Polski Instytut Spraw Międzynarodowych

Aleksandr Łukaszenko jest w Polsce powszechnie kojarzony jako „ostatni dyktator Europy”, który uczynił z Białorusi swego rodzaju muzeum ZSRR wyposażone w dawno już w innych krajach europejskich zapomniane „eksponaty”, chociażby centralne planowanie w gospodarce… W toku lektury tej książki czytelnik, krok po kroku, odkrywa meandry i niuanse sposobu myślenia białoruskiego przywódcy, co dla obywatela państwa już od ponad 20 lat demokratycznego może być ciekawą przygodą intelektualną. Dla starszych czytelników będzie to zapewne wyprawa do znanej im sprzed lat rzeczywistości PRL, dla młodszych – świat zupełnie już egzotyczny, czyli próba wyobraźni. Książka Karbalewicza pokazuje, jak łatwo mój naród utracił raczkującą na początku lat 90. demokrację i stało się to paradoksalnie w rezultacie pierwszych demokratycznych wyborów! Portret polityczny Łukaszenki jest także portretem samych Białorusinów. Narodu, który za czasów sowieckiej okupacji został pozbawiony dużej części elit, zrusyfikowany i ograbiony z historii i tożsamości. Mam wielką nadzieję, że lektura tej książki pomoże Polakom lepiej zrozumieć Białorusinów i spojrzeć na nas nie tylko przez pryzmat głównego bohatera i uproszczonych doniesień medialnych; że skłoni do refleksji – jak to się stało, że tak bliskie historycznie i kulturowo narody znalazły się po dwóch stronach nowego europejskiego muru.

Autor książki podjął próbę odpowiedzi na wiele ważnych pytań. Jaką rolę odegrała Europa w dziejach i jak ta rola zmieniała się w ciągu burzliwego wieku dwudziestego? Czy stary kontynent powoli traci swoją zdolność (współ)kształtowania świata? Czy przestaje być jego „lepszą częścią” (jakkolwiek niepoprawnie politycznie to brzmi)? Czy po wiekach dominacji odejdzie w cień innych wschodzących potęg? Czy obecnie możemy mówić o zmierzchu Europy? W jaki sposób Europejczycy mogą ocalić swoją tożsamość kulturową? Czy Unia Europejska przetrwa? A może już jej nie ma, choć nie jesteśmy jeszcze tego świadomi – podobnie jak dzieje się w przypadku odległych gwiazd, których paliwo już się wyczerpało, ale ich światło wciąż jeszcze do nas dociera?

Celem publikacji jest charakterystyka problemów i wyzwań w stosunkach NATO – Unia Europejska na przestrzeni ponad dwudziestu lat. Autor analizuje znaczenie i role obu organizacji w stosunkach międzynarodowych oraz proces kształtowania się relacji miedzy nimi. Wskazuje na różne, czasami sprzeczne, wizje stosunków transatlantyckich w dziedzinie bezpieczeństwa. Współpraca miedzy obiema organizacjami podlega ograniczeniom, wynikającym z odmiennej roli, mandatu, sposobu funkcjonowania oraz kultury organizacyjnej. Przyczyna ograniczeń są także różne interesy polityczne ich państw członkowskich. Obok współpracy widoczna jest również rywalizacja miedzy NATO i UE. W rezultacie nie wykorzystują one potencjału wzajemnych stosunków. Możliwy jest jednak praktyczny postęp w ich współpracy poprzez poprawę dialogu politycznego, rozszerzenie i pogłębienie płaszczyzn kooperacji czy tez próbę znalezienia bardziej efektywnego sposobu współdziałania NATO i UE. Nadzieje na bardziej pragmatyczna współprace w kolejnych latach daje reakcja obu organizacji na pełnowymiarowa agresje Rosji przeciw Ukrainie. Adam Bugajski jest urzędnikiem państwowym i dyplomata. Pracuje w Ministerstwie Spraw Zagranicznych. Ma duże doświadczenie w zakresie dyplomacji wielostronnej. Był m.in. stałym przedstawicielem RP przy Biurze Narodów Zjednoczonych i organizacjach międzynarodowych w Wiedniu oraz zastępca stałego przedstawiciela RP przy NATO w Brukseli.

Doniesienia prasy zagranicznej o powstającej w 1918–1919 r. Polsce to marne źródła do badania dziejów niepodległości. Wiadomości ukazywały się w dziennikach od Atlantyku po Omsk spóźnione o dni, tygodnie lub nawet miesiące. Autorzy rzadko byli obiektywni. Treść bywała przepisywana z wiadomości agencyjnych lub – jawnie stronniczych – innych gazet. Komentarz mieszał się z opisem (często rzekomych) faktów, zależał od poglądów właściciela tytułu, jego stosunku do polityki rządu własnego kraju, sympatii ideologicznych, oceny zdolności do (prze)życia państw narodowych powstających na ruinach cesarskich imperiów. Wartość niniejszego wyboru polega nie na odtwarzaniu faktów, ale na ich interpretacji. Dokumentuje zagraniczne poglądy o powstającej II Rzeczypospolitej, pokazuje potęgę i trwałość stereotypów, nadzieje i obawy związane z powstającą nową mapą Europy Środkowo-Wschodniej. Polska odgrywała na niej rolę kluczową. Do wyobrażeń o świecie idealnym pasowała rzadko. Jak wszystko inne, co powstawało na przełomie 1918 i 1919 r.

Spośród rozlicznych kryzysów dwa miały, jak się wydaje, największe znaczenie dla rosnącej fali rozczarowania społecznego do integrującej się Europy. Był to kryzys w strefie euro (po 2010 roku) oraz migracyjny (po 2015). Celem mojej książki jest analiza tych kryzysów, a zwłaszcza sposobu ich rozwiązywania przez elity europejskie, przede wszystkim niemieckie, których wpływ na losy UE wzrasta. Stawiam tezę, że kryzysy były pacyfikowane w sposób mało skuteczny, przy dużych kosztach społecznych i politycznych dla europejskiej integracji. Problemem była niekiedy nietrafna diagnoza przyczyn tych kryzysów, a także niewłaściwie dobrane instrumenty antykryzysowe, które w niewielkim stopniu przyczyniały się do usuwania dysfunkcji, natomiast miały poważne skutki uboczne. Kiedy indziej diagnoza była postawiona lepiej, ale zabrakło woli politycznej do wprowadzenia odważnych reform. Niejednokrotnie do głosu dochodziły partykularne interesy narodowe, nie zaś myślenie o odpowiedzialności za cały system, w tym za losy projektu europejskiego. Solidarność, często przywoływana w czasie kryzysów, była raczej orężem w walce politycznej lub sposobem wymuszania odgórnej polityki aniżeli wartością praktykowaną przez poszczególne państwa w trosce o dobro wspólne w UE. W 2018 roku kryzysy zostały być może przygaszone, ale nie rozwiązane w sposób systemowy. Mogą się więc odnowić w przyszłości, a Unia zapewne nie będzie w pełni gotowa, aby odpowiedzieć na kolejne trudności.

Polska polityka zagraniczna w 1972 r. nie uległa większym zmianom. Najważniejsze wydarzenia to ratyfikacja 17 maja przez Bundestag układu PRL-RFN z 7 grudnia 1970 r., wizyty: prezydenta USA Richarda Nixona w Warszawie 31 maja - 1 czerwca i I sekretarza KC PZPR Edwarda Gierka we Francji 6-9 października oraz otwarcie granicy z NRD 1 stycznia. Coraz więcej uwagi poświęcano przygotowaniom do Europejskiej Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy oraz konsekwencjom rozszerzenia od 1 stycznia 1973 r. Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej. Trwały konflikty: wietnamski, bliskowschodni i chińsko-radziecki.

Książka Henryka Sokalskiego Odrobina prewencji stanowi pouczającą lekcję najwłaściwszych sposobów sterowania działaniami na rzecz pokoju i bezpieczeństwa w regionach napięć. Jako doskonale zorientowany i bardzo ważny uczestnik pierwszej prewencyjnej dyslokacji wojsk ONZ Henryk Sokalski z dużym powodzeniem przekłada na język teorii praktykę zapobiegania masowemu użyciu siły i wojnie. Jestem przekonany, że jego przemyślenia mogą być niezwykle pomocne w planowaniu przyszłych operacji prewencyjnego użycia sił zbrojnych. Odrobina prewencji: dorobek dyplomacji prewencyjnej ONZ w Macedonii

Niniejsza książka przedstawia wprowadzenie - i to tylko wprowadzenie - do analizy polskiej polityki zagranicznej i odnosi się do faktycznego i prawnego stanu uformowanego po kilkunastu latach przemian ustrojowych, wstąpieniu Rzeczypospolitej Polskiej do NATO i Unii Europejskiej; stanu istniejącego w dniu uzyskania przez rząd Kazimierza Marcinkiewicza wotum zaufania w Sejmie, wyłonionym w wyborach 2005 r. Książka stanowi wprowadzenie do analizy średniego zasięgu, gdyż wykracza poza tradycjonalistyczne pojmowanie minimum, czyli opis polityki pozbawiony świadomej konceptualizacji. Pełniejszą analizę należałoby budować z adekwatnym (źródłowym) uwzględnieniem procesu decyzyjnego i na szerokim planie porównawczym, nie w odniesieniu do państwa w jego obecnej konceptualizacji, lecz państwa w kontekście panującego światosystemu, na co jednak nie pozwala jeszcze ani obecny stan badań, ani zakres dostępu do informacji o procesie decyzyjnym. Autor jest historykiem i prawnikiem, profesorem na Wydziale Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Do 1989 r. pracował w Instytucie Historii PAN, gdzie główną problematykę jego badań i publikacji stanowiły stosunki między państwami Ameryki Łacińskiej a wielkimi mocarstwami zachodnimi w XX w., potem był szefem Kancelarii Sejmu (1990?1993), ambasadorem RP w Londynie (1994?1999), pierwszym dyrektorem nowo tworzonego Polskiego Instytutu Spraw Międzynarodowych (1999?2004), profesorem SGH (2001?2004).

Polskie Dokumenty Dyplomatyczne to źródła pisane dotyczące stosunków Polski z zagranicą wytworzone przez polskie organy władzy, instytucje publiczne, prasę, partie polityczne i inne organizacje społeczne, jak również dokumenty przechowywane w zespołach archiwalnych tych podmiotów.

Prezentowane w tomie Przepisy protokolarne, ceremonialne i etykietalne II Rzeczypospolitej Polskiej – oryginalne dzieło stworzone w kilka lat po odzyskaniu niepodległości – stanowią pomnik sztuki dyplomacji wpisany w polską tradycję narodową, a zarazem głęboko zakorzeniony w tradycji nowożytnej dyplomacji europejskiej.

Kolejny (szesnasty) tom serii wydawniczej Polskie Dokumenty Dyplomatyczne składa się z 316 dokumentów ilustrujących polską politykę zagraniczną w 1932 roku. Najważniejszym wydarzeniem tego roku była Międzynarodowa Konferencja Rozbrojeniowa, której obrady zainaugurowano 2 lutego w Genewie. W relacjach wielostronnych uwagę zwraca także konferencja w Lozannie, w czasie której zadecydowano o zawieszeniu spłat reparacji wojennych nałożonych po zakończeniu I wojny światowej. Za najistotniejsze wydarzenie w stosunkach dwustronnych uznać należy podpisanie 25 lipca układu o nieagresji z ZSRR i wynikające z tego faktu konsekwencje dla stosunków z Francją i Rumunią. W roku 1932 doszło także do zmiany na stanowisku ministra spraw zagranicznych. August Zaleski piastujący ten urząd od roku 1926 został zastąpiony przez dotychczasowego podsekretarza stanu – Józefa Becka. Podstawę źródłową tomu stanowią materiały zgromadzone w Archiwum Akt Nowych, Instytucie Polskim i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie, Instytucie Józefa Piłsudskiego w Ameryce oraz w Archiwum Państwowym w Gdańsku. Zdecydowana większość materiałów zamieszczonych w tomie to dokumenty dotychczas niepublikowane. Tomy zawiera indeks osobowy i rozbudowany indeks rzeczowy, we wstępie zawarto informacje o strukturze i sprawach personalnych w MSZ.

Tom PDD 1958 jest siedemnastym tomem opublikowanym w ramach serii Polskie Dokumenty Dyplomatyczne. Publikacja powstała w oparciu o materiały wytworzone przez MSZ zgromadzone w Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych oraz w oparciu o dokumenty partyjne (wytworzone przez Biuro Polityczne, Sekretariat KC, Kancelarię Sekretariatu czy Komisję Zagraniczną KC) przechowywane w Archiwum Akt Nowych. Zdecydowana większość spośród 291 dokumentów umieszczonych w tomie to materiały tajne – dotychczas niepublikowane. Najważniejszym elementem polskiej polityki zagranicznej w 1958 r. były działania związane z propagowaniem inicjatywy utworzenia strefy bezatomowej (tzw. plan Rapackiego). Zgłoszenie inicjatywy, jej późniejsze modyfikacje oraz niezaprzeczalne zainteresowanie wywołane planem sprawiły, ze kwestia ta stała się dominującą sprawą dla polskiej dyplomacji – zarówno na płaszczyźnie multilateralnej jak i w stosunkach dwustronnych. W relacjach z krajami socjalistycznymi uwagę zwracają wizyty składane w krajach socjalistycznych przez Władysława Gomułkę (Bułgaria, Węgry, Rumunia i ZSRR). Sprawą wpływającą na całość relacji wewnątrzobozowych było natomiast pogorszenie stosunków z Jugosławią oraz wykonanie wyroku na Imre Nagyu. W kontaktach z krajami zachodnimi za najważniejsze uznać należy starania strony polskiej o potwierdzenie granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej oraz sondaże dotyczące możliwości unormowania stosunków z RFN. Tom został wyposażony w indeks osobowy oraz rozbudowany indeks rzeczowy. Ponadto w tomie zamieszczono aneksy zawierające wykaz ważniejszych umów dwustronnych zawartych przez PRL w roku 1958 oraz schemat obrazujący strukturę MSZ.

The enlargement of the European Union is among the major processes of European integration, and the Republic of Turkey is at the root of the most heated controversies among all candidate countries - one reason being that its candidacy brings into focus the problems which Europe itself is faced with. This book is about decades of Turkey's turbulent relations with the EU (previously, with the EC) and the country's importance for the bloc. A collection articles by Polish writers-political scientists, Turkish-studies experts and analysts, taking up various aspects of Turkey's internal and external policies - it offers valuable insights and projections which will be found useful not only by specialists in the field, but also all those interested in the complexities and intricacies of things Turkish.

Książka ta jest wynikiem pracy trzech naukowców z doświadczeniem w różnych dziedzinach polityki zagranicznej. Pierwszy zajmuje się polityką obrony i operacjami wojskowymi, drugi – problemami pokoju i Bliskiego Wschodu, trzeci jest ekspertem badającym Chiny i Azję. Żaden z nas nie pracował w administracji Obamy, ale każdy doradzał jego ludziom w rozmaitych sprawach związanych z polityką zagraniczną zarówno formalnie, jak i nieformalnie. Wierzymy, że to połączenie wiedzy z obserwacjami od wewnątrz umożliwi nam podjęcie próby wszechstronnej analizy i oceny polityki zagranicznej Baracka Obamy. Fragment przedmowy

Polskie Dokumenty Dyplomatyczne to źródła pisane dotyczące stosunków Polski z zagranicą wytworzone przez polskie organy władzy, instytucje publiczne, prasę, partie polityczne i inne organizacje społeczne, jak również dokumenty przechowywane w zespołach archiwalnych tych podmiotów. Każdy z tomów obejmuje z reguły jeden rok kalendarzowy (wyjątki stanowią tomy za lata 1919, 1939 i 1945) i zawiera dokumenty dotyczące polskiej polityki zagranicznej w danym roku. Dokumenty składające się na każdy z tomów ułożone są w porządku chronologicznym i – w możliwie pełny sposób – ilustrują całokształt polskiej polityki zagranicznej. Każdy tom poprzedzony jest wstępem autorstwa właściwego redaktora i zaopatrzony w indeks osobowy oraz rzeczowy.

Tom Polskie Dokumenty Dyplomatyczne 1934 jest już 21. tomem opublikowanym w ramach serii PDD. Zawiera 348 archiwalnych dokumentów, które ilustrują działania polskiej dyplomacji w 1934 roku. Najwięcej uwagi poświecono stosunkom polsko-niemieckim, a zwłaszcza podpisaniu deklaracji o niestosowaniu przemocy, która była jednym z najważniejszych aktów prawnych, zawartych przez dyplomację II RP. Wiele miejsca poświęcono także wizycie ministra Józefa Becka w Moskwie – jedynej podróży szefa polskiej dyplomacji do ZSRR w całym okresie międzywojennym. Jej następstwem było przedłużenie do 1945 r. polsko-radzieckiego układu o nieagresji. Znaczna część publikowanych archiwaliów dotyczy aktywności polskiej dyplomacji na forum Ligi Narodów, a za szczególnie istotną uznać należy wrześniową deklarację ministra Becka dotycząca spraw mniejszościowych. W tomie także bogato udokumentowano kulisy negocjacyjne związane ze złożeniem przez Francję propozycji zawarcia tzw. paktu wschodniego i jej wpływ na relacje bilateralne Paryż–Warszawa. Ciekawe uzupełnienie publikacji stanowią materiały dotyczące sytuacji w Wolnym Mieście Gdańsku, która miała swe odzwierciedlenie zarówno w stosunkach Polski z Niemcami, jak i w stosunkach z Ligą Narodów. Podstawę źródłową tomu stanowią dokumenty przechowywane w Archiwum Akt Nowych w Warszawie oraz materiały Instytutu Polskiego i Muzeum im. Gen. Sikorskiego w Londynie. W tomie znalazły się także archiwalia z Instytutu Józefa Piłsudskiego w Ameryce, a także akta Instytutu Hoovera przy Uniwersytecie Stanforda w Stanach Zjednoczonych (na podstawie mikrofilmów z AAN). Dodatkowo w tomie umieszczono pojedyncze materiały z Centralnego Archiwum Wojskowego oraz Archiwum Państwowego w Gdańsku, a także dokuemnty z Polskiego Instytutu Naukowego w Ameryce. Poza dokumentami, wstępem, regestami (zawierającymi, krótki opis każdego z dokumentów) w skład tomu wchodzą także indeksy: osobowy i rzeczowy ułatwiające odszukanie potrzebnych informacji. Dokumenty publikowane w tomie ułożone zostały w porządku chronologicznym. Poza dokumentami, wstępem, regestami (zawierającymi, krótki opis każdego z dokumentów) w skład tomu wchodzą także indeksy: osobowy i rzeczowy ułatwiające odszukanie potrzebnych informacji. Dokumenty publikowane w tomie ułożone zostały w porządku chronologicznym.

Najnowsza książka Wydawnictwa PISM prezentuje w zwarty i komunikatywny sposób wiedzę o obronie przeciwrakietowej i zagrożeniach rakietowych. Obronę przeciwrakietową uznaje się obecnie za warunek wstępny każdego planu obrony wojskowej, dlatego problem ten ma rangę strategiczną także dla polskich decydentów i opinii publicznej. Książka pod redakcją naukową dr. hab. Roberta Kupieckiego stanowi nowatorską publikację na polskim rynku. Nad jej powstaniem pracował zespół autorski złożony z siedmiu ekspertów MON, MSZ oraz PISM, zajmujących się tym tematem od wielu lat, tak na gruncie naukowym, jak i praktycznym. Autorzy przedstawiają niezwykle przystępnie skomplikowane kwestie obrony przeciwrakietowej, ich aspekty polityczne, strategiczne, techniczne oraz ekonomiczne.

Nic tak dobitnie nie świadczy o zasadności tezy o odrębności amerykańskiej kultury politycznej jak fakt, że liczba wybieralnych funkcji i stanowisk w Stanach Zjednoczonych przekracza 519 tysięcy – od prezydenta USA aż po hycla w stanie Vermont. Amerykanie uważają wybory za sedno życia politycznego kraju i praktyczną realizację zasady, że podstawę sprawowania władzy przez odpowiednie instytucje stanowi zgoda obywateli. Wybory uważa się za podstawowy sposób wcielania w życie normy najzwięźlej sformułowanej przez Abrahama Lincolna: „rządy narodu sprawowane są przez naród i dla narodu”.

Litwa, Łotwa i Estonia były i pozostają areną zarówno rywalizacji, jak i współpracy między Wschodem a Zachodem. Autor mistrzowsko śledzi rozwój tych trzech państw bałtyckich – od średniowiecznych krucjat przeciwko ostatnim poganom Europy i potędze Wielkiego Księstwa Litewskiego, przez przyłączenie ich do Imperium Rosyjskiego pod koniec XVIII wieku, aż po wyodrębnienie się nowoczesnych tożsamości narodowych w ubiegłym stuleciu. Czerpiąc z najnowszych badań i opracowań, Andres Kasekamp skupia się szczególnie na wydarzeniach XX wieku, kiedy państwa bałtyckie, po okresie okupacji radzieckiej i nazistowskiej, ostatecznie osiągnęły niepodległość. Autor bada również drogi do odzyskania państwowości i kwestie związane ze wstąpieniem Litwy, Łotwy i Estonii do Unii Europejskiej. Ta doceniona prestiżową Baltic Assembly Prize in Science i przystępnie napisana analiza porównawcza państw bałtyckich to pierwsze tego typu opracowanie na polskim rynku. Publikacja jest współfinansowana ze środków Estońskiego Instytutu Polityki Zagranicznej.

Książka Tomasza Orłowskiego – dyplomaty i ambasadora RP w Paryżu i Rzymie, wieloletniego szefa Protokołu Dyplomatycznego Ministerstwa Spraw Zagranicznych – adresowana jest do szerokiej rzeszy czytelników: zarówno profesjonalistów i studentów stosunków międzynarodowych oraz dyplomacji, jak i tych wszystkich, którzy zainteresowani są zasadami i regułami dobrego wychowania na co dzień. Protokół dyplomatyczny, ceremoniał i etykieta, wbrew rozpowszechnionej opinii, nie utrudniają życia, lecz je ułatwiają. Są praktyczną wskazówką, jak należy się zachować w sytuacja nietypowych, trudnych i nieprzewidywalnych. W ślad za autorem jednego z najstarszych zabytków polskiej poezji (Przecław Słota: O zachowaniu się przy stole) Orłowski podpowiada Czytelnikowi, na czym polega kultura w relacjach międzynarodowych i jak należy chronić godność państwa, a zarazem okazywać szacunek partnerom, budzić ich zaufanie i sympatię. Jest to kompendium wiedzy i doświadczenia szczególnie potrzebnych i przydatnych w czasach, gdy stosunki międzynarodowe przestały być domeną zawodowych dyplomatów, a stały się integralną częścią życia nas wszystkich, całego społeczeństwa.

Napisaliśmy Poradnik dyktatora w nadziei, że pomoże on czytelnikom zrozumieć logikę rządzenia – zarówno dobrego, jak i złego. Zaczynamy od stwierdzenia, że przywódcy zazwyczaj starają się zredukować, tak bardzo, jak to możliwe, zależność od masowego poparcia dla ich utrzymania się przy władzy. To nic dziwnego: wszak znacznie łatwiej zaspokoić wąską grupę popleczników niż liczną – a niekiedy ogromną – rzeszę zwolenników o zróżnicowanych potrzebach i żądaniach. Teoria selektoratu, którą rozwijamy w tej książce, odnosi się do wszystkich form rządów, a nawet do wszystkich form organizacji. Przedstawione przez nas idee mają jednak największą praktyczną wartość dla obywateli państw o rządach w fazie przejściowej. Demokratyczne państwa, takie jak Wielka Brytania czy Szwajcaria, z pewnością nie są wolne od problemów, lecz wiadomo, że ich przywódcy wcześniej czy później stracą urząd w wyniku decyzji wyborców. Świadomi tego, liderzy i partie polityczne dokładają starań, by reprezentować interesy swoich wielkich elektoratów. Z tego powodu nauka płynąca z tej książki może być dla obywateli wymienionych państw interesująca, natomiast nie ma wielkiej wartości praktycznej, ponieważ oni już cieszą się korzyściami z faktu, że ich przywódcy pozostają u władzy dzięki poparciu wielu. Oczywiście, obywatele państw o rządach autokratycznych czy dyktatorskich odnieśliby znaczną korzyść ze zwiększenia odpowiedzialności przywódców wobec społeczeństwa, a tym samym ich wrażliwości na dobro narodu. Dyktatorskie reżimy jednak, takie jak w Koreańskiej Republice Ludowo-Demokratycznej czy Zimbabwe, raczej nie pozwalają obywatelom na wyrażanie swoich interesów i zabieganie o ich realizację. Przeciwnie: dopóki dyktatorzy pozostają u władzy, dopóty nikt rozsądny nie odważy się im sprzeciwić, zbyt drogo bowiem by go to kosztowało. To, naturalnie, cenią przywódcy, którym udaje się utrzymać jednopartyjne rządy. Idee przedstawione w naszej książce mają największą praktyczną wartość dla państw w fazie przejściowej. Są to państwa, które mają wiele atrybutów demokracji, lecz nie ma w nich rzeczywistej odpowiedzialności rządu. Na przykład istnieje wiele nominalnie demokratycznych państw, w których odbywają się pozornie konkurencyjne wybory, tyle że o wyniku tych wyborów przesądzili z góry ludzie już będący u władzy. Takie rządy często zależą od „plastycznych” konstytucji pozwalających łatwo zmienić definicję procesu wyboru przywódcy, a wszystko po to, by osadzić autokratyczne rządy w „ustawionym” środowisku sprzyjającym interesom nielicznych, na których polegają przywódcy, a nie interesom przeważającej części społeczeństwa. W Polsce transformacja ustrojowa się dokonała. Jej system władzy wyłonił się po zimnej wojnie jako obiecująca wschodząca demokracja. Polscy czytelnicy tej książki, podobnie jak czytelnicy w każdym innym społeczeństwie doświadczającym transformacji ustrojowej, lepiej zrozumieją, że to do obywateli należy hamowanie stałego dążenia przywódców do przejmowania coraz większej kontroli. Cieszy nas to, że idee przedstawione w Poradniku dyktatora mogą się przyczynić do uświadomienia Polakom ich roli jako obywateli odpowiedzialnych za kontrolę rządzących. Na to prawo zapracowali przez ciężkie dziesięciolecia ucisku.

Tom PDD 1976 wydany pod redakcją Piotra Długołęckiego zawiera 417 dokumentów ilustrujących działania polskiej dyplomacji w 1976 r. Dokumenty te, wytworzone głównie przez MSZ i przez Komitet Centralny PZPR to materiały tajne, dotychczas niepublikowane, odzwierciedlające działania polskich władz w połowie „Dekady Edwarda Gierka”.

Dla polskiego czytelnika książka ta może być zaskoczeniem, czy wręcz szokiem. Członkostwo w Unii Europejskiej było głównym celem Polski po upadku komunizmu w 1989 roku. Od czasu wejścia do Unii jej rozwój gospodarczy jest imponujący, pomimo kryzysu, który objął większą część Europy po roku 2008. Wszystkie poważne siły polityczne w Polsce widzą jej przyszłość w Unii i wiele z nich dowodzi, że wzmocnienie tejże Unii jest najlepszą drogą do realizacji polskich interesów. Opinia publiczna w Polsce jest podzielona w wielu kwestiach, ale nie w kwestii Europy. Wielu Polaków popiera UE z pobudek czysto utylitarnych, jednak teza, że Unia jest niesprawna, niesprawiedliwa i hamuje postęp społeczno-gospodarczy, brzmi pewnie dla nich jak prowokacja. Zapowiedź upadku Unii, czy nawet jej postępującej marginalizacji, nie tylko stawia pod znakiem zapytania podstawowe cele polityczne Polski, lecz także przeczy doświadczeniom milionów Polaków w ostatniej dekadzie. Jednakże książka ta napisana jest z perspektywy Aten, Rzymu, Berlina, Brukseli czy Hagi, a nie z perspektywy Krakowa, Wrocławia czy Warszawy. Kryzys gospodarczy ostatnich lat osłabił wielu członków Unii, ale w Polsce trudno było mówić o kryzysie. Konflikty między wierzycielami i dłużnikami jej nie dotyczą. Opinia publiczna w Polsce nie utożsamia UE z bolesnymi cięciami w świadczeniach społecznych; wręcz przeciwnie, Unia daje Polsce mnóstwo pieniędzy. Od Polski – inaczej niż od Niemiec – nie oczekuje się rozwiązania wszelkich problemów Europy. Nikt też nie oczekuje od Polaków, że będą łożyli na utrzymanie krajów biednych, jak to jest w przypadku Francuzów, Niemców, Włochów czy Holendrów. Unia Europejska ma dwudziestu ośmiu członków i wielu z nich postrzega ją mniej pozytywnie niż Polska. W ostatnich wyborach do Parlamentu Europejskiego antyeuropejskie partie odniosły spektakularne zwycięstwo w tak ważnych krajach, jak Francja czy Wielka Brytania. Ci, którzy deklarują poparcie dla UE, oczekują od niej całkiem innych działań. W instytucjach europejskich panuje chaos i brak wiary w możliwość zasadniczych reform. Reszta świata nie patrzy już na Unię z podziwem i zazdrością. Tych faktów nie można ukryć za fasadą unijnej propagandy sukcesu. Książka ta nie jest pisana z jednej narodowej perspektywy. Wychodzi ona poza spór między euroentuzjastami i eurosceptykami. Argumentuje, że Europa potrzebuje integracji, lecz nie tej, którą nam dzisiaj oferuje UE. Co gorsze, Unia nie jest w stanie sama się zreformować, co oznacza, że trzeba pomyśleć o rozwiązaniach alternatywnych. Elity polityczne niechętnie przyznają się do porażek. Europejskie elity nie są tu wyjątkiem. Jednakże Europa musi szukać nowych form współpracy, jeśli chce zapewnić sobie pokój i dobrobyt. Bruksela nie jest w stanie dać przywództwa Europie, a Berlin do roli przywódcy się nie pali. Wizja europejskiego superpaństwa jest naiwna. Europę trzeba zacząć budować od nowa, tym razem nie od góry, lecz od dołu. Książka ta odkrywa wiele niewygodnych prawd, lecz proponuje pozytywny scenariusz naprawy Europy.

Kolejny (dwudziesty trzeci) tom serii wydawniczej Polskie Dokumenty Dyplomatyczne zawiera 430 dokumentów ilustrujących działania polskich polityków i dyplomatów w okresie styczeń–maj 1919 r. Najwięcej uwagi poświęcono kwestiom związanym z obradami paryskiej konferencji pokojowej, dotyczącym zarówno spraw politycznych, jak i organizacyjnych. Państwo polskie aktywnie zabiegało o uzyskanie korzystnych rozwiązań w przygotowywanym traktacie pokojowym, jak też starało się pozyskać pomoc materialną, gospodarczą i humanitarną. Bogato udokumentowano kwestie powołania Polskiej Delegacji na Konferencję Pokojową, wiele uwagi poświęcając także rokowaniom Komitetu Narodowego Polskiego z przebywającymi w Paryżu delegatami władz warszawskich. W tomie zamieszczono także dokumenty ilustrujące działania polskiej dyplomacji we wschodniej części kontynentu, dotyczące trwających konfliktów zbrojnych. Poza walkami o Galicję Wschodnią i Śląsk Cieszyński ukazano także sytuację wojsk polskich w Rosji oraz kwestie związane z rozpoczynającą się wojną polsko-bolszewicką. Wiele archiwaliów dotyczy spraw humanitarnych i pomocy udzielanej polskim jeńcom i uchodźcom. Wśród publikowanych dokumentów znalazły się także materiały dotyczące powstania wielkopolskiego i kwestii transportu Armii Hallera z Francji do Polski. W tomie udokumentowano także proces odradzania się polskiej służby zagranicznej, związany z budową sieci placówek dyplomatyczno-konsularnych. Podstawę źródłową tomu stanowią przede wszystkim materiały przechowywane w Archiwum Akt Nowych w Warszawie oraz w Instytucie Józefa Piłsudskiego w Ameryce. Ciekawe uzupełnienie stanowią dokumenty pochodzące z Centralnego Archiwum Wojskowego i Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie. Publikacja zawiera także archiwalia dostępne w Dziale Rękopisów Biblioteki Naukowej PAU i PAN w Krakowie oraz w The National Archives w Londynie. W tomie znalazły się również materiały publikowane w 1919 r. w „Monitorze Polskim”, jak też stenogramy posiedzeń Sejmu Ustawodawczego. Wykorzystano także dokumenty dostępne w archiwach rosyjskich. Zdecydowana większość materiałów prezentowanych w tomie to dokumenty dotychczas niepublikowane. Tom zawiera również indeks osobowy i rozbudowany indeks rzeczowy, we wstępie zawarto szczegółowe informacje o strukturze i funkcjonowaniu MSZ i KNP oraz o organizacji Delegacji Polskiej na Konferencję Pokojową.