Muzeum II Wojny Światowej

Najnowszy komiks Wydawnictwa Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku przybliża historię Tadeusza Pietrzykowskiego – uzdolnionego boksera, ale również malarza, wychowawcy młodzieży i patrioty. Jego przeżycia i niezłomna postawa w obozie koncentracyjnym Auschwitz zadziwiały nawet niemieckich oprawców. Do dziś jest to historia, która wzbudza podziw, inspiruje i udowadnia, że człowieczeństwo jest wartością nadrzędną. Gdyby nie wybuch II wojny światowej, Tadeusz Pietrzykowski mógłby kontynuować obiecującą karierę sportową. Niewykluczone, że zostałby pilotem albo rozwijałby swój talent malarski. Tego nie wiadomo. Z całą pewnością można natomiast powiedzieć, że „Teddy”, podobnie jak tysiące młodych Polaków, we wrześniu 1939 r. musiał zmierzyć się z nową rzeczywistością, najczęściej odległą od młodzieńczych wyobrażeń. Główna oś narracji, którą przedstawiono w komiksie, dotyczy obozowych wspomnień Tadeusza Pietrzykowskiego. Ten młody człowiek, uczestnik pierwszego transportu do Auschwitz, po kilku miesiącach wyniszczającego pobytu w obozie otrzymał niezwykłą szansę, by przypomnieć sobie o nieprzeciętnych umiejętnościach bokserskich. Przed wojną zapewniały mu one niemały splendor i ogromną satysfakcję; za drutami niemieckiego obozu koncentracyjnego pokonanie wyższego i cięższego przeciwnika oznaczało wygraną w walce o życie. Była to batalia, w której początkowo niemal nikt nie dawał młodemu pięściarzowi szans na sukces. A jednak „Teddy” zwyciężył w pierwszej walce, co diametralnie zmieniło jego położenie. Kolejne starcia bokserskie przyniosły poprawę jego statusu w obozie, a zarazem stwarzały nowe możliwości, by nieść pomoc innym więźniom. Tadeusz Pietrzykowski zaangażował się w działalność obozowej konspiracji. I w Auschwitz, i w Neuengamme musiał myśleć o swojej przyszłości – każda przegrana walka mogła dla niego przecież oznaczać degradację w obozowej hierarchii, a być może i śmierć. „Teddy” jednak zwyciężał, wbrew przeciwnościom losu, ratując siebie i innych. Warto wspomnieć, że pasjonująca historia Tadeusza Pietrzykowskiego przez dziesięciolecia pozostawała niemal nieznana. Mimo że wspominał o nim Tadeusz Borowski w jednym z bardzo popularnych opowiadań, tylko nieliczni wiedzieli, że „Numer 77”, o którym mowa w lekturze szkolnej, był autentyczną postacią. Dopiero w latach dziewięćdziesiątych XX w. fenomen „Teddy’ego” zaczęli dostrzegać i doceniać historycy. Opowieść o młodym bokserze z Auschwitz jest wielowymiarowa i ma pozytywny wydźwięk – dowodzi, że nawet w warunkach nieludzkiego upodlenia i ekstremalnego zagrożenia życia można zachować człowieczeństwo. Przykład Tadeusza Pietrzykowskiego dobitnie udowadnia, że istnieją silniejsze wartości niż nienawiść i pogarda. Komiks jest skierowany do odbiorców w młodszym wieku, niemniej jego lektura może być pożyteczna również dla starszych osób. Życiorys Tadeusza Pietrzykowskiego i szeroki kontekst historyczny przybliżono w obszernym, ilustrowanym dodatku historycznym do publikacji.

Historia II wojny światowej często jest postrzegana przez pryzmat chwalebnych dokonań bohaterów – żołnierzy i cywilów. Jednak to oczywiste, że nie każdy uczestnik wydarzeń z lat 1939–1945 zasługuje na cześć i uznanie czy nawet na życzliwą pamięć. Podobnie było w przypadku osoby opisanej w naukowej monografii Michała Bogdanowicza. Książka niebawem będzie dostępna w sprzedaży i z kilku powodów będzie warto po nią sięgnąć. Nazwisko „Sygal” najczęściej nic nie mówi nawet osobom, które gruntownie poznały współczesną historię. Jednak losy tytułowego bohatera, a w zasadzie – antybohatera, można i należy odczytywać jako pewien wzorzec postępowań determinowanych wojną. Zdarza się bowiem, że ekstremalne doświadczenia związane z poczuciem ciągłego zagrożenia skłaniają jednostkę do nieoczywistych wyborów, często dalekich od ogólnie przyjmowanych norm etycznych. Nie inaczej było w przypadku Chaima Sygala. Kim był Chaim Sygal? Już po wojnie został uznany przez Sowietów za zdrajcę, kolaboranta i mordercę. Dowody jego win, zbierane w czasach stalinowskich, obecnie mogłyby wydawać się fabrykowane, co było typowe dla tamtej epoki. Tyle tylko, że Sygal nie doczekał się rehabilitacji również w latach dziewięćdziesiątych XX w., a więc w czasach niepodległej Ukrainy. I jak można przypuszczać, raczej tak się nie stanie. Nawet gdyby przyjąć, że zarzuty wobec Sygala, do których zresztą częściowo się przyznał, były wyolbrzymione, wszystko wskazuje na to, iż przebył on nieetyczne i wątpliwe moralnie przeobrażenie – będąc potencjalną ofiarą, stał się oprawcą. To wszystko nie zmienia faktu, że życiorys Sygala należy do ponadprzeciętnych. Wystarczy wspomnieć, że był wykorzystywany przez twórców sowieckich powieści sensacyjnych. Byłby to również gotowy materiał na scenariusz filmu, gdyby ktoś podjął się przeniesienia go na kinowe kadry. „O niezwykłości tej mało znanej postaci świadczy fakt, że jako Żyd potrafił nie tylko przetrwać, ale także zrobić swoistą karierę w służbie niemieckiej – należał do wąskiego grona osób pochodzenia żydowskiego, które działały w aparacie bezpieczeństwa III Rzeszy. W celu ratowania życia nie wahał się pomagać oprawcom narodu” – czytamy we wstępie do książki. W pięciu rozdziałach publikacji szczegółowo i obiektywnie opisano życiorys kontrowersyjnej postaci, jaką był Chaim Sygal – ukraiński Żyd, sowiecki milicjant, członek Siczy Poleskiej, a zarazem komendant kolaboracyjnej ukraińskiej policji pomocniczej i agent SD. Dzieje Sygala są o tyle interesujące, że „skupiają się w nich najbardziej charakterystyczne zjawiska II wojny światowej w Europie Wschodniej”, co zaznacza prof. Marek Wierzbicki w recenzji książki. Z całą pewnością opisana historia dowodzi, że wojna walnie przyczyniła się do rozchwiania szeroko pojmowanej moralności i stworzyła pole do relatywizowania takich pojęć, jak uczciwość, wierność czy godność. W monografii próżno szukać wartościowania postaw tytułowej postaci, podobnie jak trudno rozstrzygnąć, czy jej wybory były determinowane wyłącznie oportunizmem, czy raczej chęcią ratowania rodziny i własnego życia. Autor pozostawia tę kwestię otwartą, natomiast czytelnik może pokusić się o własną opinię na temat Chaima Sygala. Zdecydowanie sprzyja temu wyważony, obiektywny przekaz oraz obszerny aneks źródłowy.

Nowy katalog z serii Kolekcje ze Zbiorów Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku jest poświęcony żołnierzom 2. Korpusu Polskiego. Autorki przedstawiają w nim dzieje 15 bohaterów, a zarazem żołnierzy i dowódców, prezentując należące do nich przedmioty – obecnie eksponaty znajdujące się w zasobach MIIWŚ. Przedmioty osobiste, fotografie, książki, elementy umundurowania czy biżuteria patriotyczna to cenne zbiory, a tym samym – materialne dowody wojennych przeżyć. To jednak nie wszystko. Dzięki eksponatom można lepiej poznać losy konkretnych osób, których trwale dotknęła wojenna pożoga. Artefakty pomagają więc współtworzyć narrację o ludziach, których trzeba zachować w pamięci. Popularyzacji wiedzy o nich sprzyja dwujęzyczna, polsko-angielska forma omawianego katalogu. „Prezentujemy historię ludzi, którzy nie szczędząc krwi i wysiłków, szli w marszu o wolną ojczyznę. Historię zdyscyplinowanych, pełnych fantazji i brawury żołnierzy, którzy zdobywali uznanie w oczach alianckich dowódców” – czytamy we wstępie do publikacji. W katalogu przedstawiono historie 15 różnych żołnierzy 2. Korpusu Polskiego, w kolejności wyznaczonej hierarchią stopni wojskowych. Poszczególne kolekcje inicjują biogramy uzupełnione zdjęciami portretowymi. W sekcjach zaprezentowano osobiste pamiątki, dewocjonalia czy przedmioty codziennego użytku. Następnie przedstawiono dokumenty, oznaki i odznaczenia, a także fotografie. Całość publikacji uzupełnia zbiór ważnych eksponatów o wysokiej wartości historycznej, których właścicieli nie udało się ustalić.

Nowe, starannie opracowane wydanie książki autorstwa badaczy historii XX w. pozwala lepiej zrozumieć istotę zmowy Hitlera ze Stalinem. Bogaty materiał źródłowy dobitnie ilustruje skalę tego zbrodniczego przedsięwzięcia. Wskazuje również na ogrom kłamstw, które przez dziesięciolecia zaciemniały prawdę o IV rozbiorze Polski. Główną treść książki stanowi 40 dokumentów z lat 1927–1953, których znaczna część bezpośrednio odnosi się do zacieśniania stosunków niemiecko-sowieckich w przededniu wybuchu II wojny światowej. Moskiewskie archiwalia, które przez wiele lat były tajne, umożliwiają dogłębne spojrzenie na pakt Hitler–Stalin, przy uwzględnieniu szerokiego kontekstu historycznego. Dzięki nim można m.in. poznać rzeczywiste intencje imperialne sowieckiego dyktatora, który porozumienie z III Rzeszą tłumaczył chęcią uchronienia ZSRS przed wciągnięciem w wojnę. Zmowa Hitlera ze Stalinem, której wyrazem był podpisany 24 sierpnia 1939 r. pakt o nieagresji między rządami Niemiec i Związku Sowieckiego, przypieczętowała tragiczny los Polski i innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej. Warto mieć tę świadomość, zwłaszcza że dziesięciolecia kłamstw w tej sprawie, głównie ze strony przedstawicieli sowieckich i rosyjskich elit politycznych, przyczyniły się do wypaczenia współczesnej historii. Odpowiedzią polskich naukowców na zakłamywanie dziejów, zwłaszcza po inwazji Rosji na Ukrainę w 2022 r., jest dogłębna analiza źródeł i wykazywanie prawdy o sowieckim imperium. Oprócz dokumentów historycznych książka zawiera dwa obszerne rozdziały autorskie. W pierwszym z nich prof. Bogdan Musiał tłumaczy genezę paktu Hitler–Stalin, wraz z jego konsekwencjami. W drugim rozdziale pt. Stalin pisze „historię” swego paktu z Hitlerem prof. Jan Szumski ujawnia skalę sowieckich kłamstw, które przez dziesięciolecia były oficjalną wykładnią stosunków niemiecko-sowieckich. Całość publikacji uzupełniają przedmowa oraz indeksy osobowy i geograficzny. Drugie wydanie publikacji powstało we współpracy z Instytutem Pamięci Narodowej – Komisją Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu.

Katalog wystawy „Walka i Cierpienie. Obywatele polscy podczas II wojny światowej” prezentuje pełen zakres eksponatów, które tworzyły wspomnianą ekspozycję. Publikacja skłania do refleksji nad znaczeniem ofiary, którą ponieśli Polacy wskutek ekspansji totalitaryzmów XX w. Wystawa czasowa „Walka i Cierpienie. Obywatele polscy podczas II wojny światowej” była prezentowana od 1 września 2019 r. do 28 lutego 2022 r. w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Stanowiła szczególną formę upamiętnienia 80. rocznicy wybuchu najtragiczniejszego w dziejach konfliktu zbrojnego. Ekspozycja wszechstronnie opowiadała o doświadczeniach Polaków, którzy z jednej strony podjęli heroiczną próbę obrony niepodległości, a z drugiej – doświadczyli bezprecedensowych krzywd wyrządzanych przez niemieckich i sowieckich okupantów. Tragiczne wydarzenia wojenne przyniosły Polakom ogromne straty. Była to również najtrudniejsza w historii próba patriotyzmu dla polskiego społeczeństwa, które musiało zjednoczyć się w walce przeciwko potężnym wrogom. „Mimo terroru i strat przez cały okres wojny polskie elity niepodległościowe stały po stronie sił walczących z totalitarnym złem. Pod ich kierownictwem walczyły w okupowanym kraju i poza nim setki tysięcy polskich obywateli” – czytamy w przedmowie do publikacji. Katalog jest nie tylko książkową dokumentacją wystawy. To również publikacja pozwalająca lepiej zrozumieć istotę polskiej walki i cierpienia podczas wojny, a także bezgranicznego poświęcenia dla ojczyzny, które stało się fundamentem współczesnej niepodległości Polski. Zasadniczą częścią wydawnictwa jest ponad 100 szczegółowych not katalogowych eksponatów, które znalazły się na wystawie. Wśród nich są m.in. elementy uzbrojenia i umundurowania, książki i druki ulotne czy przedmioty codziennego użytku. Poprzedza je obszerny wstęp merytoryczny, w którym nakreślono historyczny kontekst dramatycznych losów Polaków w czasie II wojny światowej oraz różne wymiary walki z okupantami. Wartościowym uzupełnieniem publikacji są również czytelne infografiki.

„Niemieckie szkoły i kursy wywiadowczo dywersyjne…” to rozbudowana i szczegółowa monografia dotycząca działalności niemieckich agencji wywiadowczych na okupowanym terytorium Białorusi. Autor analizuje ośrodki w poszczególnych rejonach, posługując się współczesnym podziałem administracyjnym Republiki Białorusi na obwody. W prezentowanej pracy autor z kronikarską dokładnością opisuje strukturę wspomnianych niemieckich szkół i kursów, ewolucję ich głównych obszarów działalności oraz przygotowania do ataku na Związek Sowiecki. Oprócz tego w publikacji znalazły się szczegółowe rozważania poświęcone aparatowi terminologicznemu i pojęciowemu oraz ogólnym teoretycznym aspektom pracy agenturalnej. Główna część monografii jest jednak poświęcona działalności niemieckich szkół i kursów wywiadowczo-sabotażowych w latach 1941–1944 na terenie Białorusi. Autor omawia główne typy stacjonarnych tajnych ośrodków szkoleniowych, system szkolenia agentów oraz najważniejsze obszary ich pracy. Monografia oryginalnie została napisana w języku rosyjskim i ukazała się w 2020 r. Edycja polskojęzyczna została uzupełniona o wstęp dla polskiego czytelnika, wprowadzający w tematykę i kontekst badawczy publikacji. Wartościowym uzupełnieniem książki są indeksy – nazwisk i nazw geograficznych – oraz aneks prezentujący archiwalne fotografie i dokumenty. Swiatosław Kulinok – białoruski badacz, doktor historii w zakresie źródłoznawstwa, kierownik Działu Wydawniczego Narodowego Archiwum Republiki Białorusi.

Wojna i pamięć nr 2/2020 - czasopismo Muzym II wojny śwatowej w Gdańsku

Wojna i Pamięć. Czasopismo Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku - jest interdyscyplinarnym rocznikiem naukowym. Na jego łamach są prezentowane artykuły, sprawozdania, recenzje i materiały źródłowe poświęcone zagadnieniom z historii II wojny światowej i muzealnictwa. Publikujemy teksty autorów zarówno polskich, jak i zagranicznych. Poszczególne numery pisma mają swój indywidualny zakres tematyczny, dzięki czemu periodyk jest nośnikiem najnowszej wiedzy o historii najkrwawszego konfliktu w dziejach ludzkości.

To już kolejne wydanie albumu pt. Milion zza oceanu…, tym razem w miękkiej oprawie. Album stanowi graficzną dokumentację wystawy pod tym samym tytułem, prezentowanej od 6 lipca do 31 października 2018 r. w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Była ona poświęcona Polakom służącym w szeregach armii amerykańskiej. Ocenia się, że stanowili oni około milion, czyli 10% wszystkich zmobilizowanych żołnierzy US Army, czynnie uczestnicząc w globalnej ekspansji Stanów Zjednoczonych. Na wspomnianej wystawie zaprezentowano losy wybranych postaci na tle szerokiej panoramy problemów, którymi żyły społeczność polonijna i armia amerykańska. Prezentowany dwujęzyczny katalog jest pokłosiem tego wydarzenia. W publikacji nie tylko przypominano treść wystawy, ale również zaprezentowano fotografie oraz wybrane materiały z koncepcji aranżacyjnej. Dzięki nim katalog w znacznie większym stopniu oddaje specyfikę ekspozycji, jest pełniejszy, a także bardziej atrakcyjny.

W albumie O Zofii Kossak w konspiracji i prywatnie/On Zofia Kossak in Conspiracy and Private Life autorzy przyjmują nietypową perspektywę narracyjną – opisowo-wspomnieniową formę opowiadania. Treść publikacji stanowi wielobarwny wybór wspomnień osób, które znały osobiście Zofię Kossak – jej rodziny, przyjaciół czy znajomych. Celem albumu nie jest więc przedstawienie kolejnej biografii pisarki i konspiratorki, ale przypomnienie tej nietuzinkowej postaci, która pośmiertnie została odznaczona medalem Sprawiedliwego wśród Narodów Śwaiata oraz Orderem Orła Białego. Książka składa się z ośmiu rozdziałów (Zofia Kossak prywatnie, Z niezwykłego rodu, Pomiędzy Nowosielicą a Górkami, Czas odwagi i poświęcenie, Protest!, W otchłani, Otwarte drzwi i Powrót). Przedstawia życie i dokonania Polki w chronologicznym porządku, skupiając się jednak nie tyle na odtwarzaniu kolejnych faktów, ale na motywacjach, pragnieniach, dążeniach czy przekonaniach Zofii Kossak. Treść publikacji urozmaica i wzbogaca obfity materiał ilustracyjny – prezentowane w książce fotografie pochodzą m.in. z prywatnych archiwów rodzinnych, ze zbiorów Muzeum II Wojny Światowej i z Muzeum Zofii Kossak-Szatkowskiej w Górkach Wielkich.

Okupacja sowiecka ziem polskich w latach 1939-1941. - wydanie w języku rosyjskim ,,Sowiecki system okupacyjny – oprócz terroru – w dużym stopniu opierał się na działaniach określanych mianem sowietyzacji. Ważnym elementem kreującym nową rzeczywistość była propaganda. Do jej podstawowych narzędzi należała fotografia, którą rozpowszechniano w gazetach, czasopismach oraz na ulotkach. [...]Głównym kierunkiemdziałania propagandy sowieckiej było stworzenie negatywnego obrazu przedwojennej Polski i zaszczepienie tej wizji miejscowej ludności.” – Ze wstępu

Tematem albumu jest okupacja niemiecka w Polsce w latach 1939-1945. Poszczególne jego części ukazują swoiste światy równoległe: Niemców, polskiego miasta i wsi, ludności żydowskiej oraz konspiracji. Ponad 400 fotografii, które składają się na książkę, pochodzi ze zbiorów około 50 instytucji polskich i zagranicznych, osób prywatnych i kolekcji własnej Muzeum II Wojny Światowej. Większość publikujemy po raz pierwszy, przybliżając czytelnikowi atmosferę okupacji poprzez detal, mikrohistorię zawartą w każdym ze zdjęć. Umieszczone na końcu książki kalendarium porządkuje informacje i wzbogaca ją o element tradycyjnej narracji.

Monograficzne opracowanie losu żołnierzy brytyjskich w Polsce w czasie drugiej wojny światowej zasługuje niewątpliwie na uznanie. Jest to temat nie tylko ważny, ale i nie mniej fascynujący, a niektóre jego wątki są po prostu sensacyjne. Operacji ratowania jeńców brytyjskich z niewoli niemieckiej na ziemiach polskich nadano kryptonim „Dorsze”. Praca Anny Zapalec jest pierwszym, nie tylko w literaturze polskiej, tak obszernym, źródłowym ujęciem dotąd niewpisanego w pamięć zbiorową tego dramatycznego epizodu lat wojny 1939–1945. prof. dr hab. Mieczysław Nurek

Niniejsze opracowanie jest studium historyczno-geograficznym o migracjach przymusowych w ZSRR, dokony­wanych z upoważnienia władz państwowych zarówno w obrębie Związku Radzieckiego, jak i poza jego granicami. Wewnętrzne migracje przymusowe, począwszy od deportacji Kozaków w 1919 r., po deportację „pasożytów” w połowie lat pięćdziesiątych ubiegłego wieku stanowią wielkie zjawisko historyczne, które dotknęło około 6 mln ludzi. Były one częścią totalitarnego państwowego systemu migracji w ZSRR, uwarunkowaną skomplikowanym połączeniem czynników politycznych i ekonomicznych. fragment Wstępu

Dlaczego tak masowo angażowano cudzoziemską siłę roboczą? Jak liczna ona była i skąd pochodziła? Jak wyglądały warunki życia i pracy robotników? Ilu z nich przeżyło, ilu zmarło? Kto był za to odpowiedzialny? I w końcu: kto kiedy i od kogo uzyskał za to rekompensatę? Odpowiedzi na te pytania stara się znaleźć niniejsza książka. Celem jej nie jest encyklopedyczne ujęcie tematu, uwzględniające wszystkie możliwe detale, lecz systematyczne wprowadzenie do tego zagadnienia wraz z odniesieniami do literatury przedmiotowej. Fragment z Wprowadzenia Mark Spoerer (ur. 1963 r.), niemiecki historyk, profesor na Uniwersytecie w Ratyzbonie, specjalizuje się w historii społecznej i gospodarczej Niemiec oraz krajów Europy Zachodniej w XIX i XX w. , prowadzi badania dotyczące pracy przymusowej podczas I i II wojny światowej. Opublikował m.in Zwangsarbeiter und Zwangsarbeiterinnen auf dem Gebiet der Republik Österreich 1939-1945 (2004, wraz z .: Florianem Freundem, Bertrandem Perzem), Neue deutsche Wirtschaftsgeschichte des 20. Jahrhunderts (2013, wraz z Jochenem Strebem).

Oddajemy w Twoje ręce opowieść o Janinie Wasiłojć-Smoleńskiej. Jachna, bo taki pseudonim nosiła nasza bohaterka, była sanitariuszką w oddziałach partyzanckich Armii Krajowej na Wileńszczyźnie w czasie II Wojny Światowej oraz w 5 Wileńskiej Brygadzie AK, walczącej z władzą komunistyczną po zakończeniu wojny. Za czynny opór wobec komunistów spędziła 10 lat w więzieniach. Do przybliżenia partyzanckiej i więziennej historii Jachny zachęciły nas nie tylko jej burzliwe losy oraz postawa, ale również kilka niezwykłych przedmiotów - jej osobistych pamiątek - przechowywanych w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Jest to między innymi dar współwięźniarki - pudełeczko na różaniec, który niestety się nie zachował, gdyż jego paciorki wykonane były z chleba. Komiks Jachna jest jednym z serii komiksów wydanych przez Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Chcielibyśmy przybliżyć historię Polski z okresu wojny, opowiadaną przez losy ludzi, a także przedmioty, które znajdują się na wystawie głównej w naszym muzeum. Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku, jak każde muzeum historyczne, zbiera i przechowuje świadectwa przeszłości, dzięki czemu przetrwać mogą wiedza i pamięć o przeszłości. Pamięć tę jednak muzeum powinno nie tylko przechowywać, lecz przede wszystkim przekazywać. Pragniemy więc pamięcią o przeszłości &"zarażać";, zwłaszcza młodych czytelników, by - jak powiedział Primo Levi, były więzień niemieckiego obozu Auschwitz - nie musieli powtarzać przeszłości, bo jej nie pamiętali.

„Do tej pory brakowało, nie tylko zresztą w polskiej historiografii, takiej właśnie syntetycznej, systematyzującej i podsumowującej pracy, prezentującej skomplikowany kompleks rozliczeń wojny i okupacji w „naszej” części Europy. Procesy te, znacznie różniące się od tych w Europie Zachodniej i Północnej, są znane w niewielkim stopniu. Dotyczy to zresztą nie tylko państw tak egzotycznych jak Albania, ale zarówno krajów nam historycznie i geograficznie bliższych (jak Węgry czy Czechosłowacja), jak i – paradoksalnie – własnego podwórka. Niezaprzeczalną wartością książki jest zestaw autorów, w większości badaczy średniego lub młodszego pokolenia, doskonałych znawców dziejów najnowszych prezentowanych przez siebie państw, znających ich narodowe języki i powstałą w nich literaturę przedmiotu. Z powodów metrykalnych patrzą też na opisywane zjawiska bez jakichkolwiek obciążeń, sine ira et studio”. Prof. dr hab. Jerzy Kochanowski „Samo podjęcie tematu zasługuje na wysokie uznanie .Autorzy wnikliwie przedstawili niezbędne tło historyczne rozliczeń powojennych, ważne ze względu na zróżnicowane losy tych krajów podczas II wojny światowej i w związku z tym różną wagę oraz treść owych rozliczeń. Kompletnie przedstawione są też podstawy prawne rozliczeń, a także ich przedmiotowe obszary, takie jak: odpowiedzialność prawna za popełnione czyny, problemy z deportacjami i przesiedleniami ludności czy też wywłaszczenia, a na koniec – próby rewizji wyroków zapadłych po wojnie w okresie po upadku rządów komunistycznych. Praca jest cennym wkładem w poznanie kwestii powojennych rozliczeń z okupacją i wojenną kolaboracją”. Prof. dr hab. Wojciech Roszkowski

Głównym tematem książki jest obraz drugiej wojny światowej w pamięci kulturowej w Polsce i w Niemczech. Ewoluował on przez ostatnie siedemdziesiąt lat w obu krajach, podlegając wpływom różnych czynników, w tym także zmian politycznych. Tym, co jednak najbardziej interesuje autorów esejów, jest ewolucja obrazu drugiej wojny światowej w kulturze w ostatnim dwudziestopięcioleciu. Przyjęcie takiej perspektywy stwarza możliwość przyjrzenia się temu, w jaki sposób zmiany wynikające ze specyfiki kształtowania się pamięci w fazie przejścia od pamięci komunikacyjnej do kulturowej nakładają się zmiany w pamięci wywołane nową sytuacją polityczną oraz nowymi prądami kulturowymi. Pytanie o zmiany obrazu wojny w polskiej i niemieckiej kulturze postawiono w odniesieniu do trzech nośników pamięci, które autorom poszczególnych esejów wydają się szczególnie ważne: literatura, film i muzea. Tom zbiorowy „Druga wojna światowa w pamięci kulturowej w Polsce i w Niemczech. 70 lat później (1945-2015)” jest owocem badań przeprowadzonych w ramach projektu pod tym samym tytułem. Projekt wydawniczy poznańskich naukowców to interesująca i pożyteczna próba przeglądu aktualnej i ważnej problematyki wizerunku II wojny światowej w pamięci zbiorowej kształtowanej przez teksty kultury w Polsce i w Niemczech. W realizacji projektu uczestniczyli także niemieccy badacze pamięci kulturowej, co umożliwiło zaprezentowanie punktów widzenia dwóch zaangażowanych w wydarzenia społeczeństw. Zamieszczone w tomie artykuły odwołują się do starannie dobranych, bogatych źródeł. Oczywiście, nie mogą bazować na wszystkich dostępnych materiałach, jest ich bowiem zbyt wiele, lecz trafnie dobrane przykładowe dzieła literackie i filmowe oraz ekspozycje muzealne pozwalają na wnikliwą analizę kształtujących się od 25 lat postaw wobec przeszłości, kreślenie ich typologii i przemian. dr hab. Stefan Bednarek Książka lokuje się w nurcie badań eksplorujących w perspektywie porównawczej zjawiska występujące we współczesnej kulturze polskiej i niemieckiej. Autorzy podjęli ważny temat wzbogacając tym samym refleksję nad polsko – niemieckimi relacjami w zakresie pamięci zbiorowej, napisali tom zwarty i syntetyczny, niosący wiele szczegółowych informacji, ale też mający ambicję syntezy wybranych aspektów polskiej i niemieckiej pamięci kulturowej ostatnich dekad. Jest to praca pożyteczna i stymulująca – skłania do dyskusji, stanowi źródło inspiracji i nowych pytań badawczych. dr hab. Piotr Tadeusz Kwiatkowski

Praca ta ukazuje nie tylko mało podkreślane zróżnicowanie konspiracyjnych związków młodzieży w okupowanej Warszawie, ale też – w tym wypadku – skuteczne działania mające na celu konsolidację wobec celu nadrzędnego. Poprzez pierwotną współpracę konspiracyjnego „Petu” z Organizacją Małego Sabotażu „Wawer”, a potem zaangażowanie w Grupy Szturmowe Szarych Szeregów środowisko to staje się z czasem częścią elity warszawskiego Kedywu KG AK, a w godzinie próby jego liderzy nie tylko dowodzą strukturami batalionów „Parasol” i „Zośka”, ale też giną na posterunku realizując najtrudniejsze zadania w najcięższych powstańczych walkach w Warszawie. Przy czym postawa ideowa szła tu w parze z praktyką i zaangażowaniem najwyższej próby, mimo intelektualnych dyskusji i rozterek oraz realistycznych wniosków i ocen. I dotyczyła nie tylko wychowanków, ale także liderów oraz środowiskowego mentora – Bolesława Srockiego – który zaangażowany w konspirację najwyższych szczebli, miał też swój udział w późniejszym utrwaleniu pamięci o tym bohaterskim pokoleniu, współpracując m.in. z Aleksandrem Kamińskim. dr hab. Adam F. Baran

Dzieje Brygady Świętokrzyskiej nie są w Polsce tematem nieznanym. Niemniej jednak z pobytem tej formacji na ziemiach czeskich - przez niemal połowę czasu jej funkcjonowania - wciąż wiąże się wiele białych plam. [...] Książka niniejsza powstała z myślą o czeskim czytelniku, aby przybliżyć mu, czym była Brygada Świętokrzyska, w jakich okolicznościach znalazła się na czeskim terytorium i jak rozwijały się jej stosunki z czeską ludnością. Dotychczas dominował bowiem jednostronny przekaz. [...] W czeskich archiwach zachowało się stosunkowo dużo materiałów o brygadzie, czego dowodem będzie niniejsza książka. Nie mniej ważnym jej celem jest zaprezentowanie spojrzenia czeskiego historyka na Brygadę Świętokrzyską, nieobciążonego nieraz bardzo emocjonalnym zaangażowaniem w spór o rolę tej formacji. Być może ta perspektywa będzie przydatna dla polskiego czytelnika. Ze Wstępu do wydania polskiego

Książka dotyczy mało znanej kwestii przesłuchań przed polskimi sądami wojskowymi w Wielkiej Brytanii byłych polskich jeńców wojennych, ocalałych z zagłady trzech obozów specjalnych NKWD ZSRR - w Kozielsku, Ostaszkowie i Starobielsku. Dokumentacja ta ma wciąż istotna wartość źródłową dla badań szeregu aspektów dobrze już rozpoznawalnej tematyki genezy zbrodni katyńskiej. Dla życia codziennego w obozach specjalnych (kadra obozowa, warunki internowania, dzień powszedni jeńca obozów specjalnych, wydarzenia nietypowe, zachowanie jeńców itp.) jej znaczenie uznaję za wręcz kluczowe. Jej pojawienie się na polskim rynku księgarskim niewątpliwie będzie wydarzeniem. prof. dr hab. Wojciech Materski

Komiks Katyń jest poświęcony losom Stefana Wąsowskiego, polskiego lekarza i żołnierza, który wraz z 4400 innymi polskimi oficerami został zamordowany przez Sowietów w Katyniu w 1940 roku. Jest to również opowieść o kłamstwie, jakie towarzyszyło tej zbrodni aż do początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Nie tylko postać Stefana Wąsowskiego, lecz także kilka niezwykłych przedmiotów – jego osobistych pamiątek – przechowywanych w Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku zachęciły nas do przybliżenia tej bolesnej w dziejach Polski historii. Jest to między innymi wizytowa koszula, którą jego żona pieczołowicie przechowywała, licząc, że mąż kiedyś jeszcze ją założy, oraz binokle doktora, które zostały znalezione w masowym grobie w Katyniu. Autorem scenariusza jest Agata Abramowicz, ilustracje wykonał Jacek Michalski. Komiks, oprócz kart z rysunkami, zawiera również pomocnik historyczny, w którym jest wyjaśnione tło historyczne prezentowanych wydarzeń, biografie postaci oraz opisy eksponatów z kolekcji Muzeum będących inspiracjami do treści.

W miarę upływu lat od zakończenia najokrutniejszej z wojen i straszliwej zagłady ludności żydow­skiej Europy coraz bardziej zaciera się w naszej pamięci obraz jej ofiar. Po największych miejscach śmierci pozostały dziś cmentarzyska popiołów i szczątków zgładzonych osób. Ofiary i ich mę­czeństwo przywołują jednak nie tylko one, nie tylko też relacje nielicznych ocalałych i świadków Szoa, lecz także dokumenty i przedmioty znalezione na terenach poobozowych, relikty uśmierca­jących urządzeń, które zachowała ziemia, oraz świadectwa pisemne – kartki i napisy wykonywane w obliczu zagłady.

ARTUR JENDRZEJEWSKI (ur. 1979), doktor nauk humanistycznych, nauczyciel w Zespole Szkół Ogólnokształcących nr 1 w Pruszczu Gdańskim. Jego prace badawcze związane są z tematyką działalności polskich i obcych służb informacyjno-wywiadowczych w XX wieku, jak też stosunków politycznych oraz zagadnień wojskowości w tym okresie. Jest autorem książki Polski wywiad wojskowy w Wolnym Mieście Gdańsku w latach 1920–1930 (Gdańsk 2013) wyróżnionej Stypendium Miasta Gdańska i nagrodzonej na targach książki „COSTERINA 2014” oraz kilkudziesięciu artykułów publikowanych w periodykach naukowych i Internecie, a także współtwórcą regionalnych projektów historycznych. "Okres II wojny światowej wyłonił szereg postaci zasługujących na upamiętnienie. Na trwałą pamięć zasługuje wiele osób pełniących kierownicze, a co za tym idzie odpowiedzialne funkcje zarówno na emigracji, jak i w zaanektowanym i okupowanym kraju. Nie wszyscy doczekali się należnego im upamiętnienia. Nie są znane życiorysy wielu przedstawicieli Polski Podziemnej i Polskiego Państwa Podziemnego. Tę lukę stara się wypełnić Artur Jendrzejewski w publikacji poświęconej oficerowi wywiadu Armii Krajowej – Stefanowi Ignaszakowi „Nordykowi”. (...) Praca stanowi cenny i wartościowy wkład do badań biografistyki najnowszych dziejów na tle konspiracji antyniemieckiej i powojennej. W sumie otrzymujemy wartościowe wydawnictwo, które wypełni kolejną „białą plamę” w naszej historiografii." - prof. dr hab. Bogdan Chrzanowski