Tomasz z Akwinu

Tom 41 serii Dzieła wszystkie stanowi pierwszą część komentarza św. Tomasza do słynnej „Etyki nikomachejskiej” Arystotelesa – dzieła poświęconego m.in. szczęściu, cnotom jako sposobom dążenia do niego oraz przyjaźni. Niniejsze wydanie, w przekładzie Marcina Beściaka, jest pierwszym pełnym przekładem „Objaśnienia Etyki” na język polski. Gatunek literacki wykorzystany w tym dziele przez Akwinatę to komentarz ad litteram (czyli „dosłowny”) zwany także sententia. Polega on na odtworzeniu i uporządkowaniu treści komentowanego dzieła z niewieloma własnymi uwagami komentatora. Św. Tomasz przedstawia więc krok po kroku treść kolejnych ksiąg „Etyki”. Wskazuje przy tym na strukturę tekstu i rekonstruuje tok rozumowania Arystotelesa, niekiedy odrzucając krążące błędne interpretacje myśli tego filozofa lub zaznaczając rozbieżności pomiędzy jego twierdzeniami, a wiarą chrześcijańską.  

„Wykład listów św. Pawła: Listy do Kolosan, Tesaloniczan, Tymoteusza, Tytusa, Filemona” - św. Tomasz z Akwinu Kolejny tom Dzieł wszystkich Tomasza z Akwinu, jakim jest t. 34: Kwestie quodlibetalne (tytuł oryginalny: Quaestiones de quolibet) zawiera szereg dysput prowadzonych przez Akwinatę w różnym czasie. Quodlibet znaczy dosłownie „co się podoba”. Ten średniowieczny gatunek literacki był zapisem prowadzonych na ówczesnych uniwersytetach dyskusji, w których każdy członek społeczności akademickiej mógł zadać „mistrzowi” dowolne pytanie. Tłumacz dzieła i autor wprowadzenia do niego, prof. Mikołaj Olszewski, tak porównuje je z innymi typami średniowiecznych tekstów teologicznych: „Gdybyśmy chcieli krótko scharakteryzować kwestie quodlibetalne w porównaniu do rozważań zawartych w summach, komentarzach do Sentencji czy kwestiach dyskutowanych, można by powiedzieć, że kwestie ze średniowiecznych syntez teologicznych rozpatrują zagadnienia, które należy przedstawić, jeżeli chce się przekazać kanon wiedzy kwestie dyskutowane służą autorom do wyrażenia idei, które chcą przekazać swoim słuchaczom a kwestie quodlibetalne pozwalają słuchaczom dowiedzieć się od mistrzów tego, co ich interesuje”.

„Komentarz do listu do Rzymian” - Tomasz z Akwinu Św. Tomasz w tekście komentarza opiera się na poprzedzającej go tradycji – cytuje Ojców Kościoła (m.in. świętych Ambrożego, Augustyna, Hieronima) oraz autorów bliższych mu historycznie (zwłaszcza glosę Piotra Lombarda). Jednocześnie wchodzi z tą tradycją w dialog, m.in. zauważając rozbieżności w interpretacjach czy opowiadając się za taką lub inną opinią jako właściwszą. Wszystko to ma na celu integralne wyjaśnienie tekstu i jego wielu możliwych sensów – wychodząc od dosłownego i przechodząc do duchowego. W jego komentarzu mocny jest także element filozoficzny. Charakterystyczne powiązanie Biblii i metafizyki stanowi poniekąd „znak firmowy” egzegezy Tomaszowej. Współcześni komentatorzy zwracają także uwagę, że choć św. Tomasz nie miał warsztatu (zwłaszcza językowego) współczesnej nam egzegezy, to odczytanie przez niego myśli św. Pawła jest często bardzo trafne.

Kolejny tom Dzieł wszystkich Tomasza z Akwinu, jakim jest t. 34: Kwestie quodlibetalne (tytuł oryginalny: Quaestiones de quolibet) zawiera szereg dysput prowadzonych przez Akwinatę w różnym czasie. Quodlibet znaczy dosłownie „co się podoba”. Ten średniowieczny gatunek literacki był zapisem prowadzonych na ówczesnych uniwersytetach dyskusji, w których każdy członek społeczności akademickiej mógł zadać „mistrzowi” dowolne pytanie. Tłumacz dzieła i autor wprowadzenia do niego, prof. Mikołaj Olszewski, tak porównuje je z innymi typami średniowiecznych tekstów teologicznych: „Gdybyśmy chcieli krótko scharakteryzować kwestie quodlibetalne w porównaniu do rozważań zawartych w summach, komentarzach do Sentencji czy kwestiach dyskutowanych, można by powiedzieć, że kwestie ze średniowiecznych syntez teologicznych rozpatrują zagadnienia, które należy przedstawić, jeżeli chce się przekazać kanon wiedzy kwestie dyskutowane służą autorom do wyrażenia idei, które chcą przekazać swoim słuchaczom a kwestie quodlibetalne pozwalają słuchaczom dowiedzieć się od mistrzów tego, co ich interesuje”.

„Mniejsze kwestie dyskutowane” tom 32 "Dzieł wszystkich" św. Tomasza z Akwinu "Mniejsze kwestie dyskutowane" zawierają trzy dzieła św. Tomasza z Akwinu: Kwestie dyskutowane o duszy, Kwestię dyskutowaną o stworzeniach duchowych (wydaną pierwszy raz po polsku) oraz Kwestię dyskutowaną o zjednoczeniu Słowa wcielonego. Najbardziej znane dzieło Akwinaty, Summę teologii, porównuje się czasem do gotyckiej katedry z jej starannie przemyślaną strukturą. Kwestie zamieszczone w tym tomie można uznać – jak pisze we wprowadzeniu Janusz Pyda OP – za prace przygotowawcze w warsztacie architekta, który „przed zastosowaniem konkretnych rozwiązań czy pomysłów na placu budowy musi je dokładnie przeliczyć, szczegółowo rozrysować i wykonać staranny ich model”. „Kwestie dyskutowane” (quaestiones disputatae) były w średniowieczu formą prowadzenia zajęć uniwersyteckich, a także niezależnym od nich gatunkiem pisarstwa naukowego. Jako forma zajęć polegały na rozbudowanej debacie na zaproponowany temat, opracowanej następnie i skonkludowanej przez „mistrza” odpowiedzialnego za całość. Były to niekiedy jakby „turnieje teologów”. To właśnie opracowanie i rozstrzygnięcie takich dyskusji przez św. Tomasza utrwalone zostało w formie pisemnej. Kwestie dyskutowane o duszy i Kwestia dyskutowana o stworzeniach duchowych stanowią wykład Tomaszowej filozofii stworzeń duchowych (uzupełniając się wzajemnie, a niekiedy powtarzając niektóre zagadnienia). Powstały w Rzymie w latach 1265-1268, gdy św. Tomasz miał około czterdziestu lat. W dziełach tych mierzy się on z całym wachlarzem pytań filozoficznych i teologicznych nawiązujących m.in. do dziedzictwa Platona, Arystotelesa i Awerroesa. Rozważa, czy istnieją stworzenia duchowe i jakie są ich rodzaje. Na czym polegają różnice między nimi? Jakie są relacje substancji duchowych do ciał, a w szczególności duszy ludzkiej do ciała? Jak ma się dusza do swych władz? Czym jest „intelekt możnościowy”, a czym „intelekt czynny”? Jaki jest status duszy oddzielonej od ciała? W tych rozważaniach dominuje metafizyka, ale Pismo Święte pozostaje punktem odniesienia. Trzecim dziełem zawartym w 32 tomie jest Kwestia dyskutowana o zjednoczeniu Słowa wcielonego. Powstała ona prawdopodobnie w 1272 roku i stanowi przykład „chrystologii filozoficznej”, będąc analizą tajemnicy wcielenia Chrystusa z użyciem narzędzi filozoficznych. Akwinata dobiera je w taki sposób, by pomogły wniknąć w znaną na podstawie Objawienia prawdę o tym, że Bóg stał się człowiekiem. W pięciu artykułach wchodzących w skład tej kwestii św. Tomasz zastanawia się przede wszystkim nad unią hipostatyczną, tj. zjednoczeniem natury ludzkiej i boskiej w Chrystusie. W skrócie: • Zbiór trzech dzieł św. Tomasza z Akwinu, w tym po raz pierwszy wydana po polsku Kwestia dyskutowana o stworzeniach duchowych • Wykład Tomaszowej filozofii stworzeń duchowych • Filozoficzna analiza tajemnicy Wcielenia Chrystusa O serii: Dzieła św. Tomasza, zebrane w ramach 70-tomowej serii Dzieła wszystkie Tomasza z Akwinu, należą do europejskiego i światowego kanonu intelektualnego i stanowią ważną inspirację do pogłębionych intelektualnych poszukiwań. Tomaszowe dzieło, w zależności od tłumaczenia, liczy od kilkunastu do kilkudziesięciu tysięcy stron. Do jego spuścizny odwołują się nie tylko katolicy, lecz również chrześcijanie innych wyznań, a także niewierzący specjaliści rozmaitych nauk humanistycznych, w tym ekonomiści i politycy. Serię opracowują: Fundacja Pro Futuro Theologiae, Instytut Teologiczny i Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów W drodze. W projekcie bierze udział wielu wybitnych tłumaczy oraz badaczy twórczości św. Tomasza z Akwinu. Projekt Dzieła wszystkie Tomasza z Akwinu został objęty honorowym patronatem Przemysława Czarnka, Ministra Edukacji i Nauki.

Poprzez powstające kompletne wydanie dzieł Tomasza z Akwinu w języku polskim polscy czytelnicy, nie tylko teolodzy i filozofowie, ale wszyscy zainteresowani kulturą, otrzymują właśnie bezpośredni dostęp zarówno do myśli Akwinaty, jak również do jego rzetelnej metody dyskursywnego dochodzenia do prawdy. Święty Tomasz uczy intelektualnej uczciwości i odwagi, precyzji myślenia i wytrwałości w dążeniu do prawdy, otwartości na różne – także „nieortodoksyjne” – nurty filozoficzne. Wszystkie te cechy umiejscawiają go wśród najwybitniejszych duchowych i intelektualnych mistrzów naszej kultury, a jego dzieła, należące do europejskiego i światowego kanonu intelektualnego, stanowią ważną inspirację do pogłębionych intelektualnych poszukiwań.

Kwestie dyskutowane O mocy Boga (De potentia Dei) św. Tomasza z Akwinu należą do najbardziej znaczących tekstów średniowiecznych. Są zapisem dysput, które odpowiadają we współczesnym systemie nauczania seminariom uniwersyteckim. Kwestie powstały w dojrzałym okresie twórczości Akwinaty – po Summie przeciw poganom a bezpośrednio przed Summą teologii. Praca nad nimi stała się dla dominikańskiego mistrza okazją, by przemyśleć najważniejsze opcje doktrynalne, które zamierzał przyjąć w swej ostatniej i najsłynniejszej syntezie. Problematyka De potentia koncentruje się na nauce o Bogu. Tomasz zajmuje się w swym dziele m.in.: Bożą wszechmocą, stworzeniem i rządami Boga nad światem, cudami, prostotą istoty boskiej, wreszcie teologią Trójcy.

Dziewiąta kwestia w zbiorze kwestii dyskutowanych O mocy Boga św. Tomasza z Akwinu dotyczy w głównej mierze pojęcia „osoba” i­ sposobu stosowania go w myśleniu i mówieniu o Bogu. Wierzący, który z całego serca stara się kochać objawionego i objawiającego się Boga, może przez całe życie nie zadawać sobie pytań zawartych w tej kwestii, a mimo to w szczerej prostocie, poprawnie i dokładnie ujmować dyskutowane tutaj prawdy wiary. Z drugiej jednak strony zadanie pytań zawartych w tej kwestii i prześledzenie odpowiedzi Akwinaty może przynieść wierzącemu wiele nieuchwytnego dotychczas światła i sprawić subtelną radość, bo odkrywanie rozumności tajemnic wiary jest jedną z najszlachetniejszych i najbardziej uprzywilejowanych pomocy w jednoczeniu się z żywym Bogiem. Tomaszowy sposób przyjmowania Bożego objawienia sprawia, że wyrażenie „rozumność wiary” nie musi być oksymoronem ­ można wręcz powiedzieć, że usilne staranie o odnajdywanie rozumności wiary opartej na objawieniu jest dla Tomasza imperatywem. Atrakcyjność wyjaśnień Akwinaty polega również na tym, że rozważania o Bożym byciu kimś osobowym można analogicznie zastosować do myślenia o ludzkim byciu kimś osobowym, a więc do odkrywania własnej tożsamości, jak też do myślenia o byciu kimś osobowym każdego człowieka. fragment Wprowadzenia do kwestii IX Piotra Lichacza OP

"Teizm klasyczny" - tak dość często określa się koncepcję natury Boga zbudowaną przez Ojców Kościoła, wzbogaconą przez mistrzów średniowiecza i żywo dyskutowaną w naszych czasach. W "Teizmie klasycznym" Bóg nie stwarza świata po to, by udoskonalić siebie i osiągnąć wyższy stopień samoświadomości i wiedzy. "Teizm klasyczny" uważa także, że Bóg jest wieczny i choć sam nie podlega żadnym regułom upływu czasu, zdolny jest do sprawiania skutków w czasie. Fragment Wprowadzenia do kwestii VII Mateusza Przanowskiego OP

“Komentarz do O duszy Arystotelesa” napisał Tomasz z Akwinu podczas swego pobytu w Rzymie w latach 1267-1268. W tym pierwszym ze swych komentarzy do dzieł filozoficznych Arystotelesa, Tomasz posłużył się nową techniką komentatorską, bardziej krytyczną i bliższą literze objaśnianego tekstu. Możemy przypuszczać, że wynikało to z dążenia do zneutralizowania niebezpieczeństwa, zawartego w rzetelnym, literalnym Commentarium magnum Awerroesa, dla którego ortodoksyjnej przeciwwagi nie mogły stanowić prace poprzedników Tomasza, takie jak odchodząca często od litery parafraza Alberta Wielkiego.