Krzysztof Polit

Krzysztof Polit, autor dobrej monografii na temat Ortegi y Gasseta i redaktor naukowy zeszytu naukowego specjalnie poświęconego filozofii hiszpańskiej, w czterech dobrze wydzielonych rozdziałach analizuje burzliwe życie umysłowe i oryginalne poglądy młodego Miguela de Unamuno.

José Ortega y Gasset jest wprawdzie głównym bohaterem monografii, ale jego poglądy stanowią tu jedynie zasadniczy punkt odniesienia, gdyż obok niego pojawiają się też postacie innych myślicieli. Genezę książki stanowią studia nad klasycznymi przedstawicielami filozofii hiszpańskiej, powodujące powstanie odmiennego nieco aniżeli powszechnie dominujące spojrzenia tak na ludzkie społeczeństwa, jak i jednostki. Perspektywa ta związana jest z pewnym rodzajem racjonalności, którą sam Ortega nazywa „rozumem witalnym”. Najważniejsza zmiana, jaką powoduje jej przyjęcie, dotyczy oceny silnie zakorzenionego w zachodniej filozofii idealizmu. Dlatego też monografia ta mogłaby równie dobrze nosić tytuł Zwodniczy urok idei. I nie chodzi tu o odrzucenie idei jako takich, ale o zmianę spojrzenia na ich rolę w życiu człowieka i społeczeństw. „To nie wartości transcendentne nadają sens życiu – twierdził Ortega y Gasset – lecz odwrotnie, dzięki swej cudownej wspaniałomyślności życie domaga się entuzjazmu dla czegoś, co jest poza nim”. W kontekście zjawiska walki o władzę autor usiłuje pokazać, jak z perspektywy rozumu witalnego zmienia się ocena takich zjawisk, jak demokracja czy państwo prawa, a także wartości związanych z tym, co rozumiemy pod pojęciami „sprawiedliwości” czy „równości społecznej”. Autor

Książka ma nieco przekorny charakter, gdyż jej autor ? spoglądając na zjawisko poświęcania się takiej czy innej idei (Prawdy, Sprawiedliwości, Wolności itp.) ? koncentruje się na sytuacjach, w których idee uwodziły ludzkie umysły, a skutki tego uwiedzenia były najgorsze z możliwych, nawet dla tych idei. „Klęska śmiałych planów idealistycznych – pisał José Ortega y Gasset – demoralizuje człowieka całkowicie. Traci on swą spontaniczną wiarę w jakąkolwiek jasną i ukierunkowaną siłę” (Zmierzch rewolucji). W prezentowanej monografii poglądom hiszpańskiego filozofa przeciwstawia się poglądy dwóch myślicieli należących do przeciwnego obozu. Pierwszym jest Georg Hegel, przekonany, że po to, by zrealizować powszechny cel ludzkiej historii, „[…] każdy wielki człowiek musi zdeptać na swej drodze niejeden niewinny kwiat i niejedną rzecz zburzyć” (Wykłady z filozofii dziejów). Drugi to najbardziej w chwili obecnej wpływowy rosyjski ideolog Aleksander Dugin, nawołujący Rosjan, by w końcu „[…] rozpoznali swoje niewyraźne, ale własne, eschatologiczne ideały – triumf Idei [Narodowej], Sprawiedliwości, Prawdy” (???????????) . W książce pojawiają się także inni myśliciele (m. in. Kartezjusz, Kant, Hume, Unamuno), a tło narracji stanowią najnowsze wydarzenia historyczne i odniesienia do literatury pięknej. Autor