Rutkowski Tadeusz Paweł

Książka omawia wielokierunkową propagandę sowiecką, która kształtowała obraz Polski i Polaków oraz relacje polsko-rosyjskie na przestrzeni blisko trzydziestu lat (1917–1945). Pokazuje, że niezależnie od nasilenia działań propagandowych przekaz ten był niezmiennie negatywny. W zależności od bieżących celów zmieniał się jedynie rozkład akcentów: początkowo podważano prawa Polski do panowania nad ziemiami na wschodzie, wzmacniano poczucie narodowej odrębności Białorusinów i Ukraińców, zarzucano Polakom prześladowanie mniejszości narodowych. Po roku 1926 pojawiły się wobec Polski oskarżenia o dążenie do wojny z ZSRS, w latach 30. zaś – o jej faszyzację. Po agresji we wrześniu 1939 r. propaganda miała z kolei legitymizować zagarnięcie polskich ziem – podkreślano aprobatę Białorusinów i Ukraińców dla sowieckiego panowania, przypominano o nędzy pod polskimi rządami, deprecjonowano dorobek państwa polskiego. Wychodząc od opisu organizacji aparatu propagandy, autor omawia metody jego działania, koncentrując się na kulturze i historiografii. Monografia została oparta na szerokiej podstawie źródłowej: zbiorach dokumentów, artykułach prasowych, licznych utworach literackich, plakatach, sowieckich filmach propagandowych i tekstach historiograficznych.

Polska Akademia Nauk w zamyśle komunistycznych władz partyjno-państwowych była główną instytucją naukową PRL. Z tego powodu pozostawała pod ścisłym nadzorem politycznym, sprawowanym zarówno od wewnątrz – przez kadrę kierowniczą i aparat administracyjny nominowane przez władze, jak i od zewnątrz – przez poszczególne instancje partyjne, rząd i Służbę Bezpieczeństwa. Prezentowana w pierwszym tomie wydawnictwa aktywność operacyjna SB wobec PAN stanowiła jednak tylko drugą linię ideologicznych „zasieków”. To kontrola partyjna i państwowa stała się może mniej „efektowną”, ale główną, codzienną formą uzależniania środowisk naukowych. W tym tomie zostaną przedstawione narzędzia i metody kontroli politycznej sprawowanej nad Akademią przez władze PZPR. Kontroli, która - podobnie jak w wypadku działalności SB – przynosiła zarówno zwycięstwa, jak i porażki.

Stanisław Kot był niewątpliwie jednym z najbardziej znanych, a zarazem najbardziej krytycznie ocenianych polityków ludowych okresu II wojny światowej. Był zarazem wybitnym uczonym, którego dorobek doceniany przez współczesnych dziś pozostaje w cieniu jego działalności politycznej. Celem tej publikacji jest przybliżenie osoby i działalności Kota, zarówno w sferze politycznej, jak i naukowej, oraz podsumowanie dorobku polskiej nauki historycznej w odniesieniu do jego osoby w ostatnich latach. Stanisław Kot ma swoją "czarną legendę" powstałą jeszcze w latach czterdziestych i pięćdziesiątych ubiegłego wieku i do dziś mocno obecną w polskiej historiografii. Tym bardziej potrzebna jest refleksja nad jego działalnością i jej wyważona ocena.