Dymczyk Rafał

Przedstawione w monografii dociekania obejmują swym zasięgiem całość religijnego i kulturowego dziedzictwa stworzonego przez prawosławne wspólnoty monastyczne od tysiąca lat istniejące na Świętej Górze Athos w Grecji. Badania ukazują zakres i sposób wykorzystania zmysłu widzenia jako kreatora i zarazem receptora materialnej oraz duchowej rzeczywistości, która przejawia się w tamtejszej liturgii, architekturze, sztuce i piśmiennictwie, a także w mistyce, modlitwie i sposobie życia codziennego mnichów. Skalę zaangażowania wzroku w tworzenie i interpretację athoskiej rzeczywistości wyznaczają dwa egzystencjalne czynniki – z jednej strony użytkowość tworów natury oraz dzieł ludzkich rąk, z drugiej zaś odziaływanie rzeczy na ludzką świadomość w fizycznym i przedmioty wykorzystywane na Świętej Górze w czynnościach sakralnych i świeckich zyskują własną sprawczość, która przejawia się w ich funkcjach praktycznych i symbolicznych. Ze względu na to, że funkcje te są realizowane w relacjach z ich wykonawcami, rzeczy stają się w ten sposób rekwizytami za pomocą których ludzie wyrażają i interpretują swoją wiarę i wiedzę, doznawane emocje, a także własny stosunek do świata i bliźnich. Wykorzystywanie wzroku w tym procesie odbywa się w kilku zakresach widzenia: (1) mistycznego wglądu, (2) postrzegania światła, (3) zauważana kształtów, (4) widzenia kolorów, (5) rozpoznawania ruchu.

Przedstawione w tej monografii dociekania obejmują swym zasięgiem dźwiękowy wymiar religijnego i kulturowego dziedzictwa stworzonego przez prawosławne wspólnoty monastyczne od tysiąca lat istniejące na Świętej Górze Athos w Grecji. Badania ukazują zakres i sposób wykorzystania zmysłu słuchu i dźwięków jako kreatorów oraz receptorów materialnej i duchowej rzeczywistości, przejawiającej się w liturgicznym śpiewie, sztuce, a także w mistyce, modlitwie i sposobie życia codziennego mnichów. Mowa także o specyfice cerkiewnej architektury, podporządkowanej akustyce głosu.  Skalę zaangażowania słuchu w tworzenie i interpretację athoskiej rzeczywistości wyznaczają dwa czynniki – wydobywanie się dźwięków z tworów natury, ludzkiego aparatu głosowego i dzieł ludzkich rąk. W wyniku słuchowej integracji świata dźwięków powstaje akustyczny krajobraz Świętej Góry. Jest on wyrazem emotywnej percepcji rzeczywistości, która zyskuje przez to głęboko ludzki wymiar. Wpisuje się on w metafizyczną perspektywę doświadczania Boga w dźwiękowej hierofanii. Wykorzystywanie zmysłu słuchu w tym przeżywaniu athoskiego sacrum opisane jest w kolejnych rozdziałach, uwzględniających 5 aspektów dźwiękowego krajobrazu Świętej Góry: (1) specyfiki słuchowego doświadczania sacrum, (2) właściwości ciszy jako przestrzeni hezychazmu, (3) głosów natury, (4) dźwięków wytwarzanych w przestrzeni kultury, (5) liturgicznego śpiewu.

Książka jest literaturoznawczą monografią zawierającą opracowanie łacińskiej elegii Iter Romanum [Droga rzymska] jezuickiego poety Macieja Kazimierza Sarbiewskiego (1595–1640). Jej treść obejmuje krytyczną edycję tekstu łacińskiego oraz jego nowy przekład opatrzony komentarzem egzegetycznym. Monografia metodologicznie wpisuje się w najnowszy nurt badań literackich, wykorzystujących narzędzia poststrukturalistycznej analizy, jest też próbą zastosowania w neolatynistyce środków wyrazu nowej narratywności. Autorzy posługują się zatem nie tylko tradycyjną narracją werbalną, lecz także w dużej mierze narracją ikonograficzną. Istotnym novum formalnym jest zestawienie tekstu naukowego z dopełniającą go warstwą eseistyczną, stworzoną przez dziennikarzy, którzy odbyli współcześnie podróż śladem Sarbiewskiego i zanotowali swoje wrażenia z tych samych miejsc widzianych 400 lat później. Książka jest efektem innowacyjnego projektu badawczego, który jest wynikiem współpracy UAM, koncernu Audi Polska i Prowincji Wielkopolsko-Mazowieckiej Towarzystwa Jezusowego.