Latawiec Krzysztof

Do rąk czytelników oddajemy pracę poświęconą obecności Polaków na terenie guberni połtawskiej przed wybuchem I wojny światowej. Guberni, która przeszło sto lat temu wchodziła w skład Imperium Rosyjskiego. Ukazane zostały różne formy aktywności przedstawicieli żywiołu polskiego na terytorium, gdzie w XIX stuleciu nie występowała rdzenna ludność polska, a interesująca nas społeczność ukształtowała się tutaj w wyniku procesów migracyjnych.

Trzeci tom słownika biograficznego naczelników, a de facto najważniejszych urzędników rosyjskiej administracji państwowej w królestwie Polskim w latach 1839-1918, jest następnym dziełem [...], które stanowi i stanowić będzie podstawę badawczą dla kolejnych pokoleń historyków zajmujących się dziejami Królestwa Polskiego w XIX i na początku XX wieku. Zakrojone na szeroką skalę przedsięwzięcie badawcze, mające na celu prezentację biogramów urzędników administracji rosyjskiej w jej pełnym spektrum instytucjonalnym, jest niezwykle cenne z kilku powodów. Po pierwsze, przedstawia obszerne biogramy oparte na wyczerpującym, ujednoliconym kwestionariuszu badawczym, identycznym dla wszystkich wydanych tomów, co daje wyjątkową możliwość dalszych analiz i badań nie tylko historycznych lecz także socjologicznych (np. zestawienia dotyczące pochodzenia społecznego, poziomu wykształcenia, dróg karier urzędniczych, stanu majątkowego, dzietności itp.). Po drugie, daje ogląd struktur administracji rosyjskiej poprzez pryzmat osobowy, w całej złożoności biogramów urzędniczych (karier opartych na tabeli rang) jak i czysto ludzkich, niejako prywatnych (rodziny, ojcowie, dzieci itp.) prof. dr hab. Roman Jurkowski

Czwórka lubelskich badaczy nie tylko przybliżyła dzieje polskiego wychodźstwa na tamtym terenie. Dostarcza bowiem przekonujących informacji, obalając stereotypowe - lecz niestety powszechne w Polsce - przekonanie, że jedynym powodem osiedlania się Polaków w państwie rosyjskim były represje caratu. Tymczasem, z omawianego opracowania wynika, że głównym powodem tych przemieszczeń były zdarzenia losowe, wypływające z istniejącej ówczesnej sytuacji politycznej, społecznej i gospodarczej, które wymuszały procesy migracyjne na większą lub mniejszą skalę.

Informacje o rosyjskiej administracji specjalnej w Królestwie Polskim pojawiają się rzadko na kartach polskich opracowań naukowych. Zazwyczaj zagadnienia te są ujęte w sposób ogólnikowy lub przyczynkarski. Brak więc nie tylko opracowań monograficznych, ale i analitycznych prac drobniejszych. Co więcej, nawet podręczniki akademickie pomijają milczeniem struktury administracji specjalnej, skupiając się jedynie na administracji ogólnej. Tymczasem nie do końca taki stan rzeczy tłumaczy zachowanie materiałów archiwalnych. W związku z tym celem tego projektu jest stworzenie podwalin animujących badania owej problematyki.

Publikacja ta została przygotowana z myślą  o przywołaniu nazwisk osób, które w czasie pierwszego konfliktu światowego, często nie z własnej woli, znalazły się setki, a nawet tysiące kilometrów od swojego stałego miejsca zamieszkania. Ich imiona i nazwiska uległy zapomnieniu, jedynie w spisach uchodźców oraz w aktach stanu cywilnego zostały odnotowane. Niniejsza książka została także przeznaczona dla tych wszystkich poszukujących informacji o  losach członków swoich rodzin, którzy w latach 1915-1918 znaleźli się w głębi Rosji i tam miały miejsce istotne dla nich wydarzenia, tj. narodziny potomka, zawarcie małżeństwa i śmierć członka rodziny.

Praca Depolonizacja Ziem Zabranych (1964-1914) Koncepcje – Mechanizmy decyzyjne – Realizacja t. 1-2 jest efektem wieloletnich prac badawczych prowadzonych w ramach grantu Narodowego Centrum Nauki. Monografia ma na celu przede wszystkim zgłębienie i usystematyzowanie stanu wiedzy na temat niezwykle ważnego dla dziejów narodu polskiego programu w polityce wewnętrznej państwa carów, polegającego na depolonizacji Ziem Zabranych po upadku powstania styczniowego. Praca zawiera analizę najcenniejszych dokumentów archiwalnych – głównie raportów politycznych wileńskich i kijowskich generałów gubernatorów, dotyczących koncepcji, mechanizmów decyzyjnych oraz realizacji programu depolonizacji Ziem Zabranych. Publikacja wprowadza do obiegu naukowego nową jakościowo i poznawczo kategorię źródeł pozyskanych po wieloletnich kwerendach w archiwach rosyjskich, litewskich i ukraińskich, które wzbogacają i weryfikują dotychczasowy stan badań dziejów Polaków na Ziemiach Zabranych po upadku powstania styczniowego. W pierwszej części tomu 2 omówiono pokrótce okoliczności w jakich przyszło działać obu naczelnikom kraju, plany odnośnie do prowadzenia akcji depolonizacyjnej, ich realizację i skutki. Przedstawiono w niej sytuację w prawobrzeżnej Ukrainie przed wybuchem powstania styczniowego, omówiono najważniejsze wydarzenia z nim związane, a ściślej z walkami zbrojnymi na tych terenach. Omówione zostały też koncepcje prowadzenia polityki rosyjskiej na Ziemiach Zabranych, z uwzględnieniem specyfiki działań planowanych i podjętych wobec guberni południowo-zachodnich, oraz działaniom zmierzającym do osłabienia polskiej i wzmocnienia rosyjskiej własności ziemskiej i innych działań depolonizacyjnych. Drugą część publikacji stanowi wybór materiałów źródłowych – notatek, raportów i sprawozdań generałów-gubernatorów lat 1863-1864 i 1865-1868.

W czasie pierwszej wojny światowej doszło na dużą skalę do przymusowej wędrówki milionów ludzi w całej Europie. Wśród uchodźców podlegających relokacji Polacy byli zauważalną grupą. stanowili też znaczącą rzeszę pośród wychodźców, którzy w latach Wielkiej wojny, w liczbie kilku milionów, znaleźli się w głębi państwa rosyjskiego. Publikacja materiałów źródłowych ma na celu przypomnienie zapomnianego exodusu ludności polskiej gronu czytelników zainteresowanych tą tematyką zarówno z przyczyn naukowych, jak i emocjonalnych. W prezentowanym zbiorze wykorzystano dokumenty źródłowe zgromadzone przede wszystkim w archiwach. Zamieszczono również kilka artykułów prasowych oraz publikacji źródłowych z epoki.

Niniejszy leksykon powstał z myślą o przybliżeniu pasjonatom historii postaci, organizacji, instytucji związanych z wychodźstwem. zestawiając prezentowane w tomie hasła, dokonano subiektywnego doboru, autorzy starali się wybrać zagadnienia najlepiej korespondujące z podjętą problematyką badawczą. Przeprowadzona selekcja pozwoliła skupić się na zjawiskach, postaciach i problemach ważnych, interesujących, w jakiejś mierze reprezentatywnych. Hasła uzupełnił materiał ikonograficzny ilustrujący w miarę możliwości omawiane zagadnienia, a także zestawienie wybranej bibliografii umieszczone pod hasłem oraz zebrane na końcu tomu. Ze Wstępu