Instytut Pileckiego

Ksiądz Jerzy Popiełuszko swoją pracą, nauczaniem, a także męczeńską śmiercią wywarł ogromny wpływ na całe pokolenie Polaków. Książka stanowi owoc nowych badań nad najważniejszym okresem jego działalności, obejmującym lata 1980–1984. Charakterystycznym rysem wysiłków duszpasterskich ks. Popiełuszki w tym czasie było nawiązywanie licznych kontaktów i współpraca z ludźmi z różnorodnych środowisk. Byli wśród nich m.in. hutnicy, studenci, artyści, działacze opozycji oraz inni duchowni mający odwagę narażać się komunistycznym władzom.Autorka pokazuje, że powstanie imponującej sieci znajomości, obejmującej także niewierzących, było możliwe dzięki stałej gotowości do poświęcania ludziom swojego czasu i niesienia im pomocy, duchowej i materialnej, w każdej sytuacji. Nikogo nie odrzucając i nie wykluczając, ks. Popiełuszko trwał w postawie szacunku wobec każdego człowieka, tego szacunku ucząc innych. Z relacji świadków wyłania się obraz nie tylko kapłana, lecz także doradcy, sprawnego organizatora, pocieszyciela i przyjaciela. Z kolei dla tysięcy uczestników mszy za ojczyznę stał się on prorokiem, głosicielem prawdy, który mówi w ich imieniu, o ich problemach, lękach i cierpieniach. W czasach stanu wojennego pomagał ludziom odzyskiwać wolność, godność i nadzieję na przyszłość. Jego odwaga i bezkompromisowa postawa już za życia uczyniły go symbolem moralnego oporu wobec komunizmu.Wielkim atutem książki jest jej bardzo bogata baza źródłowa. Autorka wykonała ogromną pracę, kwerendę archiwalną, uzupełniając dotychczasową wiedzę o ks. Jerzym Popiełuszce o nowe, liczne i ciekawe szczegóły.dr Ewa Czaczkowska

Józef Żmij urodził się w 1897 roku w Goczałkowicach Górnych na Śląsku, będącym wówczas pod zaborem pruskim. Wywodził się z ziemi pszczyńskiej, która skutecznie zdołała oprzeć się germanizacji – według spisu powszechnego z 1910 roku 80% jej mieszkańców deklarowało narodowość polską. W domu rodzinnym Józefa nie brakowało książek i prasy w ojczystym języku, co przełożyło się też na jego życiową postawę. Brał udział w powstaniach śląskich oraz w organizacji plebiscytu z 20 marca 1921 roku. W niepodległej Rzeczypospolitej dał się poznać jako utalentowany organizator życia społecznego. Od 1934 roku był burmistrzem Pszczyny, a okres jego urzędowania przyniósł miastu ożywiony rozwój. Po wybuchu II wojny światowej bardzo szybko stał się ofiarą represji niemieckiego okupanta. W maju 1940 roku osadzono go w KL Gusen, gdzie spędził pięć lat. Dolina śmierci to wspomnienia obozowe, spisywane przez Józefa Żmija tuż po wyzwoleniu KL Gusen przez wojska amerykańskie. Bogate w szczegóły faktograficzne, a jednocześnie niepozbawione pewnej dawki emocji – stanowią ważny głos świadka historii, uzupełniający wciąż niepełny przekaz o obozie koncentracyjnym nazywanym drugim Katyniem polskiej inteligencji. Inicjatywę wydania wspomnień Józefa Żmija z czasu jego pobytu w KL Gusen należy uznać za bardzo cenną. Publikacja stanie się kolejnym świadectwem przyczyniającym się do poszerzania wiedzy o funkcjonowaniu tego obozu, ale też szerzej – machiny śmierci stworzonej przez III Rzeszę. - prof. dr hab. Wanda Jarząbek

Książka pozwala całościowo spojrzeć na niemiecką politykę gospodarczą w podbitych krajach europejskich. Niemcy każdorazowo stawały przed wyborem między rabowaniem zajmowanych ziem a eksploatacją ich gospodarki w celu zaspokajania własnych potrzeb. Dokonywane wybory nie tylko różniły się w zależności od kraju, lecz także zmieniały w czasie wojny. Dzięki temu łatwo można dostrzec różnice i podobieństwa w traktowaniu przez okupanta Francuzów i Polaków, Czechów i Belgów, Rosjan i Holendrów. Czytelnik dowie się również, jak wyglądał mechanizm, dzięki któremu dużą część kosztów prowadzonej wojny udało się Hitlerowi przerzucić na podbite narody i państwa satelickie III Rzeszy, a także że nawet decyzję o wymordowaniu Żydów Niemcy starali się uzasadniać przesłankami ekonomicznymi.Publikacja należy do najważniejszych w ostatnich dekadach pozycji monograficznych poświęconych ekonomicznym zagadnieniom okresu II wojny światowej. Jej lektura pobudza zainteresowanie tematem, zachęca do stawiania pytań, skłania do refleksji.

Opis Dane Opinie Polityka historyczna pod rządami Władimira Putina ma charakter synkretyczny, łączy w sobie kult Imperium Rosyjskiego oraz potęgi ZSRR – w tym szczególne znaczenie ma eksponowanie zwycięstwa nad faszyzmem. Coraz częściej w jej ramach oprócz szeregowych żołnierzy Armii Czerwonej jest gloryfikowany Józef Stalin. Przypisuje mu się zarówno pokonanie nadciągającego z Zachodu zła, jak i przesunięcie panowania Moskwy aż nad Łabę oraz modernizację kraju. W latach 90. XX wieku fascynacja stalinowskim dziedzictwem połączyła nastawionych antysystemowo komunistów, imperialistów, neofaszystów i nacjonalistów, tęskniących za czasami, w których ZSRR był ekspansywnym, a zarazem antyzachodnim mocarstwem. Po dojściu Putina do władzy neostalinowska retoryka znalazła się w głównym nurcie, zyskując ogromną popularność i wpływ na opinię publiczną. W swojej książce Maciej Pieczyński przedstawia obraz Stalina we współczesnej rosyjskiej publicystyce, literaturze faktu oraz w dokumentalnym dramacie i teatrze. Żeby zrozumieć, skąd bierze się wzrost popularności sowieckiego dyktatora w Rosji, trzeba bowiem przyjrzeć się głębokim korzeniom kultu jednostki w kulturze rosyjskiej. Jednocześnie autor ukazuje, że neostalinizm niejednokrotnie ma oddolny charakter i często jest jedynie wykorzystywany, a nie kreowany przez putinowskie władze.Maciej Pieczyński (ur. 1986) – rusycysta, ukrainista, doktor literaturoznawstwa, wykładowca Uniwersytetu Szczecińskiego. Autor m.in. książek Granica propagandy. Łukaszenka i Putin na wojnie hybrydowej z Polską (2022) oraz Modele dialogu z tradycją w najnowszej dramaturgii rosyjskiej (2021).

W 1939 roku ziemię stanisławowską zamieszkiwali Ukraińcy, Żydzi i Polacy, co stanowiło niezwykle barwną mozaikę kulturową, narodowościową i religijną. W czasie II wojny światowej region ten doświadczył kolejno okupacji radzieckiej i niemieckiej, a następnie zwycięskiego pochodu Armii Czerwonej, który poskutkował włączeniem go do ZSRR. Nim to się jednak stało, niemal wszyscy żydowscy mieszkańcy zostali wymordowani przez Niemców, a społeczność polska i ukraińska poniosły ogromne straty, co nieodwracalnie zmieniło tamtejszy pejzaż społeczny. Piotr Olechowski opisuje dramatyczny okres lat 1939–1944 z perspektywy mieszkańców ziemi stanisławowskiej. Na podstawie szerokiej kwerendy archiwalnej przybliża czytelnikom różne wymiary ich codziennego życia, toczącego się w cieniu brutalnej wojny, działań komunistycznego i nazistowskiego aparatu represji oraz wszechobecnej propagandy. Pokazuje, jak okupanci starali się wykorzystać istniejące napięcia narodowościowe dla własnych interesów. Ukazuje moment gwałtownych zmian, które na zawsze odmieniły region należący niegdyś do polskiego państwa. W ten sposób wypełnia lukę badawczą, opowiadając historię obywateli przedwojennej Polski zamieszkujących ziemię, która niejednokrotnie umykała uwadze historyków.W wyniku przeprowadzonych badań uzyskaliśmy niezwykle interesujący, a jednocześnie nieznany w swej warstwie regionalnej (ziemia stanisławowska) i fascynujący w swej drobiazgowości obraz okupacji i okupacyjnego życia w tym regionie Galicji Wschodniej. Jest to jednocześnie pierwsza tego rodzaju praca w języku polskim niemówiąca o Lwowie, a o innym obszarze Galicji.prof. dr hab. Leszek Zasztowt

Książka Harveya Mansfielda stanowi kompleksowe studium męskości, cechy przejawiającej zarówno złe, jak i dobre oblicza, przeważnie męskiej, często nietolerancyjnej, irracjonalnej i ambitnej. Czerpiąc z nauk przyrodniczych, literatury, filozofii i historii, autor bada rozmaite warstwy męskości, od wulgarnej agresji, przez męskość jako cnotę, aż po męskość filozoficzną. Pokazuje, jak realizuje się ona w czasach wojen, konfliktów i sporów, w najważniejszych momentach wprowadza zmianę lub przywraca porządek, a dzięki swej asertywności pozwala poruszać kontrowersyjne problemy oraz czynić je publicznymi i politycznymi. Mansfield nalega, aby mężczyźni, a zwłaszcza kobiety, zrozumieli i zaakceptowali, że męskość będzie występować także w społeczeństwie uznającym równość płci. Postuluje, by stworzyć taką przestrzeń i zasady urzeczywistniania się męskości, które pozwolą jej przysłużyć się dobru wspólnemu. W przeciwnym razie ona i tak nie zniknie, a raczej zostanie wykorzystana do brutalnej realizacji oderwanych od moralności, partykularnych interesów. W świetle tragicznej historii XX wieku oraz niestabilnych realiów trzeciej dekady XXI wieku wezwanie Mansfielda, aby nie ignorować istnienia męskości i nie pozostawiać jej „bezrobotną”, brzmi szczególnie przekonująco. W porównaniu z nazistami komuniści byli bardziej pewni tego, że historia jest po ich stronie, jednak żywiona przez nich nienawiść w takim samym stopniu jak ta właściwa nazistom narzucała konieczność militarnego działania [...]. Prawdą jest więc, że gdy badamy głębię ludzkiej niegodziwości, natrafiamy na określone odmiany męskości, tej niegodziwości towarzyszące i jej służące. Jednak problemem nie jest sama męskość jako taka, ale fakt wyzwolenia nikczemności z okowów moralności, tak by móc wykroczyć „poza dobro i zło”. Fragment książki Harvey C. Mansfield (ur. 1932) – filozof polityki, emerytowany profesor Uniwersytetu Harwardzkiego. Autor m.in. The Spirit of Liberalism (1978) i Machiavelli’s Virtue (1996). Laureat licznych nagród, w tym National Humanities Medal.

Jesienią 1945 roku budynki u zbiegu ulicy Koszykowej i alei Stalina zajęła komunistyczna bezpieka. W piwnicach warszawskich kamienic, teraz przekształconych w biurowce MBP, urządzono areszt wewnętrzny. W trakcie dekady przewinęło się przez niego kilka tysięcy zatrzymanych. Byli wśród nich antykomunistyczni konspiratorzy, np. Witold Pilecki i Zygmunt Szendzielarz, przedwojenni politycy, np. minister, premier i marszałek sejmu Kazimierz Świtalski, przyszli politycy Władysław Bartoszewski oraz Wiesław Chrzanowski, a także jeden z najpopularniejszych polskich aktorów Leon Niemczyk. Można tu było spotkać dawnych żołnierzy AK, ludzi powojennego podziemia niepodległościowego, duchownych, niemieckich zbrodniarzy wojennych, kolaborantów, członków UPA, przemytników, gospodarczych hochsztaplerów oraz ukaranych dyscyplinarnie funkcjonariuszy UB. Autor przedstawia tytułową historię na tle losów ludzi, którzy trafili na Koszykową, oraz w kontekście dziejów najbliższej okolicy. Precyzyjnie charakteryzuje areszt: podstawy prawne jego funkcjonowania, obsadę personalną, formalną organizację tej komórki MBP. Znaczną część książki poświęca losom osób więzionych na Koszykowej, także tym, którzy stracili tam życie. W aneksie zamieszczono wykaz funkcjonariuszy pracujących w Areszcie Wewnętrznym MBP oraz spis nazwisk ok. 4 tys. osób więzionych na Koszykowej. Publikacja stanowi pierwszy naukowy opis nie tylko Aresztu Wewnętrznego MBP przy ul. Koszykowej, lecz także głównej siedziby resortu bezpieczeństwa, mieszczącej się w tym miejscu. Podjęty temat jest ważny, ponieważ na rynku wydawniczym brakowało dotąd opracowania, w którym zebrane i przeanalizowane zostałyby wzmianki o zajmowanych przy UB gmachach przy ul. Koszykowej i Al. Ujazdowskich. Jest to zagadnienie trudne, gdyż nie ma zwartej kolekcji dokumentów zawierających informacje na ten temat. Dr Witold Bagieński

W czasie II wojny światowej miliony pracowników z ZSRS, Polski, Francji, Czechosłowacji, Włoch i innych krajów trafiło do Niemiec. Ich wykorzystywanie miało ogromne znaczenie dla podtrzymania działania machiny wojennej III Rzeszy oraz odpowiedniej kondycji niemieckiej gospodarki jako całości. Książka Ulricha Herberta stanowi przełomowe studium tej tematyki, uwzględniające zarówno punkt widzenia funkcjonariuszy nazistowskiego reżimu oraz niemieckich przedsiębiorców, jak i wyzyskiwanych zagranicznych robotników. Analizą objęto ich zatrudnienie, m.in. w przemyśle zbrojeniowym, rolnictwie, górnictwie, budownictwie czy kolejnictwie. Dzięki imponującemu zakresowi badań praca uzmysławia nam zarówno skalę, jak i znaczenie tego zjawiska dla zrozumienia historii II wojny światowej. Jednocześnie autor umieszcza je w szerszym kontekście dziejów Niemiec pierwszej połowy XX wieku. Ulrich Herbert (ur. 1951) – niemiecki historyk, emerytowany profesor Uniwersytetu we Fryburgu Bryzgowijskim, wybitny znawca dziejów III Rzeszy. Autor m.in. książek Wer waren die Nationalsozialisten? (2021) oraz przełożonej na język polski Werner Best. Studium biograficzne (wyd. pol. 2007). Laureat Nagrody Leibniza.

Françoise Thom, w przeciwieństwie do wielu zachodnich polityków i autorów, nigdy nie miała złudzeń co do reżimu Władimira Putina. Przewidywała również, że Rosja może dokonać pełnoskalowej inwazji na Ukrainę. Thom posiada rozległą wiedzę na temat współczesnej kremlowskiej elity i historii ZSRS, przez co należy do wąskiego grona badaczy odpowiednio przygotowanych do analizy mechanizmów funkcjonowania aparatu władzy współczesnej Rosji. Opisując drogę Władimira Putina na szczyt kremlowskiej hierarchii, autorka odsłania kulisy brutalnej walki o kontrolę nad największym państwem świata. Jednocześnie uświadamia nam specyfikę panującej w Rosji kultury politycznej. Wskazuje na głębokie, historyczne korzenie putinowskiego sposobu sprawowania władzy, tak szokującego i często niezrozumiałego również dla przedstawicieli narodów, które doświadczyły komunizmu. Pomaga uchwycić związek między agresywnym zachowaniem Rosji na arenie międzynarodowej a wewnętrzną polityką Kremla. Ukazując burzliwe losy przedstawicieli tamtejszych elit politycznych oraz mechanizmy sprawowania przez nich władzy, Thom obnaża logikę działania stojącą za putinizmem. Jednocześnie wpisuje wydarzenia za naszą wschodnią granicą nie tylko w rosyjską specyfikę, lecz także szersze, ponowoczesne tendencje, występujące również na Zachodzie. Françoise Thom (ur. 1951) – francuska historyk i sowietolog, wykładowca paryskiej Sorbony. Autorka m.in. wydanych po polsku prac Czas Gorbaczowa (1990) oraz Beria. Oprawca bez skazy (2016).

Stanisław Swianiewicz został zapamiętany przede wszystkim jako ten, który uniknął śmierci w Katyniu i niósł świadectwo o sowieckiej zbrodni. Nie zważając na śmiertelne niebezpieczeństwo, przez lata niestrudzenie działał na rzecz ujawnienia prawdy oraz podtrzymania pamięci o zamordowaniu tysięcy polskich jeńców, a jego książka W cieniu Katynia do dziś stanowi jeden z symboli walki z sowieckim kłamstwem. Niewiele osób ma jednak świadomość, jak wiele innych fascynujących zdarzeń składa się na historię jego życia, na które tak mocno wpłynęła konfrontacja z komunistycznym totalitaryzmem. Wojciech Łysek rekonstruuje kolejne etapy „intelektualnej włóczęgi” Swianiewicza, w tym jego naukową analizę gospodarki nazistowskiej, komunistycznej oraz krajów rozwijających się, którą prowadził na trzech kontynentach. Na podstawie szerokiej kwerendy archiwalnej autor uwypukla te wątki i wydarzenia z życia bohatera, które mogą się okazać zaskoczeniem nawet dla czytelników znających tę postać od lat. Podkreśla wpływ, jaki wywarły na Swianiewiczu wychowanie i młodość w tak różnorodnych miastach wschodniej Europy, jak Dyneburg, Orzeł, Moskwa czy wreszcie – tak ważne dla niego – Wilno. Drobiazgowo opisuje też jego karierę badawczą. Nie pomija również dramatycznych konsekwencji, jakie spotkały jego rodzinę, tak boleśnie doświadczoną przez XX- wieczne totalitaryzmy, za to, że Swianiewicz stał się żyjącym dowodem istnienia kłamstwa katyńskiego.Recenzowana praca stanowi efekt szerokich i wartościowych badań źródłowych, wnosząc dużo interesujących informacji i analiz.dr hab. Tadeusz P. Rutkowski, prof. UW

Celem niniejszej edycji źródłowej, obejmującej depesze Poselstwa Rzeczypospolitej Polskiej w Bernie z 1942 roku, jest ukazanie zaangażowania i rozmaitej pomocy niesionej przez tę placówkę w czasie II wojny światowej. Na jej czele od 31 maja 1940 do lipca 1945 roku stał Aleksander Ładoś. Na podstawie ponad 950 depesz zebranych w tomie można zapoznać się z wieloma wątkami działalności polskiej placówki, między innymi z charakterem i rytmem pracy polskiej dyplomacji w Szwajcarii, a także z kwestiami ekonomicznymi, logistycznymi czy humanitarnymi polegającymi na niesieniu różnorodnej pomocy ludności, w tym europejskim Żydom. Prezentowany materiał ukazuje również rolę polskiego rządu na uchodźstwie i jego agend, często do dziś nieznane działania polskiego wywiadu wojskowego i cywilnego oraz wielu organizacji humanitarnych żydowskich i nieżydowskich czy indywidualnych osób. Tom ten jest drugim z czterech, w których zostaną zgromadzone wszystkie tego typu materiały z lat 1940–1945. Dzięki ich publikacji i opatrzeniu komentarzem naukowym te niezwykle ważne źródła staną się łatwo dostępne dla wszystkich badaczy oraz pasjonatów dziejów polskiej dyplomacji okresu II wojny światowej. Pomysł wydania tych dokumentów uważam za potrzebny. Są one w ogromnej większości nieznane i niepublikowane [...]. Wnoszą nowy materiał źródłowy do badań nad polską dyplomacją okresu wojny, uszczegóławiają wiele wydarzeń i faktów, stanowią znakomite uzupełnienie wielu publikowanych już dokumentów i opracowań. dr hab. Małgorzata Gmurczyk-Wrońska, prof. IH PAN

Czy mamy moralne prawo, żeby uprzywilejowywać własny naród względem pozostałych? Czy patriotyzm da się racjonalnie uzasadnić, tak aby nie budować go jedynie na uczuciach i przywiązaniu do tradycji? Czy jesteśmy w stanie według jasnych kryteriów rozróżnić nacjonalizm i patriotyzm? W szczególności po ataku Rosji na Ukrainę poszukiwanie odpowiedzi na powyższe pytania wydaje się czymś nieodzownym. Mimo że postawy patriotyczne nadal pozostają szeroko podzielane w społeczeństwie, niejednokrotnie możemy przecież spotkać się z ich krytyką – zarówno w świecie akademickim, jak i poza nim. Steven B. Smith opisuje patriotyzm jako fundamentalną cnotę polityczną, daleką od irracjonalnego przywiązania opartego jedynie na emocjach i porywach serca. Pokazuje, jak przemyślany patriotyzm służy dobru wspólnemu i wymyka się szkodliwym jego zdaniem skrajnościom, czyli z jednej strony kosmopolityzmowi, a z drugiej nacjonalizmowi. Wskazuje, jak ważny jest patriotyzm dla dobrego funkcjonowania współczesnych demokracji, oraz dowodzi, że lojalność wobec własnego narodu da się pogodzić z innymi zobowiązaniami moralnymi. Swój erudycyjny wywód ilustruje licznymi przykładami historycznymi, ze szczególnym uwzględnieniem Stanów Zjednoczonych. Jednocześnie czerpie z dorobku filozofii politycznej, począwszy od Arystotelesa i Platona aż po myślicieli współczesnych.

Po ataku na Rzeczpospolitą w 1939 roku wielu polskich obywateli uciekło przed działaniami zbrojnymi na Wileńszczyznę lub Litwę kowieńską. Po wcieleniu Litwy do ZSRS część z nich postanowiła udać się do krajów Dalekiego Wschodu. Wśród nich była znaczna liczba Żydów. Dzięki działaniom polskich służb dyplomatycznych w Japonii oraz w Harbinie i Szanghaju po dotarciu na miejsce potwierdzono obywatelstwo uchodźców, przez co zyskali oni opiekę dyplomatyczną oraz pomoc finansową pozwalającą części osób na udanie się do państw neutralnych, m.in. Stanów Zjednoczonych czy Kanady. Dzięki polskim paszportom ich sytuacja po przeniesieniu do Szanghaju była diametralnie inna niż Żydów niemieckich czy austriackich, którzy po wyjeździe z III Rzeszy stali się bezpaństwowcami. W swojej książce Olga Barbasiewicz rysuje szerokie tło tych wydarzeń. Opisuje okoliczności powstawania polskich placówek dyplomatycznych w Azji Wschodniej w przededniu wybuchu II wojny światowej, szczególnie dużo uwagi poświęcając karierze dyplomatycznej Tadeusza Romera, ambasadora RP w Japonii w latach 1937–1941, następnie kierującego misją specjalną w Szanghaju. Omawia zarówno stosunki polsko-japońskie, jak i politykę Japonii względem Żydów przed wybuchem wojny na Pacyfiku w 1941 roku. Nie tylko opisuje losy uchodźców na Dalekim Wschodzie i pomoc polskiego państwa wyświadczoną tam jego żydowskim obywatelom, ale ukazuje też, jak wiele osób przyczyniło się do jej udzielenia. Mamy do czynienia z niezmiernie cenną pozycją. Opowiada ona o mało znanych lub prawie nieznanych w Polsce wydarzeniach, bazując w znacznej mierze na źródłach, których do tej pory nie wykorzystywano. prof. dr hab. Jakub Polit

Publikacja prezentuje wyniki prac prowadzonych w ramach projektu naukowego Instytutu Pileckiego „KL Gusen jako miejsce eksterminacji Polaków”, kierowanego przez prof. Wandę Jarząbek. Historia obozu, który w powszechnej świadomości nadal pozostaje w cieniu KL Mauthausen, nie doczekała się wcześniej obszernego opracowania o charakterze monograficznym. Zgromadzony zespół autorów wypełnia tę lukę, nie tylko ukazując rozmaite aspekty życia w obozie, lecz także stawiając pytania o obecność jego historii w świadomości społecznej. Autorzy koncentrujący się na sytuacji Polaków przebywających w Gusen wiele uwagi poświęcili strategiom służącym przetrwaniu w obozowej rzeczywistości oraz jej oswojeniu. Kluczowe okazywały się tu rozmaite formy życia kulturalnego i religijnego, a także budowanie wzajemnych relacji, opartych na powiązaniach narodowych i służących samopomocy. Ważną częścią jest tekst poświęcony rekonstrukcji składu osobowego pierwszego transportu do KL Mauthausen-Gusen i losów więźniów, którzy się w nim znaleźli. Rozważania zamykają teksty poświęcone pamięci o Gusen, jej trwałości, formie i znaczeniu w dzisiejszych czasach, zarówno dla Polaków, jak i dla Austriaków. Zamieszczone w tomie teksty nie składają się na pełen obraz życia więźniów i działania Gusen, pozwalają jednak zrozumieć specyfikę obozu, który pozostaje jednym z symboli eksterminacji polskiej inteligencji. Przypominając jego wstrząsającą historię, autorzy wskazują także na kierunki badań, które warto i należy podjąć w przyszłości.

Gdy Rafał Lemkin opublikował tę książkę w Stanach Zjednoczo­nych, trwała jeszcze II wojna światowa. Mimo że nie dysponował pełną wiedzą o skali zbrodni popełnionych w Europie przez Niem­cy i ich sojuszników, dzięki benedyktyńskiej pracy zdołał oddać bezprecedensową skalę i charakter tych działań. Przedstawiając opinii międzynarodowej wstrząsający obraz panowania państw Osi nad częścią Europy, dokonał jednocześnie rewolucyjnego kro­ku. Stworzył i zastosował nową wówczas kategorię z dziedziny prawa międzynarodowego – ludobójstwo. Wydanie jest pierwszym pełnym przekładem na język polski kla­sycznej pracy Lemkina. Zasadniczemu tekstowi towarzyszą wstęp i posłowie wpisujące to dzieło w szerszy kontekst – zarówno burz­liwej biografii autora, jak i historii rozwoju prawa międzynaro­dowego. W czasie toczącej się za wschodnią granicą Polski wojny, publikacja po raz kolejny zmusza nas nie tylko do przemyślenia tragicznej historii XX wieku, ale także zastanowienia się nad cha­rakterem współczesnych działań zbrojnych i okupacyjnych. Ukazanie się Axis Rule…, życzliwa recepcja książki w mediach i jej dostrzeżenie w środowisku prawników i polityków umożliwiły Lem­kinowi podjęcie starań o realizację jego życiowego celu, wprowadze­nie do prawa międzynarodowego kategorii zbrodni ludobójstwa. Ze wstępu prof. dr. hab. Piotra Madajczyka

Dlaczego ludzie stosują przemoc? Czemu w pewnych okolicznościach jest ona niedopuszczalna i odstręczająca, a w innych tolerujemy ją, a nawet sami po nią sięgamy? Czy przemoc jest niezbędnym elementem porządku życia zbiorowego? Jörg Baberowski szuka odpowiedzi na te pytania, przyglądając się masowym zbrodniom XX wieku. Sięga po narzędzia różnych dyscyplin i dyskutuje z dominującymi teoriami. Nie traktuje przemocy jako „sytuacji ekstremalnej” ani „wypadku przy pracy”. Stara się pogodzić wrażliwość na ludzkie cierpienie z chłodnym spojrzeniem, nawet jeśli prowadzi to do bolesnych wniosków. Tłumaczy, że zrozumiała tęsknota za usunięciem przemocy z życia ludzkiego nie może zostać spełniona. Czy prawomocna władza ze swym monopolem na przemoc może powstrzymać przemoc niekontrolowaną i zbrodniczą? Czytelnik powinien poczuć się nieswojo, powinno mu się zrobić niedobrze, aby zrozumiał, że przemoc nie jest wydarzeniem abstrakcyjnym, „klinicznie czystym”, lecz fabryką rannych i zabitych, bólu, krwi i łez. Kto nie chce tym pisać, ten powinien milczeć o przemocy. Fragment książki Jörg Baberowski – historyk niemiecki, profesor historii Europy Wschodniej na Uniwersytecie Humboldtów w Berlinie. Autor przełomowych prac dotyczących historii Rosji i Związku Sowieckiego. Po polsku ukazały się do tej pory Czerwony terror: historia stalinizmu (2009) oraz Stalin: terror absolutny (2014).

W swoim klasycznym już zbiorze esejów Gertrude Himmelfarb dokonuje krytycznego przeglądu rozmaitych sposobów uprawiania historii, które zyskały na popularności w XX wieku. Konfrontuje tradycyjne metody badawcze ze stanowiskiem historii społecznej oraz z nurtami marksistowskimi, psychoanalitycznymi i postmodernistycznymi. Pozwala to nie tylko uchwycić ich specyfikę, lecz także odsłonić konsekwencję ich założeń dla postrzegania i rozumienia rzeczywistości. Podstawą pierwszego przekładu na język polski jest rozszerzone wydanie książki, które ukazało się w 2004 roku. „Nowa historia” przyjęła się jako poręczna nazwa dla tych rodzajów historii, które choć nie są spójne, to – wszystkie razem i każdy z osobna – stanowią wyzwanie dla tradycyjnej historii. Jest to poważne wyzwanie, choćby ze względu na dzisiejszą dominację (jak powiedziałby nowy historyk, „hegemonię”) nowej historii w historiografii. To właśnie owa dominacja ma kluczowe znaczenie dla mojego wywodu. W całej książce argumentuję bowiem wielokrotnie, że istoty problemu nie stanowi nowa historia sama w sobie, lecz raczej decydująca rola, jaką zaczęła odgrywać, i autorytatywne sądy, które głosi się w jej imię. Fragment książki Gertrude Himmelfarb (1922–2019) – historyk, eseistka, autorka kilkunastu książek, w tym m.in. przetłumaczonych na język polski: Jeden naród, dwie kultury (2007) i Drogi do nowoczesności: brytyjskie, francuskie i amerykańskie Oświecenia (2018). Laureatka licznych nagród, jedna z najbardziej wyrazistych oraz wpływowych amerykańskich intelektualistek okresu powojennego.

Celem niniejszej edycji źródłowej, obejmującej depesze Poselstwa Rzeczypospolitej Polskiej w Bernie, jest ukazanie zaangażowania i rozmaitej pomocy niesionej przez tę placówkę w czasie II wojny światowej. Na jej czele od 31 maja 1940 do lipca 1945 r. stał Aleksander Ładoś. Był on kluczowym członkiem grupy polskich dyplomatów oraz działaczy żydowskich, którzy wspólnie opracowali system produkcji paszportów polegający na nielegalnym zakupie i sporządzaniu paszportów oraz poświadczeń obywatelstwa państw Ameryki Południowej i Ameryki Środkowej przeznaczonych dla europejskich Żydów. Usiłowali oni w ten sposób uchronić tysiące z nich od Holokaustu. Publikacja zawiera wszystkie depesze szyfrowane, w tym sekretowane, z lat 1940–1941. Ukazują one różne wątki działalności placówki, między innymi: charakter i rytm pracy polskiej dyplomacji w Szwajcarii, kwestie ekonomiczne, logistyczne oraz humanitarne podczas II wojny światowej. Tom ten jest pierwszym spośród czterech, w których zostaną zgromadzone wszystkie tego typu materiały z lat 1940–1945. Dzięki zebraniu ich w jednym miejscu i opatrzeniu naukowym komentarzem nareszcie te niezwykle ważne źródła staną się łatwo dostępne dla wszystkich badaczy oraz pasjonatów dziejów polskiej dyplomacji w czasie II wojny światowej. Praca będzie bardzo przydatna dla przyszłych badaczy tematu, nie tylko związanego z działalnością Poselstwa RP w Szwajcarii, ale również szerzej z działalnością polskiego rządu na uchodźstwie w zakresie niesienia pomocy obywatelom polskim zarówno w okupowanym kraju, jak i poza jego granicami. Dzięki zachowanej korespondencji pokazane są kontakty między działającymi jeszcze polskimi placówkami dyplomatycznymi, a także kontakty z organizacjami żydowskimi. dr Danuta Drywa

The 9th volume of the "Chronicles of Terror" series is entirely devoted to the fates of civilian victims of the Soviet occupation of Polish Eastern Borderlands in the years 1939–1941. The selected testimonies from among those gathered by the Historical Division and the Documents Bureau of the Polish II Corps cover all main methods of repression employed against Polish citizens in the Soviet Union. The witnesses describe the conditions of mass deportations, arrests, interrogations and tortures, as well as their experiences from the sites of exile or forced labor – camps and special settlements from across the Soviet empire. These personal accounts, memories and testimonies paint a fascinating picture of the Polish citizens' confrontation with the Stalinist totalitarian regime in the period between 17 September 1939 and the creation of the Anders' Army in 1941.

„Zarysy Pamięci” to album zawierający relacje osób, które w czasie II wojny światowej doświadczyły cierpienia ze strony dwóch totalitaryzmów: niemieckiego i sowieckiego. Siedmioro rysowników podjęło się wyzwania zilustrowania ich przejmujących doświadczeń. Świadectwa stanowią zapis przeżyć konkretnych osób – ofiar komunizmu i nazizmu. Oto dramatyczna historia podwójnej okupacji w Polsce, złożona z indywidualnych głosów i niemal 100 ilustracji, wykonanych za pomocą różnorodnych środków graficznych. Autorzy ilustracji: Jacek Frąś, Paweł Janczarek, Agata Lędźwa, Jacek Michalski, Mateusz Rakowicz, Sylwia Restecka, Przemysław Truściński

Niniejszy tom „Zapisów Terroru” jest ostatnim spośród poświęconych Auschwitz-Birkenau. Zgromadzone relacje dotyczą losów ofiar niemieckich lekarzy pracujących w obozie W zeznaniach poruszono nie tylko temat przeprowadzanych na ludziach eksperymentów, ale także udziału niemieckiego personelu medycznego w mordowaniu więźniów oraz selekcji osób przeznaczonych do zagazowania. Jednocześnie świadkowie przedstawiają wysiłki polskich lekarzy i sanitariuszy, którzy po trafieniu do obozu starali się nieść pomoc współwięźniom. Przywołanie osobistych świadectw więźniów Auschwitz-Birkenau pozwala oddać głos pojedynczym ofiarom nazistowskiego totalitaryzmu, zamiast sprowadzać ich los do suchej statystyki. Relacje poszczególnych ofiar ukazują różnorodność ich losów i specyfikę doświadczeń każdej z nich. Dzielili się nimi nie tylko żydowscy i polscy obywatele przedwojennej Rzeczypospolitej, ale również więźniowie z innych krajów okupowanej Europy.

Na sierpień 2019 roku przypada 75. rocznica rzezi Woli – masowych mordów popełnionych na ludności cywilnej Warszawy w pierwszych dniach Powstania Warszawskiego. Do dziś wiele towarzyszących im okoliczności nadal nie zostało wyjaśnionych, a zbrodnia pozostała nierozliczona. Czy wydarzenia na Woli miały wyjątkowy charakter na tle niemieckiej polityki okupacyjnej? Dlaczego sprawcy rzezi uniknęli napiętnowania i sprawiedliwej kary? Czy mordy dokonane na warszawskiej ludności noszą znamiona ludobójstwa? Odpowiedzi na te i inne pytania poszukuje w swoich tekstach międzynarodowe grono specjalistów z dziedziny historii, prawa, politologii i psychologii. Instytut w swej kolejnej publikacji podejmuje ważny, bo nadal niedostatecznie poznany i zbadany temat. Trudno uwierzyć, że po upływie 74 lat od zakończenia II wojny światowej oraz po 30 latach istnienia III RP konieczne są badania dotyczące losów ludności cywilnej zamieszkującej ziemie polskie w czasach niemieckiej okupacji. Tak właśnie jest z tragicznymi wydarzeniami na Woli w pierwszych dniach Powstania Warszawskiego. Prof. Zbigniew Romek Książka stanowi niezwykle cenne ujęcie dotąd nieco zaniedbanej przez badaczy zbrodni niemieckiej. Historycy, prawnicy i psycholodzy spotykają się na kartach tej książki, aby zmierzyć się z tragedią mieszkańców Woli. Podjęta przez naukowców próba prawnej i historycznej kwalifikacji tych wydarzeń pozwala lepiej pojąć trwające do dziś konsekwencje tych masowych mordów. Dr hab. Paweł Skibiński August 2019 marks the 75th anniversary of the Wola Massacre – a mass murder committed against the civilian population of Warsaw in the first days of the Warsaw Uprising. To this day, many circumstances of this crime remain unclear, and its perpetrators unpunished. Were the events in Wola inconsistent with the policies of the German occupier? Why did the perpetrators of the massacre escape public condemnation and just punishment? Does the murder of the residents of Warsaw bear the hallmarks of genocide? These and many other questions were addressed by an international body of eminent scholars, composed of historians, lawyers, political scientists and psychologists. The Institute has taken up an important issue in its publication, one that remains underexplored and underresearched. It is hard to believe that 74 years after the end of the Second World War and 30 years into the Third Polish Republic, we still need research concerning the fates of civilians living in the territory of Poland during the German occupation. Such is the case with the tragic events in the Wola district during the first days of the Warsaw Uprising. Prof. Zbigniew Romek The book offers an invaluable perspective on this German crime – one which has been somewhat overlooked by researchers. Historians, lawyers, and psychologists have joined their efforts to confront the tragic fate of the residents of Wola. Their scholarly attempt at a legal and historical classification of this event furthers our understanding of the consequences of these mass killings, which are apparent even today. Dr hab. Paweł Skibiński

The 5th volume of “Chronicles of Terror” is the first of three dedicated to Auschwitz-Birkenau. The accounts include details of the living conditions, forced labor, and the punishment and execution methods that were employed at the camp complex. Of particular interest are the testimonies of the members of the Sonderkommando picked out to perform extraordinarily onerous work connected to the German-led extermination of Jews and the eradication of other Slavic nations. The final chapter also includes accounts of the activity of the underground resistance movement at the camp. Evoking the personal testimonies of the Auschwitz-Birkenau prisoners gives a voice back to the individual victims of Nazi totalitarianism instead of reducing them to pure statistics. Their stories show the variety of their fates and the specifics of the experiences each one of them had to face. It was not only the Jewish and Polish citizens of the pre-war Republic who shared their tragic memories, but also prisoners from other nations of occupied Europe.

The 6th volume of “Chronicles of Terror” is the second dedicated to the Auschwitz-Birkenau camp complex. Former inmates, male and female citizens of pre-war Poland as well as witnesses from other European nations, talk about the fate of the women and children interned at the camp. They reveal the details of the atrocious living conditions in the women’s camp, the crimes committed by their German overseers, the experiments into mass sterilization and the extermination of Jews and prisoners of other nationalities, including children. Evoking the personal testimonies of the Auschwitz-Birkenau prisoners gives a voice back to the individual victims of Nazi totalitarianism instead of reducing them to pure statistics. Their stories show the variety of their fates and the specifics of the experiences each one of them had to face.