Marek Gałęzowski

W książce „Tam, gdzie największe niebezpieczeństwo, szedł pierwszy”. Sylwetki Żydów – uczestników walk o niepodległość i granice Polski w latach 1914–1921 upamiętniono sylwetki kilkudziesięciu polskich Żydów, uczestników zmagań o granice Rzeczypospolitej w latach 1918–1921, niekiedy także walk o niepodległość w Legionach i w Polskiej Organizacji Wojskowej. Część spośród nich poległa w obronie Lwowa i w wojnie z bolszewikami. Większość pozostałych zginęła w czasie II wojny światowej w Zagładzie dokonanej przez Niemców na okupowanych ziemiach Polski, inni – z wyroku totalitaryzmu komunistycznego, jak kapitan Karol Katz, kawaler Virtuti Militari, o którym pisano: „Tam, gdzie największe niebezpieczeństwo, szedł pierwszy”. Wszyscy byli częścią wielonarodowego i wielokulturowego społeczeństwa polskiego i w przeważającej większości przynależeli do jego elity inteligenckiej. Zaangażowani w odbudowę państwa polskiego, wyróżniali się poczuciem obowiązku, zwykle naznaczonym odwagą i poświęceniem. Dlatego ich biografie należy zachować w narodowej pamięci, świadcząc w ten sposób, że „Polska nigdy o swych Żydach zapomnieć nie będzie mogła, że pozostaną oni choćby w postaci legendy – bolesnej, tragicznej, niedającej się wyrwać z rzeczywistości polskiej”.

Wystawa multimedialna „Patrioci. Żołnierze. Żydzi.” została stworzona w oparciu o nowoczesne rozwiązania w zakresie nauczania historii. W swojej treści prezentuje dzieje Żydów bijących się o polską niepodległość. W świadomości społeczeństwa wiedza o skali uczestnictwa polskich Żydów w czynie niepodległościowym jest niewielka. Spełniony z poświęceniem i męstwem udział tysięcy Żydów – żołnierzy i oficerów Wojska Polskiego – jest niebłahą częścią wielowiekowego dziedzictwa społeczności żydowskiej w Polsce. Bardziej znaczącą, że przytłaczająca większość spośród nich nie wywodziła się z rodzin zasymilowanych. Dowodziło to, że bycie patriotą polskim, męstwo i poświęcenie nie wymagały wyrzeczenia się religii i tradycji. Polska była także ich ojczyzną.

Książka My idziemy w zórz świtanie… Sylwetki oficerów Legionów Polskich poległych i zmarłych w walce o niepodległość w latach 1914–1916 została przygotowana z myślą o setnej rocznicy odzyskania niepodległości Polski. Przedstawia w formie biogramów sylwetki 127 oficerów Legionów Polskich, w przeważającej większości poległych bądź zmarłych w wyniku otrzymanych ran w czasie bojów toczonych w latach 1914–1916, a także tych, którzy ciężko ranni dostali się do niewoli rosyjskiej i w niej – według najbardziej prawdopodobnej wersji – zmarli, oraz kilku oficerów zmarłych z innych przyczyn. Biogramy zawierają podstawowe dane, informacje dotyczące wykształcenia, pracy zawodowej i działalności niepodległościowej przed I wojną światową i w jej czasie oraz okoliczności śmierci. Książka została oparta na archiwaliach, głównie z zasobu Wojskowego Biura Historycznego i obszernej literaturze przedmiotu (wyszczególnionej w bibliografii), zawiera ponadto wiele ilustracji oficerów, w większości publikowanych po raz pierwszy.