Jacek Taborski

Kawaleria, czy raczej jazda stała się symbolem potęgi I Rzeczypospolitej, stojącej na straży jej granic. Przez wieki związana ona była z najwspanialszymi zwycięstwami w dziejach wojen prowadzonych przez państwo polskie. Wpóźniejszym czasie kawaleria związana była ze zbrojnymi zrywami przeciw zaborcom i była obecna przy odzyskaniu niepodległości. To ona odegrała istotną rolę w obronie II Rzeczypospolitej przed bolszewicką agresją w 1920 roku. Jednak nikt do tej pory, nie łączył kawalerii z Powstaniami Śląskimi. Dzieje kawalerii powstańczej III Powstania Śląskiego, które stanowią temat niniejszej pracy nie doczekały się jakiegokolwiek opracowania. Dlatego jakże istotna jest ta publikacja, dzięki której kawaleria powstańcza zajmie swoje miejscewhistorii Oręża Polskiego. Praca została podzielona na cztery rozdziały, w układzie chronologicznym. W pierwszym rozdziale, będącym wprowadzeniem przedstawiono sytuację Górnego Śląska przed wybuchem III powstania. Scharakteryzowano w nim przebieg poprzednich powstań oraz postawę społeczeństwa polskiego wobec przyłączenia Śląska do Polski. Nieocenioną pomoc okazał wówczas Dowódca Korpusu Okręgu w Poznaniu gen. por. Kazimierz Raszewski. Nakazał on utworzyć przy wielkopolskich jednostkach wojskowych pododdziały,wktórych szkolono przyszłych żołnierzy Wojsk Powstańczych Górnego Śląska (między innymi kawalerzystów). Rozdział drugi poświęcony jest szwadronom grup operacyjnych. Przedstawia on dzieje szwadronów Grup „Północ” i „Południe”, które wzięły udziałwwalkach powstańczych. Trzeci rozdział przedstawia dzieje Dywizjonu Jazdy Grupy Północnej sformowanego w Lublińcu. Jednostka ta pretendowała do miana pułku, jednak nigdy nie osiągnęła odpowiednich stanów osobowych. Czwarty rozdział poświęcony jest dziejom I Dywizjonu Ułanów Górnośląskich, który powstał w Halembie koło Bielszowic. Dywizjon ten należał do najlepiej wyposażonych i uzbrojonych jednostek, jednak nie został wykorzystany w walce. Po demobilizacji oddziałów powstańczych nie zakończyły się dzieje jazdy śląskiej. W latach trzydziestych powstały początkowo szwadrony, a następnie został sformowany Dywizjon „Śląskich Krakusów”. Poza tym w 1938 roku 3 Pułk Ułanów przyjął wyróżniającą nazwę „Ułanów Śląskich”. Pułk ten po wojnie obronnej 1939 roku został odtworzony w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie już, jako jednostka pancerna. (fragmenty Wstępu)

Kawaleria, czy też - jak ją dawniej nazywano - jazda, stanowiła przez wiele stuleci rodzaj broni, który odgrywał w Polsce szczególną rolę. Z nią były związane najwspanialsze zwycięstwa w historii wojen prowadzonych przez Polaków, a także późniejsze wysiłki zbrojne w dążeniu do odzyskania niepodległości lub jej obrony. Jazda polska w świadomości społeczeństwa stała się swoistym symbolem polskich dążeń niepodległościowych, snów o potędze i wolności Rzeczypospolitej. Zmiany polityczno-ustrojowe, jakie nastąpiły w Polsce i ZSRR po 1989 roku oraz coraz większa perspektywa czasu dzielącego nad od wydarzeń lat II wojny światowej stworzyły badaczom historii sprzyjającą sytuację do podjęcia szeregu badań z zakresu dziejów kawalerii. Dzieje 17 Pułku Ułanów Wielkopolskich im. Króla Bolesława Chrobrego, które stanowią temat niniejszej książki doczekały się szczegółowego i kompleksowego opracowania i stały się przedmiotem naukowych badań. W 2005 roku została wydana praca doktorska autora, a obecna praca jest drugim poprawionym wydaniem, w którym kilka podrozdziałów zostało poszerzonych i szczegółowo opracowanych. Zamysłem autora niniejszej książki jest przedstawienie dziejów 17 Pułku Ułanów Wielkopolskich im. Króla Bolesława Chrobrego wraz z jego historycznym poprzednikiem i powojennymi kontynuatorami oraz przedstawienie miejsc i form upamiętniających chwałę tego pułku.

W 1920 roku do granic państwa polskiego, które dopiero co uzyskało niepodległość zbliżały się hordy bolszewików. Pod naporem przeważających sił nieprzyjaciela Wojsko Polskie zostało zmuszone do wycofania się w głąb kraju. Naród Polski stanął przed trudnym zadaniem obrony ojczyzny. Władze Państwa zwróciły się do narodu z odezwą. Polacy odpowiadając na wezwanie: "pro patria in periculo" (łac. "dla ojczyzny w niebezpieczeństwie") wstępowali w szeregi ochotniczych pułków. Wśród utworzonych pułków kawalerii był 1 Ochotniczy Pułk Jazdy Wielkopolskiej nr 215 sformowany przez rtm. Ignacego hr. Mielżyńskiego. Dowiódł on w walce siłę umiłowania ojczyzny i ogromnego poświęcenia podczas jej obrony. W uznaniu dokonanych czynów bojowych na rozkaz Naczelnego Wodza został on przemianowany z pułku ochotniczego na 26 Pułk Ułanów Wielkopolskich. W 1939 roku pułk ponownie wyruszył z koszar w obronie ojczyzny przeciwstawiając się najeźdźcom. Po jej zakończeniu został on odtworzony w strukturach Armii Krajowej. To właśnie dziejom 26 Pułku Ułanów Wielkopolskich im. Hetmana Jana Karola Chodkiewicza i jego antenata 1 Ochotniczego Pułku Jazdy Wielkopolskiej nr 215 poświęcone jest niniejsze opracowanie. W monografii zawarte jest ponad 80 str. z ilustracjami oraz zdjęciami co jest dodatkowym atutem publikacji.

15 Pułk Ułanów Poznańskich został zrodzony w ogniu walk Powstania Wielkopolskiego. Swoją sławę bojową zyskał na froncie wschodnim pod dowództwem mjr. SG Władysława Andersa. Śpiewano wówczas o nim: "A kto wroga krwią zbroczony, to 15-ty pułk czerwony". Za waleczność podczas wojny polsko-bolszewickiej pułk został odznaczony Krzyżem Orderu Wojennego Virtuti Militari V klasy przez marsz. Józefa Piłsudskiego. W wojnie obronnej 1939 roku pułk przeszedł szlak bojowy wraz z Wielkopolską Brygadą Kawalerii biorąc udział w bitwie nad Bzurą. Dotarł do Warszawy, gdzie wraz z kapitulacją stolicy został rozwiązany. Zalążki pułku powstały na terenie ZSRR. Po ewakuacji Armii Polskiej do Iranu został odtworzony jako pułk rozpoznawczy. Wziął on udział w kampanii włoskiej, gdzie zasłynął m.in. w walkach w rejonie Monte Cassino. Kapituła Orderu Wojennego Virtuti Militari postanowiła ponownie odznaczyć 15 Pułk Ułanów Poznańskich orderem. Sztandar pułku został uhonorowany wstęgą o barwach państwowych z napisem: "Wyróżniony za niezwykłe męstwo w kampanii 1944-1945 we Włoszech".