Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie

Publikacja podejmuje problem obrazowania i interpretowania Holokaustu. Muzeum poprosiło 100 osób: filozofów, historyków, literaturoznawców, psychiatrów, artystów, kuratorów i pisarzy o odpowiedź na pytania, które wydają się dziś najważniejsze – między innymi o pamięć i sposób opisywania Holokaustu oraz granice wolności twórczej w mówieniu o nim. Jest to więc książka nie tyle o Zagładzie, ile o odpowiedzialności za nią, postrzeganą oczyma czołowych polskich i zagranicznych intelektualistów. Publikacja została zainspirowana wystawą Doświadczenie Auschwitz. Polska – Izrael – Niemcy, prezentowaną w MOCAK-u w 2015 roku. Ekspozycja wzbudziła silne kontrowersje, a w odniesieniu do niektórych prac również protesty. Te reakcje pokazały, jak dalece temat jest nieprzepracowany i „zakazany”. Działalność związana ze zmianą tego stanu rzeczy – obejmująca nie tylko organizację wystaw, ale także projekty wydawnicze i badawcze – stanowi istotny punkt programu MOCAK-u.

Ważne słowo „ojczyzna” przeżywa w dzisiejszym świecie wielką i momentami bolesną modernizację. W dawnym rozumieniu było to miejsce, w którym się dorastało, do którego się przynależało i którego za cenę życia należało bronić przed obcymi. Ojczyzna była twierdzą, gdzie mówiono w jednym języku, czczono lokalnego boga i hołdowano tradycji, szanowanej na równi z rytuałami religijnymi. Ten model – dający poczucie osadzenia, ale również izolacji – opierał się na wykluczeniu i radykalnie dzielił ludzi na naszych i obcych. Takie podejście sprawdzało się do momentu, kiedy ludzkośćzaczęła się intensywnie przemieszczać. Pewne próby – niezbyt wyrafinowane – podważenia izolacyjnego modelu ojczyzny podjęło Cesarstwo Rzymskie, a potem Cesarstwo Austro-Węgierskie[1]. Jednak w obu przypadkach narody „zaproszone” były zbyt przywiązane do identyfikacji ojczyźnianej, aby dać się skusić przynależnością do mocarstwa. Dopiero Unia Europejska zbudowała model ojczyzny opartej na zasadzie pełnej zgody – wręcz ochoty – na przynależność. Obecnie pojmowanie ojczyzny wymaga głębokiej – przede wszystkim mentalnej – transformacji. Inaczej będziemy skazani na to, aby być obcym w cudzej ojczyźnie, albo przyjmować obcego w swojej. Obie sytuacje są emocjonalnie wyjątkowo niekomfortowe. Dzisiaj naszą ojczyzną jest cały świat. Tym samym wszyscy ludzie są naszymi współziomkami i zasługują na takie same prawa i szacunek. Ojczyzna „dawna” oczywiście nadal pozostanie wartością. Poprzez krajobraz, język, klimat i tradycję stanie się naszą rozszerzoną indywidualnością, wewnętrzną identyfikacją, nostalgiczną przyjemnością bycia sobą w rozpoznanym otoczeniu. Będziemy tej ojczyzny bronić, manifestując kulturową wartość ludzi tam urodzonych. Uzbrojenie kulturowe w miejsce militarnego to wymóg dzisiejszego świata. Idea ojczyzny totalnej jest ciągle marzeniem. Jednak to marzenie coraz bardziej staje się jedynym wyjściem. Tylko z koncepcji jednego narodu wynika bezpieczeństwo świata. Artyści już dawno przeszli na „globalny model ojczyzny”[2]. Mówią uniwersalnym językiem obrazów i z łatwością zmieniają kraje zamieszkania, wszędzie odnajdując pokarm dla wyobraźni. Nowe miejsca są dla nich tym cenniejsze, że nadają oswojonym obrazom trochę inne znaczenia symboliczne. Obrazy stają się bogatsze, bo zaczynają smakować różnymi „ojczyznami”. Artystów z całego świata – czujących swoją indywidualność i odrębność – łączą również wspólne dla wszystkich kultur problemy egzystencjalne. Dotyczą one przede wszystkim poszukiwania wewnętrznego sensu i zewnętrznej niezależności. Dlatego, szukając odpowiedzi na pytanie: „czym jest dla nas ojczyzna?”, warto zaglądnąć do katalogu odpowiedzi artystycznych. Wystawa Ojczyzna w sztuce zamierza zebrać i przedstawić najciekawsze rozwiązania.

Joachim Ringelnatz (1883–1934) należy do klasyków niemieckiej poezji. Fragmenty jego pełnych humoru i dystansu do rzeczywistości utworów funkcjonują do dzisiaj jako niezwykle aktualne i popularne aforyzmy. W Cuxhaven, mieście blisko związanym z biografią artysty, znajduje się poświęcone jego postaci muzeum. Ringelnatz był również malarzem, jego obrazy są jednak mało znane.

Agnieszka Osiecka w Dziennikach często wspomina o robieniu zdjęć, oddawaniu klisz do wywołania oraz wykonywaniu odbitek. Cieszy się z sesji udanych i martwi nieudanymi. Niewątpliwie robienie zdjęć było dla niej czymś więcej niż tylko portretowaniem przyjaciół czy dokumentowaniem wycieczek. Ona zawsze eksperymentowała na sobie i na otoczeniu. Nie było w niej zgody na cudze postrzeganie świata. Jej fotografie to właśnie taka próba patrzenia inaczej i przenikania głębiej. Wyraźnie widać to zwłaszcza w jej wczesnych zdjęciach.    Maria Anna Potocka Publikacja oprócz reprodukcji fotografii Agnieszki Osieckiej zawiera wybór z jej Dzienników oraz niepublikowanych wcześniej listów, teksty Marii Anny Potockiej, Magdy Umer, a także fragmenty wywiadu Jana Ordyńskiego z Danielem Passentem.

Katalog wystawy wybitnego szwajcarskiego artysty związanego z Nouveaux Réalistes i Fluxusem. Publikacja zawiera kilkadziesiąt reprodukcji prac, w tym słynne Stoły-pułapki. Towarzyszą im teksty kurator wystawy Marii Anny Potockiej, Texa Rubinowitza i Krzysztofa M. Bednarskiego, a także opracowanie na temat performansów Daniela Spoerriego, autorstwa Sabine Kaufmann.

Filozofia a Zagłada to antologia 14 klasycznych esejów filozoficznych, w większości niepublikowanych wcześniej po polsku. Poświęcona jest aspektom ontologicznym, poznawczym i etycznym Zagłady. Porusza zagadnienia sposobów rozumienia i przedstawienia tego ludobójstwa oraz jego wyjątkowości, a także winy i odpowiedzialności sprawców.

Projekt Ta krew jest dla ciebie został zainicjowany przez Franciszka Orłowskiego w 2016 roku. Artysta zaprosił wtedy do oddania krwi osoby mieszkające w Warszawie, a pochodzące z różnych kręgów kulturowych. Pobrana krew trafiła do polskiego banku krwi. Akcja była dokumentowana. Portrety dawców zostały podpisane ich imionami oraz krajami, z których pochodzą. Dwa lata później artysta zrealizował taki projekt w ramach festiwalu zorganizowanego przez Konstmuseum w Uppsali. Wystawa w MOCAK-u prezentuje trzecią, zrealizowaną w Krakowie i rozszerzoną wersję tego przedsięwzięcia. Katalog wystawy oprócz dokumentacji projektu zawiera między innymi esej W.J.T. Mitchella Migracja, prawo i obraz. Uchylić zasłonę niewiedzy.

Pierwsza publikacja w całości poświęcona Janinie Turek – mieszkance krakowskiego Podgórza oraz autorce prowadzonego w tajemnicy nieprzerwanie w latach 1943–2000 Dziennika. Pierwsza część książki zawiera zarówno teksty zbierające informacje o życiu i działalności autorki oraz opracowania naukowe dr Joanny Kubickiej i dr hab. Anny Pekaniec, jak i esej Mariusza Szczygła, wywiad z córką Janiny Ewą Janeczek oraz przedruk tekstu Jolanty Brach-Czainy. Druga natomiast przedstawia szeroki wybór reprodukcji stron z Dzienników z zachowanym podziałem na autorskie kategorie, poprzedzony wstępem i opatrzony komentarzami. Wydawnictwo po raz pierwszy daje możliwość samodzielnego zajrzenia do notatników Turek oraz śledzenie złożoności stworzonego przez nią systemu.

Na wystawie Bruno Schulz: Sex-Fiction spotykamy tego twórcę – na licznych autoportretach, a poprzez rysunki i grafiki zaglądamy także w głąb jego erotycznej wyobraźni. Publikacja towarzysząca wystawie poddaje te obrazy pogłębionej analizie i interpretacji. Prezentujemy Schulza nie jako fetyszystę i masochistę, tylko jako człowieka o nieposkromionej fantazji i swobodzie skojarzeń. Publikacja zawiera teksty kuratora, znanych schulzologów Jerzego Jarzębskiego i Piotra Millatiego oraz kalendarium Międzynarodowego Festiwalu Brunona Schulza w Drohobyczu. Ich dopełnienie stanowi profesjonalna analiza psychologiczno-psychiatryczna.

Publikacja podzielona jest na dwie części. W pierwszej znajduje się wybór cytatów na temat II Grupy Krakowskiej zestawionych przez Karolinę Czerską, przedrukowane w całości teksty Macieja Gutowskiego i Adama Walacińskiego, wspomnieniowy esej Marka Świcy, a także tekst Marii Anny Potockiej skupiający się na poszczególnych członkach Grupy. Druga część publikacji zawiera fotografie i reprodukcje prac artystów. Artyści (autorzy reprodukowanych prac): Jerzy Bereś, Tadeusz Brzozowski, Józef Chrobak, Maria Jarema, Julian Jończyk, Jerzy Kałucki, Tadeusz Kantor, Janina Kraupe-Świderska, Alfred Lenica, Adam Marczyński, Jadwiga Maziarska, Kazimierz Mikulski, Daniel Mróz, Jerzy Nowosielski, Jan Pamuła, Andrzej Pawłowski, Marek Piasecki, Maria Pinińska-Bereś, Mieczysław Porębski, Karol Pustelnik, Erna Rosenstein, Teresa Rudowicz, Bogusław Schaeffer, Jerzy Skarżyński, Maria Stangret, Jonasz Stern, Janusz Tarabuła, Jan Tarasin, Jerzy Tchórzewski, Danuta Urbanowicz, Witold Urbanowicz, Adam Walaciński, Zbigniew Warpechowski, Marian Warzecha, Jerzy Wroński

Polityka w sztuce to dziesiąta wystawa z flagowej serii MOCAK-u, w której łączymy sztukę z najważniejszymi terminami cywilizacyjnymi. Każda wystawa prezentuje wiele interpretacji i aspektów wybranego tematu. Polityka w sztuce zderzyła się z tragicznym czasem, w którym ambicje polityczne przeistoczyły się w zbrodnię. Katalog wystawy zawiera reprodukcje prac blisko 70 artystów oraz teksty autorstwa między innymi Jana Woleńskiego, Janusza Palikota i Marcina Matczaka.

W wyniku działalności komisji Bergiera pod koniec lat 90., której celem było wyjaśnienie wszelkich kontrowersji historycznych oraz prawnych w kwestii postawy Szwajcarów podczas II wojny światowej, do wiadomości publicznej podano informację, że w ich kraju są osoby, które przeżyły Holokaust. W zdecydowanej większości szwajcarscy ocalali nie byli obywatelami tego państwa. Pochodzili z Rzeszy Niemieckiej oraz innych państw europejskich. Niektórzy przeżyli obozy koncentracyjne i obozy zagłady, inni uratowali się w ukryciu. Większość przybyła do Szwajcarii po II wojnie światowej

Historia wpisuje się w geografię i tym samym wyznacza specjalne miejsca na planach miast oraz mapach krajów. Desperacja – oraz skuteczność – z jaką Oskar Schindler walczył pod koniec wojny o ratunek dla „swoich” Żydów, naznaczyły prowadzoną przez niego fabrykę Emalia heroiczną sławą. Stała się miejscem pielgrzymek i wzruszeń. MOCAK – reagując na częste pytania widzów – przygotował dokument, który ukazuje pełną historię miejsca, i równocześnie deklaruje godne wpisanie się w nią.

W latach 1942–1945 Zofia Posmysz była więźniarką Auschwitz-Birkenau. Pracowała w kuchni i magazynie żywności jako szrajberka. Przeżyła marsz śmierci do KL Ravensbrück, ostatnie miesiące wojny spędziła w obozie Neustadt-Glewe. Po wojnie poświęciła się działalności literackiej i edukacyjnej. Została dziennikarką, za swoją misję przyjęła świadczenie o Holokauście. Bogato ilustrowana publikacja stanowi zbiór jej wspomnień i opowieści zarejestrowanych przez Marię Annę Potocką. Książce towarzyszy film DVD zawierający świadectwo Zofii Posmysz nagrane w 2012 roku.

Książka jest próbą spojrzenia na kolekcjonerstwo z wielu, niekiedy bardzo odmiennych perspektyw. Zawiera wywiady z najsłynniejszymi polskimi kolekcjonerami sztuki współczesnej, ilustrowane wybranymi pracami z ich zbiorów, teksty Bogusława Habrata i Wernera Muensterbergera analizujące zjawisko kolekcjonowania z perspektywy psychiatrycznej i psychologicznej oraz opis strategii kolekcjonerskiej MOCAK-u. W eseju otwierającym tę publikację Maria Anna Potocka stawia kluczowe pytanie o rolę gromadzenia zbiorów w życiu samych kolekcjonerów.

Polsko-angielska publikacja Niebo nad Krakowem. LGBT mówi towarzyszy dronowemu pokazowi Krzysztofa Wodiczko na Rynku Głównym w Krakowie. Wydawnictwo podzielone jest na trzy części. W pierwszej znajdują się esej kuratora projektu Marii Anny Potockiej, manifest artysty oraz tekst koordynatora społeczności Krzysztofa Marchlaka. Uzupełnienie stanowią wypisy z dwóch najważniejszych raportów dotyczących stanu równouprawnienia społeczności LGBT (Rainbow Europe) oraz wolności wypowiedzi artystycznej (The State of Artistic Freedom). Druga część zawiera transkrypcje wypowiedzi uczestników projektu. Ostatnia dotyczy technicznych i środowiskowych przygotowań do projektu. Składają się na nią wytyczne dla uczestników oraz zespołu realizującego opracowane przez Krzysztofa Wodiczko. Aneksem jest zestawienie wszystkich projekcji zrealizowanych przez artystę w przestrzeni publicznej od 1980 roku.

Publikacja Symbole życia po śmierci. Sztuka komemoratywna Krzysztofa M. Bednarskiego podzielona jest na trzy części. Pierwsza zawiera eseje Marii Anny Potockiej i Waldemara Baraniewskiego dotyczące sposobów upamiętniania osób zmarłych. Druga część to dokumentacja fotograficzna realizacji komemoratywnych opatrzonych autorskim komentarzem artysty. Ostatnia dotyczy współpracy Krzysztofa M. Bednarskiego ze Zbigniewem Benedyktowiczem w kwartalniku „Konteksty”, w którym rzeźbiarz ma stałą rubrykę zatytułowaną Z archiwum artysty.

Katalog zawiera wspomnieniowy tekst Marii Anny Potockiej o Marianie Eilem, eseje Justyny Jaworskiej i Agnieszki Sachar dotyczące jego najsłynniejszego dzieła – „Przekroju”, wywiady z Mieczysławem Czumą i Wojciechem Plewińskim oraz kalendarium napisane przez Tomasza Potkaja. Druga część publikacji przybliża różne dziedziny, w których Eile twórczo się realizował – jako malarz, redaktor i fotograf. Oprócz reprodukcji obrazów, pocztówek i zdjęć, prezentowanych na wystawie, znajdziemy w niej przedruki publikowanych w „Przekroju” tekstów i projekty rubryki Franciszek i inni, które powstały na potrzeby „Szpilek”. Katalog uzupełniają fotografie Wojciecha Plewińskiego i rysunki Adama Macedońskiego – twórców związanych z „Przekrojem”. Publikacja w języku polskim i angielskim. Książka wydana w związku z wystawą: Marian Eile Artysta i redaktor Kuratorzy: Maria Anna Potocka, Agnieszka Sachar Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK 29.10.2020–21.3.2021

Publikacja podzielona jest na dwie części. W pierwszej znajduje się tekst kuratorski oraz eseje trójki zaproszonych autorów. Maria Hussakowska podejmuje rozważania na temat relacji miasto – sztuka, kluczowych postaci, miejsc i inicjatyw kształtujących lokalne środowisko. Fenomen jednej z najważniejszych pod tym względem instytucji – Akademii Sztuk Pięknych im. Jana Matejki – analizuje Agnieszka Jankowska-Marzec. Tekst Sebastiana Stankiewicza to rys historyczny oraz opis reguł funkcjonowania Otwartej Pracowni – jednego z najciekawszych stowarzyszeń artystycznych w Krakowie. Druga część publikacji poświęcona poszczególnym artystom obejmuje ich biogramy, zdjęcia pracowni oraz reprodukcje dzieł prezentowanych na wystawie. Jej uzupełnienie stanowią odpowiedzi twórców na pytania o wpływ tradycji Krakowa na ich pracę i o zadania sztuki. Katalog wydany w związku z wystawą: Artyści z Krakowa. Generacja 1950–1969 Kuratorzy: Monika Kozioł, Martyna Sobczyk Muzeum Sztuki Współczesnej w Krakowie MOCAK 29.10.2020–21.3.2021

Kroniki… Apollinaire’a to zbiór artykułów i tekstów krytycznych o sztuce współczesnej publikowanych od 1902 roku do końca życia autora, czyli do roku 1918, w prasie i katalogach wystaw. Książka po raz pierwszy ukazała się w 1960 roku w wydawnictwie Gallimard i powstała dzięki pracy francuskiego redaktora L-C. Breuniga, który zamieszczone w tomie teksty zebrał z rozproszonych publikacji i ułożył w porządku chronologicznym, a także opatrzył przedmową i przypisami. Kroniki... są ważną pozycją w dorobku francuskiego pisarza, który przez całe życie interesował się sztukami plastycznym i aktywnie uczestniczył w życiu artystycznym Paryża początku XX wieku. Zarówno w swych dziennikarskich relacjach z wystaw, jak i tekstach wstępnych do katalogów Apollinaire zdaje bezpośrednią relację z burzliwej artystycznie epoki, której towarzyszyły narodziny kubizmu, futuryzmu, fowizmu czy wreszcie abstrakcjonizmu. Jako propagator europejskiej awangardy, niezwykle wyczulony na zachodzące w sztuce zmiany, Apollinaire był jednym z pierwszych, którzy docenili wagę twórczości Picassa czy Matisse’a. W książce znajdują się także celne opisy twórczości wielu innych malarzy, takich jak Léger, Kandinsky, Modrian, de Picabia, Delaunay, Łarionow, Chagall, a także interesujące spostrzeżenia dotyczące rzeźb Rodina, de Bourdelle’a, Medarda Rossa, Archipenki czy architektury Gaudíego. Przekładu książki dokonał Jan Gondowicz, ceniony tłumacz z języka francuskiego i rosyjskiego.

Urodzony w 1899 roku niemiecki artysta Friedrich Vordemberge-Gildewart od początku swojej kariery artystycznej w połowie lat 20. konsekwentnie szedł drogą abstrakcji bez względu na medium, które w danym momencie wykorzystywał. Studiował w Hanowerze architekturę, architekturę wnętrz i rzeźbę. W historii sztuki zapisał się przede wszystkim jako malarz. Poza tymi czterema specjalizacjami wykonywał również projekty graficzne, zlecenia typograficzne, był wykładowcą, autorem tekstów poetyckich i esejów o sztuce. Friedrich Vordemberge-Gildewart szybko zyskał uznanie i jako reprezentant międzynarodowej awangardy należał do wielu grup artystycznych, między innymi De Stijl, Der Sturm, die abstrakten hannover, abstraction-création. Ekspansja narodowego socjalizmu w Niemczech w latach 30. zmusiła go do emigracji z kraju, w którym się urodził. Jego żona Ilse Leda była Żydówką, a prace samego artysty, tworzone wbrew obowiązującemu kanonowi, zostały zaliczone do „sztuki zdegenerowanej”. Dopiero w 1954 roku wrócił do Niemiec, gdzie otrzymał stanowisko w Wyższej Szkole Projektowania w Ulm. Tam mieszkał aż do śmierci w 1962 roku. Artysta stworzył 222 numerowane chronologicznie obrazy na płótnie. Określał je najpierw mianem konstrukcji (nawiązując do architektury), następnie – kompozycji (odwołując się do muzyki). Były one próbą stworzenia uniwersalnej struktury za pomocą jak najmniejszej ilości użytych środków. Prace Friedricha Vordembergego-Gildewarta znajdują się w najważniejszych kolekcjach muzealnych na całym świecie, w tym w Muzeum Sztuki Nowoczesnej w Nowym Jorku, Tate Modern w Londynie oraz w Centre Pompidou w Paryżu. W Muzeum Wiesbaden działa archiwum poświęcone artyście. Ta instytucja posiada też w swojej kolekcji najwięcej prac Vordembergego-Gildewarta. Na wystawie prezentujemy ponad 20 prac pochodzących ze zbiorów muzeów w Osnabrück oraz Wiesbaden, galerii sztuki z Berlina i Londynu oraz kolekcji prywatnych. Towarzysząca wystawie obszerna publikacja podzielona jest na części tekstową i albumową. Zawiera wypowiedzi reprezentujących Fundację Vordemberge-Gildewart – Arty Valstar-Verhoff, od połowy lat 80. zajmującej się twórczością artysty, oraz Dietricha Helmsa, emerytowanego profesora sztuki na Hochschule für bildende Künste w Hamburgu, który jako pierwszy podjął się kompleksowego opracowania spuścizny twórcy. Oprócz tego w książce znajdują się rozmowa z Augustem Vordembergem – bratankiem malarza i jego ostatnim żyjącym krewnym, wybór pism artysty (po raz pierwszy tłumaczonych na języki polski i angielski), kalendarium i literatura przedmiotu – przygotowane przez redaktorkę publikacji Delfinę Jałowik – oraz esej Marii Anny Potockiej.

Polsko – angielska publikacja składa się z dwóch części. Pierwsza, tekstowa, zawiera rozważania na temat miejsca sportu w kulturze i świecie współczesnym czy powiązań sporu ze sztuką. Swoje opinie przedstawiają m.in. filozof Józef Lipiec, socjolog Honorata Jakubowska czy krytycy sztuki Lucien Kayser i Anna Maria Potocka. W drugiej części zaprezentowane są ilustracje: fotografie, reprodukcje obrazów wraz z komentarzem na temat dzieł.

Katalog wystawy rozpoczynającej serię prezentacji dorobku twórców mieszkających i pracujących w Krakowie. Publikacja zawiera tekst kuratorski Delfiny Jałowik i Moniki Kozioł, stanowiący wprowadzenie do wyboru prac pokazywanych na wystawie oraz eseje Martyny Nowickiej, Andrzeja Szczerskiego i Joanny Zielińskiej poświęcone środowisku najmłodszych krakowskich reprezentantów sztuk plastycznych i ich twórczości. Obok reprodukcji obrazów, rzeźb i instalacji w katalogu znalazły się również fragmenty wywiadów z artystami, a także zdjęcia ich pracowni. Pokolenie artystów urodzonych w latach 80. weszło w środowisko artystyczne, nieobciążone bagażem poprzedniego ustroju, natomiast bardziej świadome mechanizmów rynkowo-kapitalistycznych. W ich realizacjach nie widać zaangażowania społecznego ani politycznego, tak wyraźnego w sztuce artystów urodzonych w latach 60. Wydaje się, że bardziej interesujące dla młodych twórców są poszukiwania metafizyczne, psychologiczne, bazujące na tworzeniu „zakamuflowanych” przedstawień postaci oraz budowanie oryginalnych narzędzi malarskich.

Katalog wystawy fotografii, filmów i archiwaliów dokumentujących działalność artystyczną Josepha Beuysa i Tadeusza Kantora w latach 70. w Edynburgu. Przybliża on również sylwetkę i twórczość inspiratora spotkania obydwu artystów, Richarda Demarco, jednego z najważniejszych animatorów sztuki w Wielkiej Brytanii, którego rysunki i akwarele zostały pokazane w przestrzeni Biblioteki MOCAK-u. Obok tekstów na temat artystów i archiwalnych fotografii publikacja zawiera kalendaria twórczej aktywności Beuysa i Kantora w Szkocji, uzupełnione materiałami prasowymi oraz wspomnieniami bezpośrednich świadków wydarzeń, a także kalendarium życia i działalności Demarco.