. Na podstawie autorskiego archiwum, arbitralnie ustanowionych kontekstów, światopoglądowych uwarunkowań i wytyczonego celu. Kluczowe dla tej historii jest zatem przedstawienie.

Historia życia niezwykłej kobiety, ukazana na szerokim tle dziejów polskiego teatru i w kontekście przemian politycznych i obyczajowych. Opowieść o Halinie (a w zasadzie Helenie) Mikołajskiej jest więc jednym z trzech - równorzędnych - planów, na których rozgrywają się wydarzenia przedstawione w książce. Opisy wstrząsów historycznych sąsiadują z drobiazgowymi opisami dnia codziennego, a radosna atmosfera sukcesów aktorskich bohaterki nieraz kontrastuje z ponurą rzeczywistością PRL-u. Poznając decyzje Mikołajskiej, jej motywacje, rozterki i powody zaangażowania się w działalność opozycyjną, jednocześnie wnikliwie przyglądamy się historii Polski Ludowej, mechanizmom sprawowania władzy i funkcjonowania polskiego teatru. Joanna Krakowska wystrzega się pozy wszechwiedzącego narratora. Pisze: Człowiek nie jest książką [...], wymyka się ocenom krytyków, jeśli chcą ustrzec się przed tanim moralizowaniem. Zawodzi historyków, pozostawiając ich w wiecznej niepewności. Nie liczy się z czytelnikami, prowadząc ich na manowce niejasnych celów i skrywanych motywacji, prawd i pozorów, zakłamań i tajemnic. Lekceważy archiwistów i bibliotekarzy, gubiąc kartki - dokumenty, plącząc rozdziały i zapisy bibliograficzne. Mikołajska. Teatr i PRL to perfekcyjnie napisana biografia, która ma wymiar uniwersalny; jej aktualność nie zamyka się w nakreślonych ramach chronologicznych, ale sięga naszych czasów i naszych wyborów.

Historia życia niezwykłej kobiety, ukazana na szerokim tle dziejów polskiego teatru i w kontekście przemian politycznych i obyczajowych. Losy Haliny Mikołajskiej (1925-1989) są nie tylko kartką z kroniki niedawnej przeszłości - oglądane z perspektywy, jaką proponuje Joanna Krakowska, stają się przypowieścią o tym, czego można dokonać nawet w "czasie marnym". Opisy wstrząsów historycznych sąsiadują z drobiazgowymi opisami dnia codziennego, a radosna atmosfera sukcesów aktorskich bohaterki nieraz kontrastuje z ponurą rzeczywistością PRL-u. Poznając decyzje Mikołajskiej, jej motywacje, rozterki i powody zaangażowania się w działalność opozycyjna w Komitecie Obrony Robotników, wnikliwie przyglądamy się historii Polski Ludowej, mechanizmom władzy i funkcjonowaniu polskiego teatru. To biografia, która ma wymiar uniwersalny. Jej aktualność nie zamyka się w nakreślonych ramach chronologicznych, ale sięga naszych czasów i naszych wyborów. Czasem ulegam złudzeniu, że się spełniłam. (Halina Mikołajska)

Historia życia niezwykłej kobiety, ukazana na szerokim tle dziejów polskiego teatru i w kontekście przemian politycznych i obyczajowych. Losy Haliny Mikołajskiej (1925-1989) są nie tylko kartką z kroniki niedawnej przeszłości - oglądane z perspektywy, jaką proponuje Joanna Krakowska, stają się przypowieścią o tym, czego można dokonać nawet w "czasie marnym". Opisy wstrząsów historycznych sąsiadują z drobiazgowymi opisami dnia codziennego, a radosna atmosfera sukcesów aktorskich bohaterki nieraz kontrastuje z ponurą rzeczywistością PRL-u. Poznając decyzje Mikołajskiej, jej motywacje, rozterki i powody zaangażowania się w działalność opozycyjna w Komitecie Obrony Robotników, wnikliwie przyglądamy się historii Polski Ludowej, mechanizmom władzy i funkcjonowaniu polskiego teatru. To biografia, która ma wymiar uniwersalny. Jej aktualność nie zamyka się w nakreślonych ramach chronologicznych, ale sięga naszych czasów i naszych wyborów. Czasem ulegam złudzeniu, że się spełniłam. (Halina Mikołajska)

"Demokracja" stanowi naturalne przedłużenie poprzedniej pracy Joanny Krakowskiej, "PRL. Przedstawienia", i zarazem jest zamknięciem całego cyklu poświęconego teatrowi publicznemu w Polsce 1765-2015. Różni się jednak i od całego cyklu, i od poprzedniej książki Krakowskiej. Powód jest oczywisty: tym razem nie jest to praca czysto historyczna. Wobec wybranych spektakli, podobnie jak wobec opisywanej epoki, autorka jest nie tylko badaczką. lecz również świadkiem. Książka ma wyraźną, świadomie deklarowaną orientację: przedstawia w ośmiu odcinkach plus aneks doświadczenia antykapitalistycznego teatru krytycznego - czy, szerzej, doświadczenia formacji ideowej, które znalazły wyraz w tym teatrze. prof. dr hab. Małgorzata Szpakowska