Filip Musiał

Popularny wykład najnowszej historii Polski. W opracowaniu tym ujęto szerzej niż w podręcznikach szkolnych zagadnienia szczególnie ważne dla pamięci narodowej. Historycy przedstawili osiągnięcia i niepowodzenia niepodległego państwa polskiego, odbudowanego w 1918 r. po ponadwiekowej niewoli, zmagania obywateli Rzeczypospolitej z nazizmem niemieckim i bolszewizmem sowieckim, a później z powojennym zniewoleniem komunistycznym.

Niezłomni to seria wydawnicza poświęcona ludziom, którzy zdecydowanie oparli się komunistycznej władzy. Przez lata inwigilowani i podsłuchiwani, śledzeni i represjonowani, otoczeni agenturą, nie ulegli Służbie Bezpieczeństwa i komunistycznej administracji. Pozostali wierni Bogu i Ojczyźnie. Tom trzeci poświęcony jest w całości osobie kardynała Karola Wojtyły, wobec którego działalność operacyjna aparatu bezpieczeństwa była niezwykle rozbudowana i różnorodna. Pracę otwierają najstarsze ślady pochodzące z roku 1946, gdy Wojtyła był jeszcze klerykiem. Ostatnie materiały operacyjne sporządzone zostały w latach 70-tych. Niestety dotychczas nie odnalazły się dokumenty zawierające reakcje na wybór kardynała na Stolicę Piotrową. Wysiłki zmierzające do rozpracowania krakowskiego hierarchy, próby dezawuowania jego postaci, działania podejmowane w celu paraliżowania jego zamierzeń, rozmaite formy represji - wszystko to rozwiało się wraz z białym dymem nad Kaplicą Sykstyńską.

Wielowątkowa analiza teoretycznego przygotowania do pracy operacyjnej funkcjonariuszy SB, przeprowadzona na podstawie specyficznych źródeł – podręczników opracowanych przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, a także prac dyplomowych powstałych w Wyższej Szkole Oficerskiej MSW w Legionowie oraz instrukcji wydawanych przez resort. Opierając się na nich, skrupulatnie przedstawiono dokonujące się pod wpływem zmian sytuacji politycznej modyfikacje środków, metod i form pracy operacyjnej w latach 1945–1990, koncentrując się zwłaszcza na dwóch ostatnich dekadach PRL. Walor źródłowego kontekstu omawianych kategorii rzeczowych i osobowych środków pracy operacyjnej (m.in. osobowych źródeł informacji, w tym tajnych współpracowników), podstaw werbunku, trybu formalizacji współpracy oraz jej dokumentowania – zaprezentowanych w ujęciu dynamicznym – pozwala na właściwe uporządkowanie naszej wiedzy o tych zagadnieniach, wolne od publicystycznych uogólnień i poważnych nieścisłości pojawiających się w debacie publicznej na temat celów, charakteru i motywów tajnej współpracy z SB i stanowiące doskonały punkt wyjścia do zrozumienia metod i form działania komunistycznej policji politycznej w praktyce. Publikacja zawiera podsumowanie stanu badań nad pracą operacyjną SB w latach 1970–1989, a zamyka ją aneks w postaci Słowniczka pojęć z języka operacyjnego UB/SB.

Oddawany w ręce Czytelników tom jest pokłosiem sesji naukowej „Komunistyczny aparat represji wobec jezuitów Prowincji Polski Południowej", która odbyła się 14 czerwca 2012 r. Jej organizatorami były dwie instytucje: Instytut Politologii Akademii Ignatianum w Krakowie oraz Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie, a wsparcia udzielił Prowincjał Prowincji Polski Południowej Towarzystwa Jezusowego o. Wojciech Ziółek SJ. Na ziemiach polskich do dziś funkcjonują dwie jednostki organizacyjne zakonu jezuitów zwane prowincjami, które w momencie ich utworzenia w 1926 r. otrzymały nazwy nawiązujące do nomenklatury jeszcze z okresu przedrozbiorowego, a zarazem opisujące ich zasadniczy zasięg terytorialny - Prowincja Wielkopolsko-Mazowiecka oraz Prowincja Małopolska. Po II wojnie światowej licząca 19 domów Prowincja Małopolska utraciła ich 8, głównie w Małopolsce Wschodniej - zagarniętej przez Sowiety. W konsekwencji powojennych zmian granic i spowodowanych nimi migracji ludności członkowie prowincji ofiarnie zaangażowali się w tworzenie struktur duszpasterskich na tzw. Ziemiach Odzyskanych, przede wszystkim na Śląsku. W krótkim czasie obok pozostałych 11 placówek otwarto 12 nowych, w tym 5 przejętych od współbraci należących do Prowincji Wschodnioniemieckiej. Ponieważ oficjalna nazwa jednostki nie odpowiadała faktycznemu terytorium, na którym od 1946 r. rozwijano prace apostolskie a obejmującemu ówczesne województwa krakowskie i część kieleckiego (Częstochowa), rzeszowskie, śląskie oraz wrocławskie, pojawiały się sugestie aktualizacji nazewnictwa do panujących warunków. Ostatecznie dopiero w 1975 r. nazwę zmieniono na obowiązującą do dziś - Prowincja Polski Południowej - nie wprowadzając przy tym żadnych modyfikacji strukturalnych. Dlatego też za celowe, zgodne z intencją władz zakonnych oraz podkreślające instytucjonalną ciągłość analizowanego środowiska uznano zastosowanie wyłącznie aktualnego brzmienia zarówno w tytule sesji, jak samej publikacji.

Precyzyjnie rzecz ujmując, nie istnieje coś takiego jak „teczka IPN-owska”. W gromadzonym od 6 lat przez IPN zasobie znalazły się archiwalia wytworzone m.in. przez bezpiekę, w tym materiały nazywane obiegowo „teczkami”. To bardzo wyjątkowy zbiór źródeł historycznych. Jego penetracja przez historyków przynosi wiedzę, która nie może być jedyną podstawą rekonstrukcji najnowszych dziejów Polski, ale bez której mogą one być nie tylko niezrozumiałe, ale i nieprawdziwe. Dlatego tak ważna i potrzebna jest ta książka. Doświadczenie warsztatowe autorów (w większości historyków IPN) obcujących od lat z materiałami proweniencji bezpieczniackiej pozwala im stawiać tezy poważnie weryfikujące publicystyczne opinie na ten temat. Jedną z najistotniejszych oparto na konstatacji dotyczącej holistycznego charakteru zasobu IPN, który dzięki temu podlega autoweryfikacji. Potwierdza to m.in. opis funkcjonowania ewidencji operacyjnej, etapów rejestracji OZI, przedstawienie wzorcowej zawartości teczek pracy i personalnych. Summa wiedzy zdobytej podczas badań nad tymi źródłami znalazła się w omówieniach bibliograficznych, którym poświęcono dwa obszerne artykuły. Tyleż przydatne w lekturze co ciekawe powinno okazać się zamieszczenie „słowniczków” żargonu służb specjalnych. Publikacja bezcenna dla każdego, kto chciałby zabrać głos w debacie o „teczkach”.

Raj grabarzy narodu. Studia i materiały do dziejów aparatu represji w Polsce „ludowej” 1945–1990 jest zbiorem artykułów prezentujących historię komunistycznego aparatu przemocy. Dokumentuje życiorysy niektórych jego reprezentantów, ukazuje metody działania komunistów i taktykę pętania społecznej niezależności. Przypomina, że budowany pod sowiecką kuratelą komunistyczny „raj” nad Wisłą powstał na fundamencie zbrodni i zakłamania. Dowodzi, że jego powstanie okupione zostało krwią tych, którzy z utratą niepodległości nie chcieli się pogodzić. Negatywni bohaterowie tej książki byli niewątpliwie zbrojnym ramieniem komunistycznej partii zapewniającym aparatczykom możliwość sprawowania przez nich władzy z łaski Kremla i w sowieckim interesie.

Po 1989 roku najbardziej wpływowe środowiska opiniotwórcze podważyły sens pamiętania o narodowej tożsamości. Wyrosło pokolenie ukształtowane w duchu wyboru przyszłości, a zerwania z przeszłością, którą przedstawiano jako balast przeszkadzający w modernizacji kraju. Dzisiaj atmosfera jest już inna. Zmienia się klimat społeczny. Wykluczony przez lata patriotyzm powraca. Oczywista staje się prawda, iż naród nieznający swej przeszłości nie tylko nie będzie potrafił zbudować przyszłości, ale nie pojmie też teraźniejszości. Czerwona zaraza to zbiór artykułów o komunistycznych zbrodniach i manipulacjach, o heglowskim ukąszeniu, na które wielu okazało się wyjątkowo nieodpornych, o zdradzie i pętaniu niezależności, o walce z religią i Kościołem, a także o braku – nawet symbolicznej – odpowiedzialności za te czyny.

Teoria pracy operacyjnej Służby Bezpieczeństwa w świetle wydawnictw resortowych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL (1970–1989) Wielowątkowa analiza teoretycznego przygotowania do pracy operacyjnej funkcjonariuszy SB przeprowadzona na podstawie specyficznych źródeł – podręczników opracowanych przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, a także prac dyplomowych powstałych w Wyższej Szkole Oficerskiej MSW w Legionowie oraz wydawanych przez ten resort instrukcji. Opierając się na nich, skrupulatnie przedstawiono dokonujące się pod wpływem zmian sytuacji politycznej modyfikacje środków, metod i form pracy operacyjnej w latach 1945-1990, koncentrując się zwłaszcza na dwóch ostatnich dekadach PRL. Walor źródłowego kontekstu omawianych kategorii rzeczowych i osobowych środków pracy operacyjnej (m.in. osobowych źródeł informacji, w tym tajnych współpracowników), podstaw werbunku, trybu formalizacji współpracy oraz jej dokumentowania – zaprezentowanych w ujęciu dynamicznym – pozwala na właściwe uporządkowanie naszej wiedzy o tych zagadnieniach, wolne od publicystycznych uogólnień i poważnych nieścisłości pojawiających się w debacie publicznej na temat celów, charakteru i motywów tajnej współpracy z SB i stanowiące doskonały punkt wyjścia do zrozumienia metod i form działania komunistycznej policji politycznej w praktyce. Publikacja zwiera podsumowanie stanu badań nad pracą operacyjną SB w latach 1970-1989, a zamyka ją Aneks w postaci „Słowniczka podstawowych pojęć z języka operacyjnego UB/SB”.