Aleksander Wat

„Pamiętnik mówiony” Aleksandra Wata to żywy, meandryczny zapis wspomnień, które stanowią niezwykle cenne świadectwo historii Rzeczypospolitej oraz rodzimej kultury ubiegłego stulecia. Urodzony w 1900 roku pisarz obserwował rewolucję rosyjską i odzyskanie przez Polskę niepodległości, przeżył dwie wojny światowe, był więźniem politycznym i emigrantem, ponadto czynnie współtworzył życie literackie. Jak zanotował w przedmowie do „Mojego wieku” Czesław Miłosz, „na całej ziemi nie było poza Watem ani jednego człowieka, który by tak właśnie doświadczył stulecia jak on i tak jak on to odczuwał. Nie chodziło bynajmniej o okrucieństwo losu czy historii, bo liczba bardziej dotkliwie dotkniętych niż on była olbrzymia. Nie, chodziło o pewien pokrój umysłu, o pewną kulturę właściwą jednemu obszarowi geograficznemu i jednej społecznej warstwie”. W rozmowie z Czesławem Miłoszem Wat kreśli portrety pisarzy i artystów, działaczy politycznych i społecznych, a także współwięźniów. Prowadzi rozważania na temat filozofii, religii, literatury, procesów historycznych i społecznych oraz języka sowieckiej propagandy. „Mój wiek” należy do wielkich dzieł minionego stulecia. O autorze Aleksander Wat (1900–1967) – poeta, prozaik. Urodził się w Warszawie jako Aleksander Chwat. Debiutem twórcy był surrealistyczno-dadaistycznych poemat „JA z jednej strony i JA z drugiej strony mojego mopsożelaznego piecyka” (1919). Jeden ze współtwórców polskiego futuryzmu. Redaktor czasopism „Nowa Sztuka”, „Almanach Nowej Sztuki” oraz „Miesięcznik Literacki”. W latach 1946–1948 redaktor naczelny Państwowego Instytutu Wydawniczego. Zajmował się także działalnością polityczną, wydawniczą oraz translatorską. Jego najważniejsze dzieła to m.in. tomy „Wiersze” (1957), „Ciemne świecidło” (1968) i „Dziennik bez samogłosek” (1986). Po wybuchu II wojny światowej uciekł do Lwowa, gdzie współpracował z pismem „Czerwony Sztandar”. Zmarł 29 lipca 1967 roku w Antony pod Paryżem. Został pochowany na cmentarzu Les Champeaux w Montmorency.

Dziennik bez samogłosek Aleksandra Wata jest jednym z legendarnych tekstów intymistycznych polskiej literatury XX wieku. Choć był wydawany już trzykrotnie, czytelnicy nigdy nie mieli szansy zapoznać się z wykorzystanym w nim "spółgłoskowym szyfrem". Sam sposób zapisywania, który niewątpliwie przyczyniał się do wytworzenia swoistej mitologii dziennika, nie mógł zostać przeanalizowany, zinterpretowany czy - po prostu -przeżyty. Niniejsza publikacja stawia sobie zatem za cel przede wszystkim jego dowartościowanie, zaprezentowanie go odbiorcy w formie najbliższej oryginalnemu maszynopisowi, najbardziej surowej. Oddając sprawiedliwość sposobowi pisania Wata, zbliża się do tego, jak zwykł był myśleć i pracować: godzi się na nieciągłość, skokowość, ale także wieczny powrót tych samych idei, ich nieustanne, wręcz opętańcze przepracowywanie. Tylko w ten sposób - czytając transliterację tekstu Wata lub jego nową, jak najbardziej zbliżoną do oryginału wersję rozszyfrowaną - mamy szansę zrozumienia fenomenu „zapisu spółgłoskowego" wynikającego z potrzeby przyspieszenia działania własnej ręki, schronienia się w piśmie przed prześladującymi, obsesyjnymi myślami oraz poddawania się i oddawania pola pętającej świadomość bolesnej somatyczności. „Michalina Kmiecik po wielu latach sięgnęła do oryginalnego maszynopisu Dziennika bez samogłosek Aleksandra Wata i na jego podstawie przygotowała zupełnie nową edycję. Dopiero teraz dziennik zyskał pełny kształt - tekst został przez Autorkę uzupełniony o transkrypcję licznych przypisów, które Wat pozostawił na maszynopisie. To wyjątkowo skomplikowane przedsięwzięcie, zważywszy na bardzo trudny do odczytania charakter pisma poety. Kmiecik skrupulatnie odtwarza historię dziennika, zastanawia się nad sposobem jego zapisu, uważnie śledzi wszelkie zmiany, jakich dokonała w nim żona pisarza. Jakie jest znaczenie tej nowej edycji? Przede wszystkim po raz pierwszy czytelnicy i badacze twórczości Wata będą mogli zapoznać się z oryginalną wersją tekstu. Poza tym jest to niezwykłe, powiedziałbym nawet eksperymentalne, przedsięwzięcie edytorskie". Z recenzji prof. drą hab. Adama Dziadka