Centrum Dialogu im. Juliusza Mieroszewskiego

Książka jest pokłosiem konferencji naukowej zorganizowanej w rocznicę ostatniej koronacji cara w Warszawie w 2019 roku. Opublikowane w niej referaty pozwalają przyjrzeć się całokształtowi stosunków polsko-rosyjskich lat 1815–1830 i pokazują różne konteksty eksperymentu, który zakończył się wybuchem powstania. Zarazem weryfikują pytania o możliwość innych scenariuszy rozwoju wypadków niż insurekcja.

„Wojna 2022. Dzienniki, eseje, wiersze” – książka napisana przez ponad czterdzieścioro najważniejszych ukraińskich pisarzy - Serhija Żadana, Jurija Andruchowycza, Katerynę Babkinę, Andrija Lubko i innych. Antologia, do której teksty powstawały w okopach, schronach bombowych, ośrodkach dla uchodźców, na przejściach granicznych, przy dźwiękach syren.

W swoim debiutanckim utworze prozatorskim, zbiorze opowiadań „Nieśmiertelnik 03 1043”, Faruk Šehić nieustająco poszukuje odpowiedzi na to pytanie, eksperymentując z językiem, formą i sposobami prowadzenia narracji. Tworzy przejmującą kronikę wojny na Bałkanach, ale również uniwersalną opowieść o okrutnej i pozbawionej sensu rzeczywistości. Bośniacki pisarz rozlicza się z doświadczeniem zdobytym na pierwszej linii frontu, gdzie dotychczasowe ideały zostały utopione w błocie wymieszanym z krwią jego rówieśników. Šehić jest nie tylko żołnierzem, ale też poetą: groteskowa i absurdalna frontowa codzienność opisana jest językiem pełnym alegorii, porównań, metafor. Towarzyszą mu w tej podróży inni wielcy twórcy, między innymi dwudziestowieczni polscy poeci. Ich losy są zaskakująco zbieżne z tymi, które pół wieku później stały się udziałem Bośniaków. Porażające naturalizmem makabryczne obrazy kontrastują tu z niedającym się zatrzeć pięknem okaleczonego świata. Wisielczy humor potęguje atmosferę strachu, a obrazy przedwojennej idylli jeszcze dobitniej podkreślają koszmar wojennego, ale także powojennego życia – kto raz trafił w sidła tej piekielnej maszynerii, nie wyswobodzi się z niej tak łatwo. „Nieśmiertelnik 03 1043” to „Na Zachodzie bez zmian“ kolejnego straconego pokolenia.

Dzieje Europy Środkowej i Wschodniej to poniekąd historia polsko-rosyjskiej rywalizacji o rząd dusz nad mieszkańcami Litwy i Rusi – dzisiejszej Litwy, Białorusi i Ukrainy. Artykuły zgromadzone w niniejszym tomie pozwalają lepiej zrozumieć, jak kształtowały się dzisiejsze narody Europy Środkowej i Wschodniej, i dlaczego Polaków, Ukraińców, Białorusinów, Litwinów i Rosjan wciąż dzieli konflikt pamięci historycznych.

Tom jest kontynuacją zbioru Wołyń i Galicja Wschodnia pod okupacją niemiecką 1943-1944. Czytelnik znajdzie w nim sprawozdania opisujące i analizujące nastroje ludności polskiej, wysuwane przez Nikitę Chruszczowa propozycje działań przeciwko Polakom, szczegóły pracy operacyjnej funkcjonariuszy NKGB i NKWD, informacje o pozyskanej agenturze, źródła ilustrujące udział Polaków w „batalionach istriebitielnych” czy wreszcie materiały ukazujące okrucieństwo sowieckiego totalitaryzmu poprzez losy jednostki.

Tom zbiorowy, poświęcony szeroko pojmowanym dwudziestowiecznym i dwudziestopierwszowiecznym relacjom między katolicyzmem a prawosławiem, a także relacjom, jakie miała i ma Stolica Apostolska z dawnym Związkiem Sowieckim, a obecnie z Federacją Rosyjską i współczesnym obszarem postsowieckim. Na łamach tej prekursorskiej na polskim gruncie publikacji głos zabierają zarówno świadkowie epoki, jak i badacze. Reprezentują oni różne pokolenia, różne perspektywy (m.in. hierarchów Kościoła, historyków, duszpasterzy, dyplomatów, filozofów i teologów), ale także różne kulturowe punkty widzenia. Jest więc to zapis refleksji chociaż nieobejmującej wszystkich aspektów tego zagadnienia, to pogłębionej, przemyślanej i bardzo różnorodnej. Współwydawca: Centrum Myśli Jana Pawła II

Nowa publikacja Centrum Mieroszewskiego to walka z narzuconą przez reżim Łukaszenki sowiecką historiografią „wyzwolenia” i „zjednoczenia” Białorusi. Celem autora zbioru było znalezienie dokumentów, które pozwalają zrozumieć stosunek różnych grup społecznych i narodowych północno-wschodnich województw II Rzeczpospolitej do zmian politycznych, a także ich nastawienie wobec reform społeczno-ekonomicznych i kulturowych za „pierwszych Sowietów”. Książka składa się ze 125 dokumentów, których większość opublikowano po raz pierwszy. Dotyczą one m.in. organizacji struktur administracyjno-państwowych, tworzenia kołchozów, sowietyzacji systemu edukacji, ograniczeń życia religijnego, masowych represji wymierzonych w miejscową ludność na okupowanych, a następnie bezprawnie inkorporowanych obszarach północno-wschodnich II Rzeczypospolitej.

Materiały źródłowe prezentowane w tej edycji w zasadniczej części dotyczą Jana Pawła II oraz sytuacji Kościoła katolickiego, zarówno obrządku łacińskiego, jak i greckokatolickiego na Ukrainie. Czterdzieści dokumentów obejmuje okres od pierwszych reakcji KGB Ukrainy na wybór Jana Pawła II aż do ogłoszenia deklaracji niepodległości Ukrainy i zawiera analizę różnych aspektów tego pontyfikatu. Prezentacja materiałów wytworzonych przez KGB Ukrainy w latach 1978–1991 jest ważnym przyczynkiem do zrozumienia skali ideowej konfrontacji, do jakiej dochodziło w Związku Sowieckim w ciągu pierwszej dekady pontyfikatu Jana Pawła II. Niewątpliwie najostrzej przebiegała ona właśnie na Ukrainie, gdzie władza miała do czynienia z nielegalną strukturą Kościoła greckokatolickiego, który wedle jej ocen był forpocztą ukraińskiego nacjonalizmu.

Niniejsza antologia powstała w innym państwie i w innym czasie. Trwał akurat „cudowny” okres pandemii, który dziś, po napaści Rosji na Ukrainę, wspominamy z lekką nostalgią. I oczywiście gdyby ta antologia powstawała dziś, wyglądałaby zupełnie inaczej. Dramaty zebrane w tej antologii wciąż jednak pozostają aktualne, tak jak problemy, które niepokoiły autorów w 2020 roku. Wiele z nich wręcz zyskało na aktualności. Antologia zawiera 10 nieopublikowanych dotąd w języku polskim rosyjskich dramatów, które pokazują nam Rosję toczoną przez szereg problemów, Rosję na chwilę przed moralnym rozpadem, który ziścił się 24 lutego 2022 roku.

Niniejsza książka opowiada o tym, jak wieloletnie poszukiwanie śladów „zaginionego etapu” – 1111 więźniów Sołowieckiego Więzienia Specjalnego Przeznaczenia, wywiezionych z wysp w październiku 1937 roku i zaginionych bez wieści – doprowadziło do odkrycia największego na Północnym Zachodzie Rosji miejsca pochówku rozstrzelanych ofiar Wielkiego Terroru lat 1937–1938. Był to jednak dopiero początek historii: wokół stworzonego w tym miejscu Cmentarza Memorialnego powstał skomplikowany węzeł „zdarzeń pamięci” – wyraźnych i ukrytych kolizji różnych koncepcji pojmowania sowieckiej przeszłości. Książka została skonstruowana jako swoista przygoda intelektualna i napisana na styku kilku gatunków: czytelnik znajdzie w niej elementy badania historycznego, analizy kulturoznawczej, narracji wspomnieniowej oraz publicystyki.

Jegor Gajdar, przedwcześnie zmarły w 2009 r. były premier Rosji, był jednym z autorów programu radykalnych reform gospodarczych, jakie przeprowadzono w tym kraju na początku lat dziewięćdziesiątych, a także cenionym w świecie nauki ekonomistą. Książka Upadek imperium wydana w Rosji w 2006 r. stała się tam bestsellerem. Autor kreśli w niej szerokie tło historyczne, docieka przyczyn upadku imperiów wcześniejszych niż ZSRS, analizuje źródła niestabilności reżimów autorytarnych oraz zagrożenia związane z oparciem gospodarki na eksporcie surowców. Szczegółowo i wiarygodnie – jako świadek i uczestnik wydarzeń – opisuje sytuację gospodarczą ZSRS na przełomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych oraz nieefektywną politykę, która doprowadziła do jego rozpadu. W ten sposób rozprawia się z mitem potężnego Związku Sowieckiego, który do dziś pokutuje w Rosji, jako element, coraz głośniejszej, proimperialnej propagandy.

Prezentowany tom studiów zawiera artykuły napisane przez historyków z Polski, Rosji, Ukrainy i Litwy, naświetlające różnorakie aspekty polityki ZSRR wobec Polaków oraz narodów ościennych w latach czterdziestych XX w. Teksty, w których poruszono m.in. kwestie sowieckich obław i rzezi wołyńskiej, w większości zostały napisane na podstawie do niedawna niedostępnych lub niewykorzystywanych materiałów archiwalnych. Ich lektura pozwoli Czytelnikom zapoznać się z nowymi ustaleniami lub nowymi interpretacjami przebiegu sowietyzacji Europy Środkowej i Wschodniej.

Celem redaktorów było umożliwienie czytelnikowi zapoznania się z jak najszerszym wyborem dokumentów do dziejów stosunków polsko-sowieckich w latach 1918–1926. Ponad 700 dokumentów opublikowanych w niniejszym tomie powinno być nie tylko wnoszącym wiele nowego ważnym uzupełnieniem dotychczasowych edycji źródłowych, ale również inspiracją do podjęcia dalszych poszukiwań mających na celu poznawanie dziejów skomplikowanych relacji dwóch sąsiednich państw, bliskich z punktu widzenia geograficznego, dalekich jednak pod względem politycznym, ideologicznym, gospodarczym oraz społecznym.

Oba tomy publikacji liczą blisko 300 dokumentów do stosunków polsko-sowieckich. Zdecydowana większość tych dokumentów nie była dotychczas publikowana. Ramy publikacji wyznaczają dwa ważne wydarzenia wpływające na wzajemne relacje: przewrót majowy w 1926 r. i podpisanie paktu o nieagresji między Polską a ZSRR w 1932. Był to okres względnej stabilizacji w kontaktach polsko-sowieckich, ale jednocześnie ciągłej niepewności i obaw przed spodziewaną konfrontacją, która łatwo mogła przerodzić się w wojnę.

Jak opisać współczesną Rosję, ten targany sprzecznościami „kraj przeogromny”, gdzie niczego nie można stwierdzić z pewnością, bo niemal od każdej reguły znajdzie się wyjątek? Ujarzmić tę przeogromność można – jak się okazuje – z pomocą małej formy. Zbiór opowiadań ma oddać wewnętrzną niespójność rosyjskiej literatury i jej skłócenie samej ze sobą, a także – co niemniej istotne – ogromne zróżnicowanie powodowane rozpiętością tożsamości geograficznej czy narodowościowej autorów. Część z nich – z przyczyn życiowych i politycznych – tworzy poza Rosją, pozostając we wspólnocie języka rosyjskiego. Ta wspólnota wykracza daleko poza granice Federacji Rosyjskiej. (Katarzyna Kwiatkowska-Moskalewicz)