Elżbieta Wichrowska

Książka podejmuje problem miejsca i roli w kulturze oraz dziewiętnastowiecznej codzienności dwóch form: dziennika choroby oraz szkicownika malarskiego jako świadectw zjawiska określanego jako zwrot ku prywatności. Brali w nim udział nie tylko artyści-zawodowcy, ale także amatorzy pochodzący z różnych stanów, niezależnie od płci i wieku. Książka oparta na nieznanych dotąd źródłach archiwalnych, ukazuje rozmiar zjawiska i jego znaczenie, omawia również przykłady źródeł (dziennik choroby Wandy Czartoryskiej, szkicowniki rodziny Branickich z nieznanymi szkicami młodziutkiego Wojciecha Kossaka), wskazując na zróżnicowanie ich form i przemiany, którym ulegały. ****** Recorded legacies of everyday life… On nineteenth-century illness diaries and personal painters’ sketchbooks The book addresses the issue of place and role in culture and 19th century everyday life of two forms: the illness diary and the painter’s sketchbook as testimonies of a phenomenon referred to as the privacy turn. Its participants included not only professional artists but also by amateurs of different status, regardless of gender and age. The book, based on hitherto unknown archive sources, shows the significance of that movement and describes some such sources (Wanda Czartoryska’s illness diary, the sketchbooks of the Branicki family, which include unknown sketches of very young Wojciech Kossak), pointing to the diversity of their forms and the transformations they underwent.

Pierwsza edycja nigdy dotąd niepublikowanego szkicownika Piotra Michałowskiego – najwybitniejszego malarza polskiego romantyzmu. Po raz pierwszy prezentujemy szkicownik genialnego malarza oraz bohatera walki narodowowyzwoleńczej Piotra Michałowskiego, opatrzony wyczerpującym komentarzem krytycznym Elżbiety Wichrowskiej oraz Jana K. Ostrowskiego, wybitnych znawców jego artystycznych dokonań. Pomiędzy powstaniem a emigracją składa się z dwóch części: przejmującej opowieści o malarzu i jego czasach oraz szkicownika artysty. Album ten, będący oryginalnym rodzajem dziennika intymnego, w sposób nowoczesny prezentuje psychologiczną głębię i niezwykłe komplikacje sytuacji życiowej autora rzuconego w wir zawieruchy dziejowej. Powstawał on w podkrakowskim Podgórzu na początku 1832 roku, tuż po klęsce powstania listopadowego, a przed udaniem się Michałowskiego na emigrację. Rysunki w szkicowniku ukazują sceny powstańcze, życie codzienne wygnańców i pejzaże. Widzimy dzięki nim, że Michałowski przerodził się z błyskotliwego rysownika salonowego w artystę nadzwyczaj poważnie podchodzącego do swego powołania, aby z czasem stać się najwybitniejszym malarzem polskiego romantyzmu. Elżbieta Wichrowska – profesor nauk humanistycznych, historyk literatury i edytor, kierownik studiów doktoranckich na Wydziale Polonistyki Uniwersytetu Warszawskiego. Autorka książek dotyczących literatury i kultury XVIII i XIX wieku, a także edycji źródeł literackich oraz dokumentu osobistego (w tym dzienników i korespondencji Antoniego Ostrowskiego i osób należących do jego kręgu, m.in. Początki dziennika intymnego w Polsce na przełomie XVIII i XIX wieku. Antoni Ostrowski „Życie najlepszej żony opisane przez czułego męża dla kochanych dzieci”). Autorka powieści podejmujących wątki historyczne i sensacyjne. Jan K. Ostrowski – emerytowany profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego, dyrektor Zamku Królewskiego na Wawelu (od 1989) i prezes Polskiej Akademii Umiejętności (od 2018), jako potomek w piątym pokoleniu Antoniego Ostrowskiego – obecnego na kartach tej książki – jest w ten sposób związany rodzinnie z Piotrem Michałowskim, któremu poświęcił dwie książki (1985, 1988). Jest także inicjatorem i kierownikiem programu inwentaryzacji zabytków na Kresach Wschodnich, którego owocem jest 39 tomów opublikowanych w latach 1993-2018.

O Mariannie z Żeglińskich wiemy stosunkowo niewiele, a to, co wiemy, co ocalało w drukowanych i rękopiśmiennych zapisach, często jest bałamutne, niejednoznaczne, począwszy od jej imienia: Marcjanna czy Marianna? Awanturnica, niepanująca nad emocjami, gwałcicielka, alkoholiczka, zagorzała antysemitka – mówią jedne źródła; oddana matka, kobieta niezwykłego męstwa, patriotka gotowa poświęcić życie dla ojczyzny, a potem czartystka i mesmerystka – podpowiadają inne. Świadectwa z epoki przeczą sobie, tworzą osobne narracje o Mariannie. Ta skrajność rejestrów, dość jednak niezwykła, nawet przy założeniu naturalnej różnorodności opinii nadawców i samej konwencji zapisów, o której należy pamiętać, stanowi duże zagrożenie dla badaczy, dających się czasem wciągać w ich grę i ustawiających się po jednej lub drugiej stronie zarówno tych relacji, ale też polskich początków buntu kobiet. (fragment)

Wiek XIX dopada schizofreniczne rozdwojenie. Obok adoracji trupa Bliskiego i prób zatrzymania go w rozmaitych artefaktach pojawiają się działania prowadzące do urzeczowienia zwłok ludzkich, jeżeli jest to trup Obcego. Ten odarty ze sfery sacrum staje się przedmiotem bez tożsamości i ludzkiej godności. Od odrazy, poprzez seksualną czy naukowo-medyczną ciekawość, aż po uświęcenie – ten ambiwalentny stosunek do trupa mierzony określonymi praktykami staje się świadectwem przemian horyzontów myślenia i odczuwania człowieka, jego wiedzy, emocji i wrażliwości, jego potrzeb, również estetycznych i ekonomicznych. W tradycji polskiego romantyzmu szczególne miejsce zajęły trupy emigrantów. Reprezentatywnych przykładów dostarczają dzieje zwłok Joachima Lelewela, Fryderyka Chopina i Antoniego Ostrowskiego. Z działań podejmowanych przez „Rozproszeństwo Nocy Listopada” wokół tych – i innych – umarłych można zrekonstruować pewien styl myślenia: o Wielkiej Emigracji jako o rodzinie, a także o trupie polskiego uchodźcy jako o trupie Polski, którego odpowiednie zabezpieczenie stawało się szansą na zmartwychwstanie Ojczyzny. Przetrwanie polskiego trupa to przetrwanie Polski