Bożena Popiołek

Praca ukazuje zderzenie się dwóch mentalności: sarmackiej i tej nazwanej przez Autorkę światową. Czytelnik może lepiej zrozumieć, jak myślały kobiety baroku, poznać ich relacje ze światem. Ukazano kobiecą codzienność, rozmaite troski i radości. Uwidoczniona została głęboka religijność kobiet tej epoki, zderzona z przywiązaniem do ziemskich wartości i pragnień.

Niniejsza publikacja jest pierwszym z trzech tomów monumentalnej edycji epistolografii Elżbiety Sieniawskiej i kręgu osób pozostających w zasięgu jej wpływów, powiązanych z kasztelanową najrozmaitszymi zależnościami. Wydanie stanowi pionierskie przedsięwzięcie w historiografii polskiej, jak dotąd bowiem nie edytowano tak dużego i zwartego materiału źródłowego z czasów saskich, a korespondencja Sieniawskiej znana była jedynie z wydań pojedynczych zespołów. Tom pierwszy zawiera korespondencję małżonków Sieniawskich, będącą nie tylko ważnym elementem relacji małżeńskich w okresie późnego baroku w Polsce, ale i świadectwem znacznej emancypacji kobiet staropolskich, szczególnie w sferze szeroko rozumianej domeny publicznej — politycznej i gospodarczej. Spuścizna korespondencyjna Elżbiety Sieniawskiej ze względu na rozległość jej wpływów, kontaktów i sfer działalności obejmuje szeroki krąg osób i najróżniejszą tematykę. Możliwości wydawnicze spowodowały konieczność selekcji i zamieszczenia jedynie wyboru z olbrzymiego archiwum Sieniawskich. Kontynuację niniejszej publikacji stanowią kolejne dwa tomy, w których przedstawiono reprezentatywną grupę korespondentów Sieniawskiej — jej bliższe i dalsze otoczenie — przyjaciół, rodzinę, urzędników i klientów.

Na tom drugi korespondencji Elżbiety Sieniawskiej, kasztelanowej krakowskiej — Informatorzy i urzędnicy — złożył się wybór listów kilku zaledwie osób, reprezentujących dwie kategorie korespondentów — informatorów przekazujących jej m.in. informacje polityczne oraz urzędników związanych z jednym obszarem dóbr kasztelanowej. Wśród prezentowanej w niniejszym tomie spuścizny epistolograficznej sporą część stanowią też listy ekonomiczne pisane lub dyktowane przez kasztelanową bądź kierowane do niej przez zarządców poszczególnych dóbr. To obfita korespondencja związana z codziennym funkcjonowaniem jej majątków. Świadomie natomiast pominięto korespondencję Sieniawskiej w sprawach artystycznych, gdyż część zasobu została już wydana.

Tom trzeci korespondencji Elżbiety Sieniawskiej, kasztelanowej krakowskiej — Rodzina, przyjaciele i klienci — stanowi wybór listów krewnych i przyjaciół oraz ludzi związanych z kasztelanową rozmaitymi więzami zależności. Ludzie ci — zarówno członkowie dalszej rodziny, jak i przyjaciele, a co ciekawe nawet sama królowa-wdowa — należeli niejednokrotnie do kręgu klientów Sieniawskiej. Zależności klientalne w obrębie grupy senatorsko-urzędniczej były bowiem równie silne i ważne z punktu widzenia rozmai-tych interesów tej grupy, jak więzy przyjaźni czy relacje rodzinne. Często też — z racji prowadzonej przez przedstawicieli tej grupy świadomej polityki matrymonialnej, której celem było osiągnięcie korzyści materialnych i stosownego prestiżu — obie kategorie były ze sobą ściśle powiązane. Faktem wartym podkreślenia jest również kwestia zależności klientalnych w obrębie rodziny, która bardzo często starała się wykorzystać swoje koligacje z Sieniawskimi i wysoką pozycję kasztelanowej krakowskiej do osiągnięcia własnych, konkretnych korzyści. Odsłania to w jeszcze większym stopniu mechanizmy kobiecego patronatu i klientelizmu, których struktury formowały się we wczesnych czasach saskich.