Centrum Dialogu im. Marka Edelmana

„Bociany. Opowieść o sztetlu” Chavy Rosenfarb, to opowieść w niewielkim polsko-żydowskim miasteczku z początku XX wieku. Poznajemy życie i troski jego mieszkańców, tych głęboko religijnych i tych już nieco odcinających się od wiary ojców, tych zafascynowanych kabałą i mistyką chasydów i takich, których ciągną nowe czasy i miejsca. Mężczyzn, którzy spędzają życie na modlitwie i kobiet, które próbują związać koniec z końcem, beztroskich dzieci wychowywanych w harmonii z naturą i młodzieży, która chce się wyrwać do miasta, by tam zacząć nowe życie. To już piąta książka Chavy Rosenfarb, która ukazuje się po polsku w Bibliotece Centrum Dialogu. W latach 2015-2017 opublikowaliśmy jej monumentalne dzieło – trzytomową powieść "Drzewo życia" o żydowskich mieszkańcach Łodzi w ostatnim przedwojennym roku oraz pięciu latach getta. Powieść wydaną po raz pierwszy w języku żydowskim w 1972 roku, okrzyknięto arcydziełem literatury jidysz, a pisarkę uhonorowano wieloma nagrodami. Dziesięć lat później ukazały się „Bociany.Opowieść o sztetlu” w których autorka cofa się do historii z początku XX wieku. Zaczyna od opowieści o sztetlu, by w drugim tomie opisać miasto swojego dzieciństwa i młodości. Książka pt. „Między miasteczkiem i Łodzią. Opowieść o miłości” została wydana po polsku w 2020 roku. Teraz nadszedł czas na powrót do sztetla.

Po wydanej w 1972 roku trylogii "Drzewo życia" opowiadającej o łódzkiej społeczności żydowskiej w latach 1939-1944, która kończy się likwidacją łódzkiego getta i wywiezieniem tysięcy ludzi na śmierć, czytelnicy chcieli, by autorka opisała wcześniejsze losy bohaterów i symbolicznie unieśmiertelniła różnorodną społeczność polskich Żydów. Chcieli przeczytać o życiu, o początku, o miłości. Tak powstały "Bociany" i kolejne części tej historii. Choć autorka podkreśla, że jej literatura to fikcja literacka, nie dokument, książki Rosenfarb są w znaczącym stopniu oparte na rodzinnej historii i można doszukiwać się w nich autentycznych postaci, wydarzeń i miejsc. Nie brak w nich jednak pięknych literackich obrazów stworzonych przez wyobraźnię autorki inspirowaną bogactwem tradycji, literatury i kultury jidysz. W tomie "Między miasteczkiem i Łodzią" poznajemy sztetl Bociany z początku XX wieku oraz biedną robotniczą Łódź w przededniu wybuchu I wojny światowej i tuż po niej. Pomiędzy nimi rozgrywa się opowieść, w której nieustannie ściera się tradycja z nowoczesnością, religia z polityką, miłość z nienawiścią, dobro ze złem.

Nowa niezwykła powieść Annette Libeskind Berkovits „Życie pełne barw. Jak Nachman Libeskind przeżył nazistów, gułagi i komunistów”. Bohaterem książki jest Nachman Libeskid, łodzianin, urodzony w tradycyjnej żydowskiej rodzinie, zapalony społecznik, wieczny optymista, malarz i gawędziarz. Jego córka Annette Libeskind Berkovits opisuje barwne życie ojca od dzieciństwa i lat wczesnej młodości spędzonych w robotniczej Łodzi, poprzez doświadczenia wojenne sowieckich gułagów i niełatwy powrót do powojennej komunistycznej Polski, po wyjazd do Izraela i życie emigranta w Stanach Zjednoczonych. Annette Libeskind Berkovits w malowniczy sposób opisuje podróż przez życie swojego ojca co pozwala na odkrycie wielu nowych, niezwykłych historii związanych z Łodzią i nie tylko. Posłowie do książki napisał światowej sławy architekt Daniel Libeskind brat autorki i syn Nachmana, którego imienia został powołany rok 2021 przez Radę Miejską w Łodzi.

Mieszkaliśmy w mieście, które nazywało się Łódź, wyobrażałem je sobie jako wielki statek, także dlatego, że w naszej dzielnicy ulice były wykładane kocimi łbami, które w moich oczach przypominały fale, byłem ciekawy, czy ulice można wykładać też głowami ludzi…

Drzewo życia”. Książka o wielokulturowej Łodzi wydana została po raz pierwszy w 1972 roku w języku jidysz, w 1985 roku ukazała się w przekładzie angielskim. Tom pierwszy powieści Rok 1939 opowiada o łódzkich Żydach w przededniu i w pierwszych miesiącach II wojny światowej, o ich życiu codziennym oraz o stosunkach międzyludzkich w ekstremalnych sytuacjach. Fikcyjni bohaterowie wzorowani są po części na postaciach autentycznych, a chronologia wydarzeń i topografia Łodzi opiera się na faktach. Pisarka uhonorowana została za nią prestiżową nagrodą im. Icyka Mangera przyznawaną literaturze żydowskiej. Teraz po raz pierwszy trafia do polskich czytelników.

Chava Rosenfarb (1923-2011) autorka wielotomowej opowieści o żydowskiej Łodzi, była jedną z najwybitniejszych pisarek tworzących po II wojnie światowej w języku jidysz. Oprócz kilku tomów poetyckich, opowiadań i esejów, pozostawiła przede wszystkim książkę pt. "Drzewo życia" o łódzkim getcie, które sama przeżyła. Opisała w niej ludzi, których znała, wydarzenia, których była świadkiem. Mimo że powieść Rosenfarb obrazuje czas nienawiści, pogardy i śmierci, niesie przesłanie miłości i pokoju. Pisarka puentuje trzeci tom swojej wojennej historii apelem do następnych pokoleń: (...) z błaganiem przypominam ci to stare, niewypełnione przykazanie: Nie zabijaj! Mój synu, realizując je nie wyeliminujesz śmierci ze świata natury, ale - uczyń sobie tę przysługę - nie bądź za nią współodpowiedzialny. Apel Chavy Rosenfarb, Ocalałej z łódzkiego getta, jest wciąż aktualny. Także dlatego jej powieść warto czytać w XXI wieku.