Pokropek Artur

Zależność zachowań politycznych od miejsca w hierarchii społecznej zawsze była przedmiotem analiz dotyczących demokracji i społeczeństw rynkowych. Nasuwa się pytanie, co może motywować do podjęcia tej kwestii w pierwszych latach XXI wieku? Sądzimy, że są dwa takie tematy. Pierwszym z nich było rozszerzenie Unii Europejskiej na społeczeństwa postkomunistyczne, drugim – lata kryzysu ekonomicznego zapoczątkowanego w 2008 roku na rynku kredytów hipotecznych i w sektorze bankowym. W kolejnych rozdziałach analizujemy niektóre konsekwencje tych zjawisk, odwołując się do danych sondażowych pochodzących z Europejskiego Sondażu Społecznego z lat 2002–2012. W świetle przedstawionych analiz nic nie wskazuje, żeby w latach 2002–2012 miało miejsce zanikanie wpływu klasy społecznej na preferencje wyborcze. We wszystkich krajach zależności te kształtowały się w postaci hierarchii, w której na najwyższej pozycji sytuują się kierownicy najwyższego szczebla i specjaliści, przed pracownikami umysłowymi niższego szczebla i właścicielami. Wyraźnie niżej lokują się kategorie rolników a najniżej robotnicy wykwalifikowani i niewykwalifikowani. Wynikałoby stad, że kategorie zajmujące uprzywilejowana pozycję są silniej motywowane do głosowania w wyborach niż klasy niższe, maja w tym zakresie większe kompetencje i wiedzę, a przede wszystkim – wierzą w możliwości wywierania wpływu na decyzje rządzących.

Celem książki jest prezentacja modeli wielopoziomowych i możliwości ich wykorzystania do analizy stratyfikacji społecznej. Analiza wielopoziomowa stosowana jest w odniesieniu do zjawisk funkcjonujących na różnych poziomach rzeczywistości - gdy rozpatrywane są łącznie cechy ludzi, szkół, placówek zdrowotnych, zakładów pracy, różnych jednostek terytorialnych i krajów. Gdy jest to element rzeczywistości, któremu trudno zaprzeczyć, modele wielopoziomowe stały się standardowym schematem analizy w badaniach międzynarodowych, studiach regionalnych i analizach zmian w czasie. Równoległym wątkiem są ustalenia dotyczące wpływu zróżnicowania terytorialnego na stratyfikację społeczną. Rozpatrywaliśmy ją w odniesieniu do Polski, starając się stwierdzić, na ile podziały terytorialne sprzyjają osłabieniu wyrazistości hierarchii społecznej. Nasze wyniki nie pozostawiają wątpliwości, że podział na województwa, powiaty, gminy i obwody spisowe w znaczącym stopniu różnicuje dostęp do dóbr lokujących jednostki w hierarchii społecznej. Natomiast oddziaływanie podziałów terytorialnych na stratyfikację społeczną występuje tylko częściowo i trudno je potraktować jako świadectwo rozmywania statusu społecznego i podziałów klasowo-warstwowych. Osobną uwagę poświęciliśmy prezentacji analiz wielopoziomowych w kontekście analizy związków między globalizacją a stratyfikacją społeczną. Rezultatem procesów globalizacji powinno być formowanie się układów stratyfikacyjnych o zasięgu ponadkrajowym. W jakimś stopniu występowało to zawsze, ale od kilkudziesięciu lat zjawiska te stały się bardziej widoczne, czego przykładem są międzynarodowa elita biznesu, elita pop-kultury i kategoria określana mianem celebrytów. Nasze analizy, opierające się na danych Europejskiego Sondażu Społecznego, wskazują raczej na brak oznak globalizacji, chociaż analizy prowadzone na większym materiale empirycznym powinny ten wniosek potwierdzić.