Kartezjusz

Myślę, więc jestem Rozprawa o metodzie Kartezjusza, jego pierwsza opublikowana praca, jest jednym z najważniejszych traktatów filozoficznych czasów nowożytnych. Autor zawarł w niej rozważania dotyczące nauk, zasad moralnych, dowodów na istnienie Boga i duszy ludzkiej, porządku zagadnień fizycznych i medycznych oraz badań przyrodniczych i własnych pobudek filozoficznych. Punktem wyjścia francuskiego uczonego był sceptycyzm: odrzucenie wszystkich błędnych przekonań i twierdzeń, na których ludzkość od wieków opierała swoją wiedzę. Zamiast tego przyjmował jedynie to, w co zwątpić się nie da. Te uniwersalne zasady myślenia nie straciły nic ze swej aktualności.

Rene Descartes czyli Kartezjusz (1596-1650) - francuski filozof (także matematyk i fizyk) uznawany jest za ojca nowożytnej filozofii, autor kilkunastu dzieł, z których bodaj najważniejsze są te dotyczące epistemologii. Metodą naukową Kartezjusza był sceptycyzm metodyczny, poszukiwanie twierdzenia, które oprze się jakimkolwiek wątpliwościom, będzie niepodważalne. Jest to zatem sceptycyzm szczególnego rodzaju, w którym wątpienie stanowi punkt wyjścia myślenia, nie zaś jego wynik. To właśnie w Rozprawie o metodzie pojawia się po raz pierwszy sformułowanie będące kwintesencją myśli kartezjańskiej "Myślę, więc jestem" (w znanej formie łacińskiej - "Cogito ergo sum" w późniejszych Zasadach filozofii). Pierwszą opublikowaną pracą filozoficzną Kartezjusza była właśnie Rozprawa o metodzie, która wraz z późniejszymi Zasadami filozofii i Medytacjami o pierwszej filozofii stanowi opus magnum francuskiego uczonego.

Rozprawa o metodzie Kartezjusza jest jednym z najważniejszych traktatów filozoficznych czasów nowożytnych. Aby ułatwić czytanie tego dzieła, Kartezjusz podzielił je na sześć części - rozważania dotyczące nauk, reguł metody, zasad moralnych, dowodów na istnienie Boga i duszy ludzkiej, porządku zagadnień fizycznych i medycznych oraz badań przyrodniczych i własnych pobudek filozoficznych. Rozprawa na pierwszy rzut oka nie przypomina wielkiego traktatu filozoficznego: cechują ją niewielkie rozmiary i przystępny, przyjemny w odbiorze styl pisania: zupełnie jakby zamiarem autora było jak najszybsze zainspirowanie czytelników do własnych przemyśleń. Właśnie z tego dzieła pochodzi słynne Cogito, ergo sum i właśnie tu Kartezjusz opisał metodę poznawczą opartą na matematyce, która dała solidne podstawy rozwoju najważniejszych nauk ścisłych, włączając w to fizykę czy biologię. Punktem wyjścia Kartezjusza stał się sceptycyzm: odrzucenie wszystkich błędnych przekonań i twierdzeń, na których ludzkość od wieków opierała swoją wiedzę. Zamiast tego zaczął przyjmować tylko to, w co zwątpić nie sposób, co jawiło się rozumowi jako klarowne i wyraźne. Te zasady myślenia, uniwersalne i ponadczasowe, są wciąż aktualne: umożliwiają odkrywanie prawdy i odrzucenie tego wszystkiego, co prawdą nie jest. Oddajemy Czytelnikowi do rąk najważniejszy traktat Kartezjusza w klasycznym przekładzie Tadeusza Boya-Żeleńskiego. W świecie, w którym jesteśmy zalewani morzem informacji nie zawsze prawdziwych i często nierzetelnie przedstawionych, umiejętność racjonalnego myślenia, kierowania się rozumem i poszukiwania prawdy staje się bardzo cenna. Rozprawa o metodzie jest lekturą, która skłania do zdrowego sceptycyzmu i do własnych przemyśleń. Mimo upływu wieków wciąż inspiruje i wskazuje ścieżkę do poznania prawdy. Zdrowy rozum jest to rzecz ze wszystkich na świecie najlepiej podzielona, każdy bowiem sądzi, iż jest w nią tak dobrze zaopatrzony, iż nawet ci, których we wszystkim innym najtrudniej jest zadowolić, nie zwykli pragnąć go więcej, niźli posiadają.

Medytacje to w twórczości Kartezjusza tekst najważniejszy, a także jeden z podstawowych w filozofii w ogóle. Myśliciel opisuje perypetie umysłu, który szuka pewności w sprawie tego, co istnieje naprawdę i co jest jego własną treścią. Zanalizowane zostają najważniejsze umysłowe zjawiska: proces wątpienia, postrzegania i myślenia, oraz klasyczne problemy metafizyczne - istnienie Boga, pojęcia substancji i przyczyny, natura ciała i wyobraźni.

Kartezjusz, francuski filozof i uczony, jest ojcem nowożytnej refleksji, tradycyjnego europejskiego sposobu myślenia i krytycznego uprawiania nauki. Był niewiarygodnie wszechstronnym, pracowitym i aktywnym uczonym. Choć wiele lat żył w ukryciu i samotności, brał też udział w wojnie, zajmował się dosłownie każdą uprawianą wówczas dziedziną nauki, był autorem wielu wynalazków i nauczycielem królowej Szwecji. Medytacje to w twórczości Kartezjusza tekst najważniejszy, a także jeden z podstawowych w filozofii w ogóle. Zarzuty uczonych mężów wraz z odpowiedziami autora stanowią zaś ich nierozdzielną część, a zarazem wspaniały przykład filozoficznej dyskusji i refleksyjnego zaangażowania. Wielki spekulatywny umysł Kartezjusza wypróbowuje coraz to nowe wnioskowania, szukając, gimnastykując się, by oddać słowami wszystkie zawiłości problemu. Tekst zarzutów i odpowiedzi ma niesamowitą dynamikę, która w zderzeniu z logiczną dyscypliną poszczególnych wywodów daje efekt przypominający klasyczny dramat literacki.