Czesław Znamierowski

Ten traktat należy do klasyki filozofii politycznej i do pierwszych nowożytnych wypowiedzi w dyskusji o umowie społecznej. Powstał w latach czterdziestych XVII wieku, a więc w czasach dla angielskiego autora Thomasa Hobbesa (1588–1679) burzliwych politycznie. Jako rojalista, pisał on go na emigracji w Paryżu, ponieważ w Anglii toczyła się wówczas wojna domowa, monarchia upadła, na dwie dekady nastała republika, a król został stracony w 1649 roku, dwa lata przed ukazaniem się "Lewiatana" (1651). To polityczne tło jest pewnym memento dla książki, może nieco ironicznym, ponieważ optuje ona za dokładnie przeciwnym porządkiem rzeczy: za władzą suwerena, najlepiej monarchy, powołanego drogą umowy ludzi zagrożonych „wojną wszystkich ze wszystkimi”, czyli walką o byt jednego człowieka-wilka z innym. Wojną, dodajmy, permanentnie pozycyjną, ponieważ każdy człowiek jest zdaniem Hobbesa na tyle silny, by pokonać innego samodzielnie lub w zawieranych sojuszach. Samoograniczenie indywidualnej wolności na rzecz suwerena kończy tę wojnę – najskuteczniej w monarchii, najmniej skutecznie w demokracji i przy jakimkolwiek podziale władz. Do tych rozważań pod prąd późniejszej, dominującej narracji Hobbes dołącza w swoim dziele krytykę instytucji Kościoła (zarówno katolickiego, jak i innych) oraz klasycznej filozofii, co zaowocowało nie tylko zakazem publikacji "Lewiatana" w Anglii (1668), lecz także potępieniem, już pośmiertnym (1683) przez Uniwersytet Oksfordzki.

"Rozważania o państwie systematyzują wątki zawarte we wcześniejszych pracach. Emanuje z nich ogromna erudycja Autora i zarazem dążenie do zbudowania słownika głównych pojęć o państwie, takiej jak ją pojmował Autor. Są to refleksje w znacznych fragmentach oryginalne i tym godniejsze uwagi, że stanowią syntezę poglądów kształtowanych przez kilkadziesiąt lat. Podstawą potoczystych, urodziwą polszczyzną napisanych wywodów Czesława Znamierowskiego jest rozległa znajomość dzieł filozoficznych, socjologicznych, historycznych i prawniczych. Problematyka państwa ukazana jest w rozległej perspektywie zagadnień kulturowych, politycznych, prawnych i społecznych.Trafność wielu stwierdzeń i spostrzeżeń Autora zapewne wywoła zdumienie niejednego współczesnego czytelnika. Jednakże (…) do jakiego państwa lub do jakich państw odnoszą się rozważania Autora? (…) Czesław Znamierowski nie pisze o żadnych konkretnych państwach czy typach państw, ani historycznych, ani współczesnych. Zajmuje się on państwem jako takim, jego zasadniczymi rysami, państwem jako pewną ukształtowaną, istniejącą w ciągu setek lat specyficzną instytucją życia zbiorowego. Można więc powiedzieć, że uprawia naukę o państwie jako dyscypliną przede wszystkim filozoficzną (…)”