Joanna Podolska

Książka Joanny Podolskiej Litzmannstadt-Getto. Miejsca. Ludzie. Pamięć opowiada o dzielnicy żydowskiej utworzonej przez Niemców w lutym 1940 roku na terenie okupowanej Łodzi (od kwietnia zamienionej na Litzmannstadt). Getto łódzkie przetrwało do sierpnia 1944 roku, a w pewnych przejawach do stycznia następnego roku. Było to ostatnie tak duże skupisko społeczności żydowskiej na terenie Europy. Autorka zebrała wiedzę o łódzkim getcie – bardzo bogatą, ale rozproszoną po wielu dziennikach, które powstawały w czasie wojny, dokumentach i materiałach archiwalnych, wspomnieniach Ocalałych, opracowaniach naukowych i tekstach dziennikarskich. Książka stanowi kompendium wiedzy na temat historii Łodzi w czasie II wojny światowej, Litzmannstadt-Getto i jego najważniejszych mieszkańców, w tym m.in. Przełożonego Starszeństwa Żydów Chaima M. Rumkowskiego, pisarzy: Arnolda Mostowicza, Chavy Rosenfarb, Jeszajahu Szpigla, malarzy: Icchaka Braunera, Izraela Lejzerowicza, Józefa Kownera, muzyków: Dawida Bajgelmana, Teodora Rydera, Jankiela Herszkowicza czy autorów Kroniki łódzkiego getta i wielu innych osób oraz miejsc, które odgrywały istotną rolę w czasie trwania odrębnej dzielnicy. Ponadto opracowanie zawiera wyjątkowe, niepublikowane dotąd archiwalne i współczesne fotografie, ciekawostki dotyczące faktów i miejsc wciąż obecnych w topografii i pamięci Łodzi oraz wybrane cytaty z różnorodnej literatury. Książkę uzupełniają osobiste odkrycia autorki dokonane na przestrzeni ostatnich 20 lat, będące rezultatem setek wywiadów, które przeprowadziła z Ocalałymi w Polsce, Izraelu, USA i wielu innych krajach. To książka ważna i potrzebna, która może trafić do każdego odbiorcy. Uzupełnia wiedzę, ale odsyła także do wielu naukowych opracowań na temat łódzkiego getta.

Autorka oprowadza czytelników po terenie zamkniętej dzielnicy. Każdy rozdział dotyczy innego fragmentu łódzkiego getta – ulicy, instytucji, budynku, kwartału ulic. Prezentowane są m.in. kamienice, w których w czasie wojny funkcjonowały poszczególne resorty, szkoły, domy modlitwy, kuchnie, urzędy. Autorka pisze o placu Bazarowym, który był miejscem publicznych egzekucji, o stacji Radegast, skąd wyjeżdżały transporty Żydów do obozów zagłady i o centralnym więzieniu. Ale przypomina też, że w getcie kwitło życie kulturalne, a w domu kultury występowali wyśmienici żydowscy artyści. Nie zapomina również o tym, że na terenie zamkniętej dzielnicy naziści utworzyli dwa odrębne obozy: dla Cyganów z Burgenlandu oraz obóz dla dzieci polskich. Każdy opis jest wzbogacony o cytaty zaczerpnięte z dzienników i reportaży, które powstawały w czasie wojny, m.in. Dawida Sierakowiaka czy Jakuba Poznańskiego i z powojennych pamiętników. Są również cytaty z „Kroniki getta łódzkiego”. Mapka zamieszczona przy każdym rozdziale pozwala czytelnikowi odnaleźć dane miejsce w topografii współczesnej Łodzi. Jak pisze autorka, książka jest próbą odszukania śladów tamtej tragedii w topografii Łodzi. „By pamięć o niej przetrwała”. Jest to również świetny przewodnik dla osób, które chcą poznać bliżej historię łódzkiego getta.