Barbara Łętocha

Ta dwujęzyczna (polsko-angielska) publikacja Biblioteki Narodowej, prezentująca bogaty zbiór afiszy żydowskich wydanych w Lublinie w latach 20. ubiegłego wieku, jest kolejną pozycją, która dzięki dokumentom ocalałym z hitlerowskiej zagłady, daje wyjątkowy obraz żydowskiej społeczności w Polsce przedwojennej. Po opublikowanych dotychczas - Afiszu żydowskim w II Rzeczypospolitej, Dokumentach życia społecznego Żydów polskich (1918-1939) w zbiorach Biblioteki Narodowej, Żydowskich drukach ulotnych w II Rzeczypospolitej w zbiorach Biblioteki Narodowej, t. I i II, Palestynie w żydowskich drukach ulotnych wydanych w II Rzeczypospolitej oraz Żydowskiej Łodzi na afiszach wydanych w II Rzeczypospolitej - autorki dokonały znakomitej historycznej i obyczajowej charakterystyki codziennego życia Żydów zamieszkujących dawny Lublin. Dokumentują działalność żydowskich partii i organizacji politycznych, ale też istnienie ogromnie różnorodnego życia kulturalnego i społecznego. Książkę wzbogaca zbiór 130 ilustracji - afiszy ze zbiorów Zakładu Dokumentów Życia Społecznego BN.

Miłośnicy judaików tym razem otrzymują od Biblioteki Narodowej wyjątkowy portret przedwojennego żydowskiego Radomia. Kolejny katalog prezentujący żydowskie afisze znajdujące się w zbiorach Biblioteki Narodowej przedstawia dokumenty z lat: 1919–1920, 1922–1927, 1930, 1931 oraz z roku 1935. Przywołują one bezcenny, bo już nieistniejący, obraz radomskiej społeczności żydowskiej - wraz z jej bogatą aktywnością społeczną i gospodarczą, działalnością charytatywną i sportową, różnorodnością polityczną. Dwujęzyczne, polsko-angielskie wydawnictwo stanowi swoistą kontynuację cyklu publikacji BN, w którym dotychczas ukazały się: Afisz żydowski w II Rzeczypospolitej; Dokumenty życia społecznego Żydów polskich (1918-1939) w zbiorach Biblioteki Narodowej; Żydowskie druki ulotne w II Rzeczypospolitej w zbiorach Biblioteki Narodowej, t. I i II; Palestyna w żydowskich drukach ulotnych wydanych w II Rzeczypospolitej; Żydowska Łódź na afiszach wydanych w II Rzeczypospolitej; Afisze Żydów lubelskich wydane w latach dwudziestych XX wieku, Społeczeństwo żydowskie Łukowa na afiszach wydanych w II Rzeczypospolitej oraz Żydowski Zamość na afiszach wydanych w II Rzeczypospolitej. Publikacja obejmuje 129 dokumentów, wybranych i zreprodukowanych ze zbiorów BN. Z uwagi na fakt, iż każdy z ocalonych druków obrazujących cząstkę życia unicestwionego społeczeństwa żydowskiego ma duże znaczenie dla współczesnych historyków, autorki dołączyły do katalogu pewną liczbę ogłoszeń w mniejszych formatach, a spełniających tę samą rolę, co afisze.

Przedstawianie dokumentów ze zbiorów Zakładu Dokumentów Życia Społecznego BN, stanowiących niepowtarzalne świadectwo codziennego życia i działalności żydowskich mieszkańców II Rzeczypospolitej, stało się już niemalże wydawniczą tradycją Biblioteki Narodowej. Tym cenniejszą, iż przywołującą świat obecnie nieistniejący, brutalnie unicestwiony przez drugą wojnę światową. Dotychczas w tym cyklu ukazały się: Afisz żydowski w II Rzeczypospolitej; Dokumenty życia społecznego Żydów polskich (1918-1939) w zbiorach Biblioteki Narodowej; Żydowskie druki ulotne w II Rzeczypospolitej w zbiorach Biblioteki Narodowej, t. I i II; Palestyna w żydowskich drukach ulotnych wydanych w II Rzeczypospolitej; Żydowska Łódź na afiszach wydanych w II Rzeczypospolitej; Afisze Żydów lubelskich wydane w latach dwudziestych XX wieku oraz Społeczeństwo żydowskie Łukowa na afiszach wydanych w II Rzeczypospolitej. Tym razem autorki przybliżają czytelnikom przedwojenny żydowski Zamość, miasto w okresie pełni jego rozkwitu. Zreprodukowanych w niniejszej publikacji 135 afiszy, jakie ukazały się nakładem ówczesnych drukarni, dokumentuje bogate życie polityczne, społeczne i kulturalne Żydów zamojskich. Dwujęzyczne, polsko-angielskie wydawnictwo na pewno stanowić będzie wyjątkową lekturę nie tylko dla osób zainteresowanych losami żydowskiej ludności dawnej Polski, ale też dla wszystkich pasjonatów historii.

Prezentowana pozycja zawiera druki ulotne związane z działalnością Żydów polskich na rzecz utworzenia siedziby narodowej. Dokumenty opisane w publikacji świadczą o ogromnym zaangażowaniu Żydów polskich w proces budowy podwalin niezbędnych dla zaistnienia własnego państwa. Stanowią też niepodważalny dowód zmagań i walk dwóch narodowości o posiadanie Palestyny. Obszerna przedmowa opracowana została nie tylko na podstawie analizy druków ulotnych znajdujących się w zbiorach BN, ale także w oparciu o artykuły z czasopism żydowskich wydawanych w Polsce oraz naukowych opracowań. Daje bogaty obraz działalności syjonistów, zmierzającej do ustanowienia Palestyny siedzibą narodową Żydów. Warto przytoczyć słowa Ignacego Schwarzbarta, posła na Sejm II Rzeczypospolitej: “Są pewne związki, które zniszczyć może tylko śmierć. Związek narodu żydowskiego z Palestyną – do nich należy. Zniszczyć go można tylko przez śmierć narodu, przez jego fizyczny zanik”. Książkę wzbogaca 175 ilustracji przedstawiających omówione w pracy druki ulotne.

Prezentowana publikacja wpisuje się w wyjątkowy cykl książek wydanych przez Bibliotekę Narodową, poświęconych dokumentowaniu życia społeczności żydowskiej II Rzeczypospolitej. Po opublikowanych dotychczas – Afiszu żydowskim w II Rzeczypospolitej, Dokumentach życia społecznego Żydów polskich (1918–1939) w zbiorach Biblioteki Narodowej, Żydowskich drukach ulotnych w II Rzeczypospolitej w zbiorach Biblioteki Narodowej, t. I i II, Palestynie w żydowskich drukach ulotnych wydanych w II Rzeczypospolitej, a także dwóch pozycjach przybliżających życie i działalność żydowskich mieszkańców Łodzi oraz Lublina – autorki wprowadzają czytelnika w nieistniejący już klimat przedwojennego Łukowa. Tym razem przekazują do rąk czytelników 122 afisze pochodzące ze zbiorów Zakładu Dokumentów Życia Społecznego BN, drukowane od 1922 do 1933 roku, wydane w Łukowie przez żydowskie partie, organizacje, stowarzyszenia i instytucje działające na terenie II Rzeczypospolitej. Odczyty, akademie, bogata działalność kulturalna, polityczna i charytatywna, aktywne wspieranie osadnictwa w Palestynie, to tylko część codziennego życia żydowskiego społeczeństwa Łukowa znakomicie sportretowanego w niniejszej publikacji.

Najnowszy katalog prezentujący żydowskie afisze znajdujące się w zbiorach Biblioteki Narodowej powinien ucieszyć nie tylko miłośników judaików, ale i dawnych Kresów. Dokumenty pochodzące z przedwojennego Lwowa, Drohobycza i Borysławia przynoszą bowiem wyjątkowo interesujący portret tych szczególnych terenów II Rzeczypospolitej. Dwujęzyczna, polsko-angielska publikacja, na łamach której zreprodukowane zostały 94 afisze wydrukowane w latach 1929-1939 w ówczesnych drukarniach, stanowi doskonałe źródło wiedzy o specyfice codziennego życia, problemów, ale i pasji ludności żydowskiej zamieszkującej tamte rejony. Warto przywołać tytuły wydawnictw, które do tej pory ukazały się nakładem Narodowej Książnicy, a dotyczą tej samej tematyki – przybliżają nieistniejący już świat żydowskiej społeczności sprzed II wojny światowej: „Afisz żydowski w II Rzeczypospolitej; Dokumenty życia społecznego Żydów polskich (1918-1939) w zbiorach Biblioteki Narodowej”; „Żydowskie druki ulotne w II Rzeczypospolitej w zbiorach Biblioteki Narodowej”, t. I i II; „Palestyna w żydowskich drukach ulotnych wydanych w II Rzeczypospolitej”; „Żydowska Łódź na afiszach wydanych w II Rzeczypospolitej”; „Afisze Żydów lubelskich wydane w latach dwudziestych XX wieku”, „Społeczeństwo żydowskie Łukowa na afiszach wydanych w II Rzeczypospolitej”, „Żydowski Zamość na afiszach wydanych w II Rzeczypospolitej” oraz „Afisze Żydów radomskich wydane w II Rzeczypospolitej w zbiorach Biblioteki Narodowej”.

Dwadzieścia lat istnienia II Rzeczpospolitej, to czas bujnego rozkwitu żydowskiego życia społecznego i kulturalnego. Polscy Żydzi uczestniczyli aktywnie w kulturze całego społeczeństwa, a zarazem tworzyli własną, bardzo zróżnicowaną i niezwykle oryginalną kulturę w trzech językach: polskim, jidysz i hebrajskim. Zakładali wiele organizacji świeckich i religijnych, politycznych i społecznych, gospodarczych i zawodowych, charytatywnych, szkolnych, sportowych. W Bibliotece Narodowej zgromadzono bogatą i ciekawa kolekcję dokumentów wydanych przez te rozmaite organizacje i instytucje. Stanowić one mogą znakomite i rzadko dotychczas wykorzystywane źródła dla historyków.