Menu

Feliks Koneczny

Feliks Koneczny, krakowski historyk i historiozof, przez blisko trzydzieści lat przygotowywał książkę opisującą cywilizację żydowską, jedną z siedmiu istniejących cywilizacji, o których pisał Profesor. Zaznaczał: „Kwestia żydowska wśród narodów nie jest rasową, ni wyznaniową, żydostwo – to sprawa całej osobnej cywilizacji, czyli odrębnej metody życia zbiorowego. Żydzi posiadają własną cywilizację i w tym właśnie tkwi rozległość zagadnienia”. Nie unikając trudnych tematów i mierząc się ze skomplikowanymi relacjami polsko-żydowskimi, Koneczny odżegnywał się jednoznacznie od niemieckiego totalitaryzmu, wpisując się tym samym w polską tradycję narodowo-katolicką.
„Historia pewnego narodu jest nauką o zmianach, przez które on przechodził. Póki naród żyje, zmienia się też ciągle; o to chodzi, żeby się zmieniać na lepsze, a nie na gorsze” – pisał Feliks Koneczny. „Dzieje Polski” poprowadził autor od czasów najdawniejszych aż do początku XIX wieku. Historia monarchii piastowskiej, jagiellońskiej, a także Rzeczpospolitej Obojga Narodów napisana piórem wybitnego historyka do dziś porywa umysły i serca ku głębszemu poznaniu losów Ojczyzny, której na imię Polska.
Tom XIII „Dzieł zebranych” Feliksa Konecznego obejmuje prace Profesora opublikowane u kresu jego życia – w latach 1938-1949. Wydano w tym czasie popularyzatorską książkę „Święci w dziejach narodu polskiego”, w której Koneczny osadził postaci świętych, błogosławionych i osób świątobliwych w historii Polski, ukazując nierozerwalny związek między katolicyzmem a polskością. Tematyce wpływu religii na cywilizację poświęcone zostały także dwa istotne teksty: „Kościół jako polityczny wychowawca narodów” oraz „Protestantyzm w życiu zbiorowym”. Ponadto w tomie XIII można znaleźć artykuły, które Feliks Koneczny publikował w okresie powojennym na łamach czasopism „Odra”, „Niedziela” oraz „Tygodnik Warszawski”. Poświęcił w nich wiele miejsca idei samorządności gospodarczej i terytorialnej, systemowi edukacji, rzemiosłu, jak również syntetycznemu przedstawieniu poszczególnych aspektów swej teorii cywilizacji. Wchodził także w polemikę z materializmem i socjalizmem. Niniejszy tom wzbogacony jest dodatkowo o nigdy niepublikowane, a odnalezione w ostatnim czasie, dwie broszury Profesora: „Głos w sprawie przyszłej konferencji pokojowej po II wojnie światowej” z 1943 r. oraz „Historia Polski dla Orawiaków” z 1946 r. Wart szczególnej uwagi jest także artykuł „Warunki powodzenia historycznego Polski” ogłoszony drukiem na łamach prasy konspiracyjnej.
Książka zawiera dotychczas niepublikowaną broszurę Feliksa Konecznego, w której Profesor w sposób syntetyczny przedstawia dzieje Polski od czasów najdawniejszych aż po czasy mu współczesne. Szczególnymi jej adresatami są Orawianie, którzy żyjąc na pograniczu polsko-słowackim odkrywali polską tożsamość w początkach XX wieku. „My, Orawiacy, z woli Bożej jesteśmy Polakami” – pisał prof. Koneczny.
Nowe wydanie książki wybitnego polskiego historyka, uzupełnione o rozdziały poświęcone najnowszym dziejom naszego kraju Historia Polski, spisana przystępnym dla młodych ludzi językiem, zabiera nas w niezwykle pasjonującą podróż po meandrach polskich dziejów. Ta opowieść jest wciąż żywa i stanowi źródło wszechstronnej wiedzy. Poznawanie przeszłości jest wspaniałym ćwiczeniem umysłu. Dzieje Polski opowiedziane dla młodzieży to nie tylko daty, liczby, nazwiska czy opis zmieniających się granic naszego kraju. Feliks Koneczny, opisując burzliwe dzieje ojczyzny, przekonuje, że historia Polski to nauka o zmianach i wyzwaniach, z którymi mierzył się nasz naród. Uczy, że ich znajomość to obowiązek i przywilej każdego, kto chce zwać się patriotą. W nowym wydaniu tej słynnej książki znalazły się rozdziały, napisane przez Jarosława Szarka i Joannę Wieliczkę-Szarkową, które zapoznają młodych czytelników z historią Polski w XX i XXI wieku.
Wydana w 1935 r. praca „O wielości cywilizacji” to jedna z najistotniejszych i najbardziej znanych publikacji prof. Feliksa Konecznego. Krakowski uczony, opierając się o badania historyczne, etnograficzne i antropologiczne, zawarł w niej prezentację swej oryginalnej teorii cywilizacji. Profesor pisał: „Na wewnętrzną stronę duchową życia składają się pojęcia Dobra (moralności) i Prawdy, na cielesną zdrowia i dobrobytu; nadto istnieje kategoria Piękna, wspólna ciału i duszy. Nie ma takiego przejawu życia, który by nie pozostawał w jakimś stosunku do którejś z tych kategorii”.
„Rozwój moralności”, praca napisana przez prof. Feliksa Konecznego w 1938 r., dotyczy wpływu etyki na funkcjonowanie najważniejszych dziedzin życia zbiorowego w rozmaitych cywilizacjach. „Do szczęścia opartego o radosną zbożność i o kulturę czynu zgodnego z etyką katolicką, do szczęścia polegającego na przechodzeniu do kłopotów coraz wyższego rzędu, a zatem na wykształceniu coraz wyższym wszystkich zdolności – do takiego dążyć szczęścia jest wprost obowiązkiem, albowiem stanowi ono zbliżanie się do ideału podobieństwa na obraz i podobieństwo Boże” – pisał prof. Koneczny.
Feliks Koneczny swoją pierwszą z szeregu popularyzatorskich prac poświęcił dziedzinie, która była dla niego szczególnie ważna – historii Śląska. Prowadząc opowieść od czasów najdawniejszych aż do jemu współczesnych ukazywał nigdy nieprzerwaną łączność tej dzielnicy z ogólnopolską historią. Publikacja rozeszła się w olbrzymim jak na ówczesne realia nakładzie i była wielokrotnie wznawiana, przyczyniając się walnie do rozbudzenia polskości na Śląsku.
Tom XII „Dzieł zebranych” Feliksa Konecznego obejmuje prace Profesora z lat 1935-1938. Wśród nich można znaleźć książkę „O wielości cywilizacji”, jedną z najistotniejszych publikacji krakowskiego uczonego. Zawarł w niej zasadniczy trzon swej nauki o cywilizacji, sformułował także quincunx, czyli zbiór pięciu kategorii ludzkiego istnienia, obejmujący pięć sfer aktywności człowieka: „Na wewnętrzną stronę duchową życia składają się pojęcia Dobra (moralności) i Prawdy, na cielesną zdrowia i dobrobytu; nadto istnieje kategoria Piękna, wspólna ciału i duszy. Nie ma takiego przejawu życia, który by nie pozostawał w jakimś stosunku do którejś z tych kategorii”. Koneczny rozwinięciem i uzupełnieniem tez zawartych w książce „O wielości cywilizacji” zajął się w kolejnym swym ważnym dziele – publikacji „Rozwój moralności”. Jest to praca dotycząca wpływu etyki na funkcjonowanie religii, kultury i prawa, a także rozmaitych poglądów na zdrowie, dobrobyt, naukę czy sztukę w różnych cywilizacjach. Z rozważań Profesora wyłania się jeden wniosek – to cywilizacja łacińska gwarantuje wszechstronny moralny rozwój człowieka stworzonego na Boży obraz i podobieństwo. Ponadto w XII tomie „Dzieł zebranych” można odnaleźć między innymi pierwszy tom książki „Święci w dziejach narodu polskiego”, jak również artykuły „Różne typy cywilizacji” czy „Napór Orientu na Zachód”.
„Nie sztuka wiedzieć, że zaznamy rozmaitości, przenosząc się z miejsca na miejsce. Ale nie każdemu wiadomo, że można mieć nie mniejszą rozmaitość, przenosząc się myślą w rozmaite czasy tego samego miejsca. Historia jest takim podróżowaniem po rozmaitych czasach”. Książka ta jest jedną z najważniejszych prac popularyzatorskich Feliksa Konecznego. Doczekawszy się licznych wznowień, zachęcała kolejne pokolenia Polaków do zainteresowania się ojczystymi losami, a także uczyła gorącego patriotyzmu. Mamy nadzieję, że doskonała opowieść o historii Polski będzie przyciągała także współczesne dzieci i młodzież wzrastające w coraz bardziej zglobalizowanym świecie.
Jednym z głównych tematów zainteresowań badawczych Feliksa Konecznego była historia Rosji oraz losy stosunków litewsko-moskiewskich. W 1919 r. uzyskał on habilitację za wydaną dwa lata wcześniej pracę „Dzieje Rosji do roku 1449”. Z kolei w roku 1921 ukazała się publikacja „Dzieje Rosji od najdawniejszych do najnowszych czasów”. Była to pierwsza całościowa historia Rosji napisana przez polskiego autora, efekt jego długoletnich studiów i poszukiwań archiwalnych.
„Wielkim Piastom i tym naszym prapradziadom z owych wieków zawdzięczamy i naszą wiarę, i naszą narodowość. Cześć im za to” – pisał Feliks Koneczny o piastowskiej Polsce. Wznawiamy jedną z najważniejszych popularyzatorskich prac krakowskiego historyka, który prowadzi swych czytelników od czasów najdawniejszych do panowania ostatniego Piasta na polskim tronie – Kazimierza Wielkiego. W tym czasie, przyjmując chrzest i kładąc podwaliny państwowości, tworzący się naród przyjmuje cywilizację łacińską.
„Za drugiej dynastii, za Jagiellonów, wchodzi Polska w trwałe związki państwowe z innymi narodami; naród walczący długo o swe istnienie, wzmożony połączeniem unią z sąsiadami, tworzy ze swego państwa mocarstwo europejskie i dokonuje dzieł wielkich” – pisał Feliks Koneczny o jagiellońskiej Polsce. Połączenie na drodze unii Korony z Wielkim Księstwem Litewskim w oczach krakowskiego historyka urasta do pożądanego modelu relacji między państwami, a zwycięstwo grunwaldzkie skutecznie powstrzymuje napór niemczyzny.
W tomie IX „Dzieł zebranych” odnajdziemy teksty Feliksa Konecznego z lat 1919-1921. Do najistotniejszych prac pochodzących z tego okresu należą „Dzieje Rosji od najdawniejszych do najnowszych czasów” oraz „Polskie Logos a Ethos. Roztrząsanie o znaczeniu i celu Polski”. Druga z nich stanowi pomost między dotychczasowymi badaniami historycznymi Konecznego, obejmującymi m.in. wkład Polski w kulturę europejską, a pracami historiozoficznymi, w których przedstawia oryginalną koncepcję cywilizacji. To właśnie w książce „Polskie Logos a Ethos” Koneczny po raz pierwszy sformułował autorską definicję cywilizacji jako „metody ustroju życia zbiorowego”. Historyk uważał, że odzyskanie niepodległości przez Polskę jest dopiero wstępem do odegrania przez nią istotnej roli cywilizacyjnej: „Niepodległość uważaliśmy i uważamy za środek do skutecznego wspięcia się na szczyty ludzkości, ażeby spełnić wobec cywilizacji powszechnej jak najlepiej nasze obowiązki”. W niniejszym tomie można odnaleźć także dwie broszury – „Czeskie a polskie prawa historyczne do Cieszyńskiego” oraz „O pierwotnej polskości ziemi Chełmskiej i Rusi Czerwonej” – napisane w trakcie walk o granice i sporów o kształt terytorialny odrodzonej Polski. Autor jednoznacznie, opierając się o źródła historyczne, opowiadał się za przynależnością obu terenów do Rzeczpospolitej. Ponadto w tomie zawarte zostały prace „Skrót do nauki historii polskiej” oraz „Skrót dziejów włościaństwa w Polsce”.
W tomie X „Dzieł zebranych”, zawierającym prace Feliksa Konecznego z lat 1922-1927, można wyróżnić trzy najważniejsze obszary zainteresowań Profesora. Koneczny kontynuował badania nad dziejami Rosji, a w sposób szczególny nad relacjami litewsko-moskiewskimi w XV wieku. Artykuły „Rzekoma koalicja Litwy z Tatarami przeciwko Moskwie w r. 1480” czy „Sprawy z Mengli-Girejem 1473-1504”, a także szereg innych, pomniejszych opracowań, były efektem pracy naukowej prowadzonej przez Konecznego w Katedrze Historii Europy Wschodniej na Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. Profesor w latach dwudziestych w swoich artykułach skupiał się również nad zagadnieniem historii administracji i postulował prowadzenie pogłębionych studiów w tej dziedzinie. „Bez administracji nie ma państwa. Jest zaś administracja wskaźnikiem jego stanu, siły lub słabości narodu” – pisał. W niniejszym tomie można znaleźć niezwykle istotną pracę „Dzieje administracji w Polsce w zarysie”. Ponadto Feliks Koneczny systematycznie kontynuował badania nad cywilizacjami, co zaowocowało powstaniem takich tekstów jak „Do metodologii nauki o cywilizacji”, „Różnolitość cywilizacyjna Słowiańszczyzny”, „Religie a cywilizacje” czy „Bizantynizm niemiecki”. Wśród znajdujących się w X tomie prac warto wyróżnić także, nieznany dotychczas, artykuł napisany z okazji koronacji obrazu Matki Bożej Ostrobramskiej, oraz tekst „Czterdzieści tez zasadniczych” zamieszczony na łamach „Trybuny Narodu”, stanowiący swoisty manifest przekonań polityczno-ustrojowych Profesora.
W XI tomie „Dzieł zebranych” Feliksa Konecznego można odnaleźć teksty Profesora z lat 1928-1935. Owocem jego badań stały się publikacje poświęcone historii Rosji, wśród nich książka „Litwa a Moskwa w latach 1449-1492 (»Dziejów Rosji« tom II)”. Jednakże najważniejszą część niniejszego tomu stanowią liczne artykuły pióra Profesora, publikowane m.in. na łamach „Rzeczpospolitej”, „Tęczy”, a przede wszystkim „Myśli Narodowej”. W zwięzłej formie Profesor prezentował poglądy na sprawy cywilizacyjne, powstały wówczas artykuły „Państwo a metody życia zbiorowego”, „Czy polityka należy do cywilizacji?”, „Dwoistość Niemiec” lub „Kościół w Polsce wobec cywilizacji”. W tekstach „O kierunek polskości” czy „Tło cywilizacyjne odsieczy wiedeńskiej”, a przede wszystkim w artykule „Polska między Wschodem a Zachodem”, stawiał pytania o miejsce Polski w gronie narodów cywilizacji łacińskiej. Nie brakowało również publicystyki, jak choćby teksty „Rozmnożenie bolszewizmu”, „Przywileje żubrów” czy „Amoralność życia gospodarczego”. W swoich artykułach Koneczny poruszał także tematykę szkolnictwa publicznego oraz ekonomii.
Tom VIII „Dzieł zebranych” obejmuje prace Feliksa Konecznego z lat 1917-1918. W tym czasie wydana została publikacja „Dzieje Rosji. Tom I (do roku 1449)”, napisana podczas Wielkiej Wojny, która stała się podstawą do uzyskania przez Konecznego habilitacji. Recenzenci, wśród nich prof. Władysław Konopczyński, ocenili pracę pozytywnie: „Dzieło dra Konecznego posiada niepospolitą wartość informacyjną, autor objął swym wykładem wszystkie strony życia politycznego, ustrojowego, gospodarczego, kulturowego, interpretuje wypadki i ich wzajemny związek w sposób nader inteligentny”. W trakcie I wojny światowej Feliks Koneczny przygotował również książkę „Tadeusz Kościuszko. Życie – czyny – duch” wydaną w stulecie śmierci Naczelnika. W pracy tej zaprezentował biografię Kościuszki na tle zmagań europejskich mocarstw, w których Rzeczpospolita z chwiejnym monarchą i obozem zdrady była drugorzędnym aktorem. Kościuszko piórem Konecznego został przedstawiony jako bohater idealny, ucieleśnienie cnót wojskowych, obywatelskich i osobistych. W niniejszym tomie znalazły się również cztery artykuły Feliksa Konecznego pochodzące z publikacji „Polska w kulturze powszechnej” opracowanej pod jego redakcją, która miała w sposób syntetyczny zaprezentować wkład polskiej kultury do dziedzictwa całej ludzkości. Koneczny analizował wpływy polskie w zachodniej Słowiańszczyźnie, w sposób szczególny na polu literatury, opisywał dzieje gospodarcze Polski, a także porozbiorową pracę kulturalną polskich elit.
Poprzez chrzest Mieszka I i jego poddanych Polska została włączona w społeczność chrześcijańską, a wiara w Chrystusa towarzyszyła polskim dziejom na przestrzeni wieków. Na tej długiej i krętej drodze przewodnikami narodu byli święci – zarówno wyniesieni na ołtarze, jak i pozostali, o których mało kto dziś już pamięta. Profesor Feliks Koneczny w swym monumentalnym dziele prowadzi czytelników przez wieki polskiej historii ukazując, że jedną z fundamentalnych cech polskości jest wprowadzanie etyki chrześcijańskiej w życie narodu.
„Syntezę Zachodu a Wschodu uważam za czczy frazes literacki, a widoczna obecnie w Polsce mieszanina cywilizacyjna jest w mych oczach świadectwem upadku cywilizacji” – pisał w broszurze „Polska między Wschodem a Zachodem” Feliks Koneczny. Profesor jednoznacznie opowiadał się za odrzuceniem niemieckiego bizantynizmu i wschodniego turanizmu, a podkreślał konieczność rozwijania narodu w ramach cywilizacji łacińskiej.
W VII tomie „Dzieł zebranych” zamieszczone zostały prace Feliksa Konecznego z lat 1909-1917. Koneczny do roku 1914 kontynuował redagowanie miesięcznika „Świat Słowiański”, w którym postulował współpracę słowiańskich narodów Europy Środkowo-Wschodniej wobec niebezpieczeństwa germanizmu wspieranego przez Węgry oraz wynaturzonej przez Rosję idei słowiańskiej. Wiele miejsca poświęcił także relacjom polsko-czeskim. Końcem 1912 r. w Krakowie utworzone zostało Towarzystwo Słowiańskie, co do którego Koneczny miał nadzieję, że będzie prezentowało polskie interesy narodowe w opozycji do prorosyjskich idei neoslawistycznych. Przedstawiał tę myśl na łamach obszernego artykułu „Słowianoznawstwo a słowianofilstwo”. Z kolei w tekście „Teoria Grunwaldu” referował oryginalnie polską ideę polityczną piętnastego stulecia. Warto wymienić także cykl artykułów „O pajdokracji”, w których przestrzegał przed przesadnym zaangażowaniem młodego pokolenia w sprawy polityczne. Szczególnie interesującą pracą jest również pisany u progu Wielkiej Wojny tekst „Stosunki religijne na Bałkanach”. Tom zamyka książka „Oświęcimskie niemieckie czy też Cieszyńskie polskie?” z roku 1917, w której z całą wyrazistością wybrzmiewa publicystyczna walka o granice odradzającej się Polski.
W szóstym tomie „Dzieł zebranych” Feliksa Konecznego można odnaleźć jego publikacje z lat 1905-1909. Krakowski historyk opublikował wówczas znaczącą popularyzatorską pracę „Dzieje Polski opowiedziane dla młodzieży”, w której w sposób przystępny dla młodego czytelnika opowiedział o losach ziem polskich od czasów najdawniejszych. Książka zyskując uznanie wśród dzieci i młodzieży doczekała się kolejnych wydań. Z kolei swoje refleksje na temat polskiego katolicyzmu Koneczny przedstawił w odpowiedzi na ankietę zorganizowaną przez „Przegląd Powszechny”. Akcentował w niej pilną potrzebę sformułowania katolickiej teorii nowoczesnego państwa podkreślając, że Polska powinna wziąć w tych pracach znaczący udział. Największą część niniejszego tomu stanowią artykuły Feliksa Konecznego z redagowanego przezeń „Świata Słowiańskiego”, gdzie opisywał między innymi rozwój idei słowianofilskiej i przeciwdziałanie rosyjskiej próbie organizacji ruchu słowiańskiego, polsko-rusińskie spory w Galicji Wschodniej czy też partykularne problemy Czechów, Słowaków i Słoweńców.
Na piąty tom „Dzieł zebranych” Feliksa Konecznego składają się prace opublikowane przez krakowskiego historyka w latach 1903-1905. Znajdziemy wśród nich książkę „Dzieje Polski za Jagiellonów”, w której w sposób przystępny przedstawił losy Polski w czasach panowania litewskiej dynastii. Warto zwrócić szczególną uwagę na broszurę „Geografia historyczna”. Koneczny syntetycznie przedstawił w niej historię ziem Polski i Wielkiego Księstwa Litewskiego, usiłując tym samym pobudzić rodaków do szerszego spojrzenia na sprawy polskie. Tom zawiera również ostatnie recenzje sztuk teatralnych wystawianych na deskach krakowskiego teatru, a także „Nowiny z historiografii polskiej”, gdzie prezentował swój punkt widzenia na rezultaty ówczesnych badań historycznych. W roku 1905 Feliks Koneczny został redaktorem naczelnym „Świata Słowiańskiego”. Miesięcznik miał na celu propagowanie idei słowiańskiej wśród Polaków oraz nawiązywanie stosunków kulturalnych z elitami pobratymczych narodów. W niniejszym tomie można odnaleźć artykuły Konecznego z pierwszego rocznika tego czasopisma.
Historia Polski to także historia świętych, których ona na przestrzeni tysiąclecia wydała, tych bardziej i mniej znanych, którzy jednak współtworzyli, często jako postaci pierwszoplanowe, ojczyste dzieje. Wybitny autor tej książki, profesor Feliks Koneczny, zaprasza nas w podróż poprzez wieki oglądane przez pryzmat oddziaływania świętych i ogólnie chrześcijaństwa na losy Polaków i ich państwa, jako czynnika scalającego, jednoczącego, a nierzadko wręcz ratującego byt narodu. My pragnący jednego tylko totalizmu, mianowicie etyki totalnej, poczuwamy się do obowiązku przyczynić się do tego, żeby Ojczyzna nasza, wytworzywszy państwo potężne, stanęła na czele prądu pragnącego wprowadzić moralność katolicką w życie publiczne. Prąd ten może być wyszydzany, prześladowany, nękany, lecz nie ulęknie się niczego i nie spocznie, aż swego dopnie. To posłannictwo Polski! Więc z pomocą Bożą, a przy orędownictwie świętych polskich patronów, skupiajmy się pod tym hasłem! Fragment książki
Feliks Koneczny: Kiedy i wśród jakich okoliczności zjawiło się po raz pierwszy przekonanie, że chłopski konserwatyzm jest pewnego rodzaju ilością stałą, z takim tylko trudem podlegającą zmianom, że niemal nie wchodzą one całkiem w rachubę, tego już dziś dojść nie sposób. Niebaczny twórca tej hipotezy wyrządził ciężką krzywdę tak nauce, jako też polityce, życiu społecznemu i całemu umysłowemu ruchowi. Mylne pojęcia wiodą do fałszywego zachowania się i do mylnych czynów, zupełnie niewłaściwe wyobrażenia, jakie mamy o ludzie wiejskim, muszą się wyradzać w szereg błędów, a co najgorsza, stosunek innych warstw narodu do ludu wiejskiego osadza się na spaczonej osi.
1 2 3
z 3
skocz do z 3