Marian Golka

Autorska monografia prof. Mariana Golki, dotycząca pojęcia czasu, analizowanego w różnych ujęciach, w różnych epokach, z punktu widzenia różnych kultur. Autor przytacza spojrzenia na czas prezentowane przez pisarzy, filozofów i myślicieli oraz rozważa zagadnienia związane z czasem, z którymi stykamy się na co dzień. Co oznacza zawsze, nigdy, teraz? Dlaczego czas czasem leci, a czasem się wlecze? Czy rzeczywiście potrafi leczyć? Jak i kiedy można się z nim pogodzić? Choć czas determinuje ludzkie życie, w najogólniejszych ramach wyznaczając brzegowe warunki trwania tego życia, to w licznych sytuacjach, w jakich znajduje się człowiek, nie tylko czas wpływa na człowieka i jego zachowania, ale to przede wszystkim postawy człowieka, jego kultura i sytuacja oddziałują na pojmowanie czasu, na stosunek do niego i odczucia względem niego. Tak więc zawsze, gdy mówi się o wzajemnych relacjach czasu i człowieka, to tak naprawdę mówi się o człowieku i jego społeczno-kulturowym usytuowaniu. fragment Wstępu

Bez pamięci – tak indywidualnej, jak i społecznej – trudno żyć, a jednocześnie łatwo ją stracić, łatwo zapomnieć. Potrzebujemy pamięci z różnych powodów i z różnych powodów ją zatracamy. Jej znaczenie z pewnych względów wydaje się nawet ważniejsze, niż pamięci jednostkowej. Trwanie pamięci społecznej to po prostu przejaw trwania zbiorowości i kultury. O tym, jak ważna była już dla starożytnych, może świadczyć fakt, że Grecy uczynili z pamięci jedną ze swych bogiń – Mnemosyne. Granice naszej pamięci są granicami naszych dziejów – a przynajmniej ich świadomości. W zasadzie nasza przeszłość jest bowiem na tyle odległa, na ile daleko i głęboko sięgamy w nią pamięcią. Wszystko inne zostało zapomniane. Czasem bezpowrotnie, czasem z szansą na odkrycie jakichś zagubionych nośników i treści przeszłości. W tym drugim przypadku przeszłość się ożywi, a właściwie otworzy i objawi. Można powiedzieć w pewnym uproszczeniu, że pamięć jest wszystkim co mamy. (fragmenty Wstępu) Na rozważaniach Mariana Golki nie ciąży piętno bezpośredniej praktyczności, Autor snuje swoją refleksję nad zjawiskami pamięci nie po to, by przykroić je do jakichś konkretnych badań, lecz by je zgłębić w całej złożoności. Jego ujęcia czy to pamięci społecznej (zbiorowej), czy kwestii pamięć a tożsamość, czy też ram pamięci są przekonujące. Nie należy traktować ich jako rozstrzygnięć danych ‘raz na zawsze’, ale z drugiej strony trudno będzie sobie wyobrazić jakąkolwiek pracę na temat pamięci społecznej, w której nie byłoby odniesień do propozycji Autora tej książki. z recenzji prof. dr. hab. Andrzeja Szpocińskiego)

Kultura zdaje się płynąć nurtem, na którego przebieg i kształt nie mamy większego wpływu. Nurt ten toczy się dość bezwiednie i jest bardziej spontaniczny i niezależny od nas jako jednostek, niż chcielibyśmy w to wierzyć. A jednak mamy ochotę korygować i krytykować jego przebieg mimo pewnej jałowości tej krytyki. Kiedy więc piszemy o współczesności, korci nas, by obnażać jej słabości, manowce, niebezpieczeństwa. A przy tym niemal zawsze grozi to blamażem, gdyż albo krytyka jest mało skuteczna, albo po latach okazuje się śmieszna, albo jej pobudki same w sobie wymagałyby krytycznego podejścia. Paradoks polega na tym, że choć jako jednostki nie mamy większego wpływu na charakter współczesności, to jednak powinniśmy mieć wobec niej poczucie odpowiedzialności. Tak więc wobec współczesności i jej kultury nie możemy przejawiać postawy ani skrajnie krytycznej, ani w pełni aprobującej. Na współczesność nie można się obrażać, boczyć, wybrzydzać. Choć nie jest przecież całkowicie naszym własnym tworem, to jednak jest naszym depozytem, który nawet gdy nie jest nazbyt urodziwy i kształtny, musimy wszak przyjąć i uznać za swój.

Proponowane w książce teksty to nie tyle wrażenia z podróży, ile odległe echa czy przypomnienia wywołane różnymi wyjazdami. Zbiory krótkich wypowiedzi, które można uznać za próbę fenomenologii i poezji podróży, uchwycenia istoty podróżowania; szkice, które można zaliczyć do socjologii i antropologii podróży. Refleksje o bardziej aluzyjnym niż empirycznym charakterze. Podróże pozostawiają różne ślady i odpryski: wrażenia, wspomnienia, fotografie. Czasem rozczarowania, ale też nowe tęsknoty i nowe zamierzenia podróżnicze. Niekiedy także opowieści. Dawniej pisano listy i wspomnienia, dziś niektórzy piszą blogi, a jeszcze inni tworzą książki, przewodniki, filmy. Proponowane tu szkice powstawały w różnych latach na marginesie wyjazdów i refleksji po powrocie do domu. Są to nie tyle wrażenia z podróży, ile odległe echa czy przypomnienia wywołane różnymi wyjazdami. Ich związek z tymi dalekimi miejscami jest jednak tak dyskretny, jak niewyraźne mogą być delikatne aluzje. Sam jestem zdziwiony, że zdołały się one jakoś zachować, utrwalić, pozostać ze mną. Zatrzymały się na podobieństwo szumu morza zamkniętego w zakamarkach starych łodzi pozostawionych na opuszczonym brzegu. To trafna analogia, gdyż zarówno same podróże, jak i ich wspominanie to także poszukiwanie przeszłości. Podróże do „nie-teraz” i do „nie-tutaj” można odbywać nie tylko na ten sam bilet, ale i dzięki podobnym tęsknotom i marzeniom, które zazwyczaj są nieco zawoalowane. Wierzę, że dzięki pisaniu i czytaniu o nich stają się choć trochę bardziej wyraźne. Spis treści 7 Wstęp 11 Podróżowanie Podróż i wyjazd 12 • Szczeliny w czasie 13 • Tymczasowość 14 • Podróże chciane i niechciane 16 • Bagaże 17 • Turystyka 18 • Podróż po podróży 19 • Fotografie 21 • Pamięć 23 • Strzępy 24 • Gadżety 25 • Noclegi 26 • Dom i podróż 27 • Tęsknota za codziennością 29 • Niespodzianki 31 • Zapatrzenie 32 • Zachwyty 33 • Arkadie 35 • Rozczarowania 36 • Podróż i ktoś bliski 37 • Podróże i obcy 38 • Podróże nieodbyte 40 • Sny 41 • Zagubienia 42 • Rozstania i nienasycenie 43 • Nieskończoność i niespełnienie 44 • Utlenienia i wyparowania 46 48 Miejsca Domy 49 • Drzwi 50 • Patia 50 • Ogrody 51 • Pola 52 • Lasy 53 • Oazy 54 • Drogi 55 • Ulice 56 • Mosty 57 • Skwery 58 • Promenady 59 • Pasaże 60 • Windy 61 • Auta 62 • Pociągi 63 • Metro 64 • Samoloty 65 • Hotele 66 • Poczekalnie 67 • Muzea 68 • Świątynie 69 • Kawiarnie 69 • Księgarnie 71 • Fontanny 72 • Labirynty 72 74 Stany Wychodzenie 74 • Zamyślenie 75 • Czekanie 76 • Martwienie 77 • Cierpienie 78 • Zbieranie 79 • Fotografowanie 80 • Uwodzenie 82 • Uśmiechanie 82 • Smutnienie 83 • Kochanie 84 • Rozstawanie 85 • Kontemplowanie 86 • Uciekanie 87 • Marzenie 88 • Odrzucenie 89 • Wspominanie 90 • Pamiętanie 90 • Przemijanie 91 • Rozczarowanie 92 • Przepadanie 93 95 Sytuacje Audycja 95 • Wyrzuty 96 • Rachunki 96 • Nad ranem 97 • Rozkład jazdy 97 • Obawa 98 • Upadłość 98 • Noce i dnie 99 • Niepewność 99 • Prześwity 99 • Twórczość 100 • Przejazd 101 • Cisza 101 • Miasto 101 • Na skwerze 102 • A jednak 102 104 Postoje Paryż 105 • Rzym 117 130 Podróże artystów 148 Co fotografuje turysta 166 Głód autentyzmu 183 Uroda ruin 200 Między małą ojczyzną a kosmopolityzmem