Jacek Breczko

Heterotopie to "różnomiejsca". Ich cechą szczególną jest to, że odzwierciedlają pewną formę kulturowej specjalizacji, która sprawia , że miejsca mogą być naprzeciw siebie. To bycie naprzeciw jest w istocie rzeczy pewną komplikacją naszego doświadczenia: jedno miejsce odzwierciedla, ale też neguje lub odwraca własność drugiego, zarazem je dopełniając. Są więc heterotopie także obietnicą możliwości bycia po dwóch stronach. Taka właśnie forma ruchliwości - biorąca się z nieuniknioności przebywania po jednej i po drugiej stronie granic, jakie oznaczają zbiory rozmaitości kulturowych, w jakich uczestniczymy - wydaje się właściwa naszym czasom. Pojęcie heterotopii zatem przeczy nawykowi, jaki człowiek nowoczesny przyswajał za pomocą kosmicznego sposobu orientacji siebie i rzeczy. Przeczy przynależności do jednego miejsca. Przestrzeń, w jakiej doświadczamy współcześnie, wcale nie jest jednorodna, niezwaloryzowana, izotropowa i nie ma uniwersalnej metryki. Żadna też przestrzeń dostępna naszemu doświadczeniu nie przedłuża się w nieskończoność. Istnieją bariery komunikacji i tożsamości zawężenia swobodnych eksploracji i przymusy pozostawania poza. Jeśli więc myśli dają się lokalizować, heterotopie myśli ukazywałyby sposób, w jaki współcześnie doświadczamy ich różnomiejsca w kulturze. A sposób ten charakteryzuje właśnie to, co myśl lokalizuje, co ustala jej pozycję naprzeciw czegoś, co jej przeczy - jako inna myśl lub jakaś postać przedmiotowości - co zarazem ją odzwierciedla, reprezentuje i dopełnia. Niniejszy zbiór tekstów to - w jakimś zakresie - zdanie sprawy z takiego doświadczenia myśli.

Zaletą pisarstwa Breczki jest wysoka kultura filozoficzna, przejawiająca się w doskonałym znawstwie epok, trendów, postaci z obszaru szeroko rozumianych dziejów filozofii powszechnej i polskiej. Znawstwu temu towarzyszy umiejętność prezentacji zagadnień filozoficznych, które stają się przez to dostępne zarówno dla profesjonalistów, jak też szerokich kręgów polskiej inteligencji. Druga właściwość omawianej książki to podjęcie najbardziej aktualnej kwestii, czyli zagadnienia cywilizacji, które w dobie ideologii globalistycznej od lat pozostaje w kręgu zainteresowań filozofów, historiografów filozofii oraz historyków idei, o politologach, socjologach czy religioznawcach nie wspominając. Kwestia jest rzeczywiście kluczowa w kontekście przenikania się kultur, ich wielości i różnorodności (multikulturalizm) oraz procesów odwrotnych, czyli powrotu do kultur narodowych, regionalnych, lokalnych. Jacek Breczko ma świadomość tych procesów oraz przełomowego dla nich momentu, co oddaje tytuł książki. Breczko jest nie tylko wybitnym historykiem filozofii, o czym świadczy jego fundamentalna praca traktująca o myślicielach i pisarzach z kręgu „Kultury” paryskiej, ale też samodzielnym filozofem, podejmującym zarówno problemy wiecznie żywe (philosophia perennis), a także zagadnienia pozostające gdzieś na obrzeżach filozofii, jednak odciskające poważny wpływ na jej oblicze (poczucie sprawiedliwości, nastroje społeczne, bieżąca polityka, zmiany kulturowe etc). Zaletą jego myślenia, a także pisarstwa (co nie zawsze idzie w parze) jest klarowność i prostota języka, służące prezentacji często trudnych i zawiłych kwestii, które autor czyni przystępnymi, podnosząc w ten sposób naszą – niezbyt wysoką – kulturę filozoficzną. Nie sili się na hermetyczną nowomowę, ani nie tworzy zawiłych konstrukcji intelektualnych. Ze świadomością nauczyciela najstarszego z przedmiotów: prezentuje, wyjaśnia, dyskutuje, uczy polemiki, szanując przy tym adwersarza i tonując własne emocje, których przecież nie skrywa pod płaszczykiem ugrzecznionych formuł. Osobna uwaga należy się przypisom, które tworzą swoisty drugi nurt refleksji; tyle w nich głębokiej wiedzy, erudycji, oczytania (także w literaturze niefilozoficznej), szerokich horyzontów, skojarzeń… Można by rzec, że przypisy w tej książce żyją własnym życiem, wystawiając jej autorowi jak najlepsze świadectwo. Książka Jacka Breczki Cywilizacja na zakręcie. Szkice z historii filozofii i z filozofii historii to – na tle „produkcji” ostatnich kilku lat – pozycja wybitna. Prof. dr hab. Jan Skoczyński

Książka poświęcona jest czterem wybitnym postaciom ze środowiska intelektualnego "Kultury". Jest to gęsta od faktografii, wybitnie erudycyjna pozycja, przedstawiająca po raz pierwszy w literaturze ujęcie dziejów dokonane przez Józefa Czapskiego, Jerzego Stempowskiego, Witolda Gombrowicza oraz Czesława Miłosza - stan obecny dziejów i możliwą przyszłość. W istocie poza tymi nazwiskami przewija się w pracy kilkadziesiąt innych nazwisk luminarzy emigracyjnej i krajowej kultury owego czasu. Praca Jacka Breczko drobiazgowo, precyzyjnie, z wyrafinowanym wyczuciem kreśli obraz tego jakby apollińskiego (a nie dionizyjskiego) widzenia dziejów, daje rzeczowe i mądrościowe ujęcie "kwestii polskiej" na tle kwestii kultury zachodniej i dziejów globalnych. Wyróżnienie czterech postaci dyskursu jest znakomitym przykładem ujęcia "czworoboku myśli", gdzie następuje zbieżność i rozbieżność mniemań między autorami bardzo sobie bliskimi, rozumiejącymi się "w pół słowa", a jednocześnie drążącymi uparcie odrębne wizje świata. Z recenzji prof. dr hab. Stefana Symotiuka