Towarzystwo Naukowe Societas Vistulana

Polska historia sztuki wydała jak dotąd niewiele opracowań monograficznych malarzy XV i XVI wieku, czynnych na terenie dawnego Królestwa Polskiego. Książka Michał Lancz z Kitzingen. Frankoński malarz w Krakowie (1507–1523) pióra Adama Spodaryka stanowi krok w stronę uzupełnienia tej istotnej luki. Wnikliwą i wieloaspektową publikacją Autor nawiązuje do długiej tradycji badań nad malarstwem, prowadzonych dotychczas w krakowskich instytucjach naukowych: w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, Muzeum Narodowym w Krakowie, Zamku Królewskim na Wawelu, Akademii Umiejętności i Instytucie Historii Sztuki i Kultury Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie. Książka jest pierwszą od ponad 50 lat próbą monograficznego opracowania życia i twórczości Michała Lancza z Kitzingen. W ciągu półwiecza nastąpił olbrzymi przyrost literatury naukowej pozwalającej na prowadzenie badań porównawczych i rozpatrzenie twórczości Lancza w szerokim kontekście sztuki europejskiej. Autor publikacji omówił działalność tytułowego artysty, wykorzystując możliwości badawcze, jakie stwarzają współczesna metodologia historii sztuki i postęp technologiczny. Wykonanie zdjęć obrazów w podczerwieni umożliwiło przeprowadzenie analizy wykonanych przez Lancza rysunków kompozycyjnych i zaowocowało nowymi ustaleniami na temat jego dzieł i weryfikacją dotychczasowych atrybucji. Wydany w pięknej oprawie graficznej i bogato ilustrowany tom nie tylko stanowi znaczący wkład merytoryczny w badania nad malarstwem, będzie również niekwestionowaną ozdobą biblioteki każdego historyka sztuki i pasjonata twórczości Michała Lancza z Kitzingen.

Jagiellonowie i ich świat. Konflikty Jagiellonów to już piąty z tomów serii „Studia Jagiellonica” pod redakcją Bożeny Czwojdrak, Jerzego Sperki i Piotra Węcowskiego, która wypracowała sobie przez lata miejsce wśród wydarzeń mediewistycznych – jest bowiem plonem cyklu konferencji międzynarodowych odbywających się w gościnnych progach muzeum zamkowego w Oświęcimiu. Jak wcześniej jest to zbiór tematycznie ukierunkowanych tekstów uznanych badaczy z Europy środkowej – tym razem dwunastu autorów z Polski i Czech. Tom piąty skupia się na kwestii żywej i bardzo aktualnej nie tylko w epoce jagiellońskiej – konfliktach. Zebrane tu artykuły opisują „świat DavidJagiellonów” w kontekście sporów w skali międzypaństwowej, jak i wewnętrznych – w aspekcie dyplomatycznym, administracyjnym i militarnym, zawsze jednak zajmująco. Lekturę zamyka tekst o intrygującym tytule: Insynuacje, inwektywy i kalumnie w korespondencji króla Zygmunta Augusta i Radziwiłłów. Każdy artykuł został opatrzony streszczeniem w języku angielskim. (opis wydawcy)

“The reason why I undertook research on the earlies history of the Potockis is obviously because of the acute shortage of studies of the sources on the history of this prominent family, which for several centuries decisively affected the domestic and foreign policies of the First Polish Republic, thus contributing to its modern history. Surprisingly, as one of the few families from the close elite of old Poland, the Potockis do not have a documentarily verified genealogy which would shed light on their medieval origins.“ (from an introduction of Marian Wolski) Najdawniejsze dzieje rodziny Potockich nie zostały w dotychczasowej historiografii należycie przedstawione, choć właśnie ten wczesny okres budzi szczególne zainteresowanie. Wówczas to bowiem rodziła się potęga rodziny, której wpływ w następnych stuleciach na kierunek oraz jakość rozwoju kraju i narodu był ogromny. Jej reprezentanci wiernie i z powodzeniem oddawali się służbie wojskowej, która przynosiła im z czasem coraz bardziej wymierne korzyści materialne, sławę i uznanie. Potoccy to jednak w nie mniejszym stopniu typowi homines economici - ludzie znakomicie rozumiejący mechanizmy gospodarcze, odważnie uczestniczący w obrocie kapitału, śmiało inwestujący, czerpiący zyski z handlu. Zabiegali o pozyskanie atrakcyjnie położonych, przez to dochodowych, królewszczyzn i w oparciu o nie budowali kompleksy majątkowe. O pragmatyzmie pierwszych pokoleń Potockich świadczyć może także polityka małżeńska rodziny.

Praca zbiorowa Jagiellonowie i ich świat. Centrum a peryferie w systemie władzy Jagiellonów, pod redakcją Bożeny Czwojdrak, Jerzego Sperki i Piotra Węcowskiego, stanowi już trzeci tom w cieszącej się dużym uznaniem i popularnością serii „Studia Jagiellonica”. Tym razem, grono dwudziestu wybitnych znawców epoki jagiellońskiej z Polski, Litwy, Czech i Słowacji pochyla się nad zagadnieniami związanymi z funkcjonowaniem dzielnic i ziem w strukturze i systemie władzy przedstawicieli analizowanej dynastii. Co łączyło a co dzieliło poszczególne dzielnice i ziemie istniejące w ramach państw jagiellońskich? Jakie były integrujące i dezintegrujące czynniki oraz jak one wpływały na funkcjonowanie dynastii i państwa? Na ile mocne były separatyzmy i regionalizmy, a na ile silne poczucie wspólnoty obejmującej całe państwo? Jak wyglądały relacje między centrum a peryferiami? – to tylko część niezwykle ważnych i interesujących pytań, na które autorzy próbują udzielić odpowiedzi w prezentowanym tomie. W swoich rozważaniach poruszają oni zagadnienia z zakresu historii politycznej, jak również gospodarczej, ustrojowej i kulturowej.

Publikacja Andrzeja Marca przedstawia ważny okres w dziejach państwa polskiego, jakim były dwunastoletnie rządy Ludwika Węgierskiego. Ostatnie monograficzne opracowanie tego zagadnienia wyszło spod pióra Jana Dąbrowskiego sto lat temu (Ostatnie lata Ludwika Wielkiego 1370–1382, Kraków 1918). Marzec, wziąwszy pod uwagę szereg kwestii dotyczących zarówno ustroju Królestwa Polskiego, jak i wiedzy na temat funkcjonowania ówczesnego społeczeństwa, przedstawił całościowe ujęcie tematu. Książka składa się z pięciu rozdziałów oraz szczegółowej bibliografii. W pierwszym rozdziale autor przedstawił dzieje Królestwa Polskiego na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XIV stulecia. Swoje rozważania rozpoczął od analizy opisu przybycia do Krakowa i koronacji królewskiej Ludwika Węgierskiego, przedstawionego w Kronice Jana z Czarnkowa. Rozdział drugi opisuje objęcie władzy przez Ludwika Węgierskiego – zasadniczym celem badacza było uchwycenie relacji między poddanymi a monarchą i możliwe zarysowanie ewolucji postaw elitarnych kręgów Królestwa Polskiego. Rozdział trzeci stanowi próbę wyświetlenia na nowo okoliczności, które doprowadziły do wystawienia przywileju koszyckiego przez króla Ludwika we wrześniu 1374 roku. W dwóch końcowych rozdziałach monografii autor przedstawił ostatnie lata panowania Ludwika.

Prezentujemy Państwu edycję najstarszej księgi miejskiej Zgorzelca (Görlitz), zwanej też Czerwoną Księgą, która obecnie przechowywana jest w bolesławieckim oddziale Archiwum Państwowego we Wrocławiu. Czerwona Księga należy do najstarszych i najobszerniejszych niemieckich ksiąg miejskich. Jeśli chodzi o jej znaczenie dla regionu, warto zaznaczyć, że liczne miejscowości wschodnich Górnych Łużyc po raz pierwszy były wzmiankowane w tym właśnie zabytku piśmiennictwa, a odmiejscowe nazwiska zgorzelczan z XIII i XIV w. ujawniają rozległość obszaru, z którego młode, prosperujące miasto przyciągało osadników. Celem krytycznej edycji źródłowej w językach oryginału (średniowysokoniemiecki, łacina) jest udostępnienie zarówno nauce, jak też szerszemu gronu zainteresowanych odbiorców tego wyjątkowego zabytku dawnego języka, dziejów, prawa i kultury z jednej strony w postaci wydania krytycznego, z drugiej zaś – kopii cyfrowej (na płycie CD). Edytorzy żywią nadzieję, że wydanie księgi skłoni naukowców do podjęcia specjalistycznych badań mających na celu interpretację zapisków księgi. Edycja została opatrzona przypisami, wstępem, komentarzem krytycznym oraz indeksem.

Czwarty już tom serii „Cistercium Mater Nostra. Studia et documenta” przybliża dorobek jednego z najważniejszych badaczy przeszłości Zakonu Cysterskiego w Polsce ­– historyka i archeologa Andrzeja Marka Wyrwy. Z jego bogatego dorobku wybrano kilkanaście obszernych studiów pisanych w latach 1995–2016, uzupełnionych przez Autora na potrzeby niniejszej publikacji o nowsze wnioski oraz literaturę przedmiotu; dwa z nich po raz pierwszy ukazują się w języku polskim. Teksty zostały pogrupowane wokół dwóch głównych tematów. Pierwsza część (O powstaniu, rozwoju, tożsamości i europejskim dziedzictwie zakonu) ma charakter ogólny, stanowi spójny wykład między innymi o genezie zgromadzenia i jego rozwoju na ziemiach polskich, stroju zakonnym i zasadach obowiązujących przy fundowaniu nowych domów. Część druga (O „szarych mnichach” w Wielkopolsce) przedstawia wybrane zagadnienia z historii cystersów w Wielkopolsce od czasu ich przybycia do opactwa w Altenbergu, poprzez proces fundacyjny opactwa w Łeknie, jego translokację do Wągrowca, szkice do dziejów klasztorów w Lądzie, Obrze, Zemsku i Bledzewie, kończąc na lansowanych przez zakonników kultach świętych Urszuli i Stefana Hardinga.

Książka Tomasza Graffa jest biografią Marcina Campiusa Wadowity (ok. 1567-1641), żyjącego w czasach pierwszych królów elekcyjnych księdza profesora Uniwersytetu Krakowskiego, który osiągnął najzaszczytniejszy akademicki laur doktora teologii i znaczące prebendy kościelne. Autor realizuje zasadniczy cel swojej pracy poprzez analizę obfitego i różnorodnego materiału źródłowego, obejmującego archiwalia polskie i zagraniczne oraz XVII-wieczne starodruki autorstwa samego Wadowity, jak też akademików z jego otoczenia. Dzięki temu książka Graffa przynosi nie tylko wnikliwą rekonstrukcję życia codziennego, kariery i działań publicznych wybitnego profesora krakowskiego tej epoki, ale też przyczynia się do poszerzenia stanu badań o historii jego rodzinnej miejscowości, Wadowic, a także stanu wiedzy o krakowskim środowisku uniwersyteckim i kościelnym schyłku XVI i 1. połowy XVII w. Publikacja przynosi inspirację do szerszych badań nad nierzadko zapomnianymi dzisiaj uniwersyteckimi intelektualistami z epoki staropolskiej, którym należy się stałe miejsce w poczcie postaci zasłużonych dla polskiej nauki i kultury.

Książka poświęcona jest metodom i treściom przekazu kulturowego w wiejskich oraz małomiasteczkowych parafiach katolickich czasów stanisławowskich w Rzeczypospolitej. Punktem wyjścia rozważań Autora jest pytanie, czego wierni mogli dowiedzieć się w trakcie coniedzielnych i świątecznych wizyt w swoich kościołach. W tym celu poddaje on wnikliwej analizie treści przeciętnego przekazu parafialnego, dążąc do przedstawienia szerokiego spektrum poglądów reprezentowanych przez plebanów i wikariuszy. W obrębie szczególnego zainteresowania Autora znalazły się trzy diecezje metropolii gnieźnieńskiej reprezentujące każdą prowincję Rzeczpospolitej: krakowska (Małopolska), płocka (Wielkopolska) oraz wileńska (Litwa), a ponadto - diecezja chełmska obu obrządków reprezentująca rzymskokatolicką archidiecezję lwowską i greckokatolicką archieparchię kijowską. Książka Stanisława Witeckiego znacząco przyczynia się do rozpoznania społecznego zasięgu różnorodnych idei w czasach króla Stanisława Poniatowskiego.

Rok po ukazaniu się pierwszej części edycji Czerwonej Księgi zaprezentować możemy jej część drugą. Udostępnienie w tak krótkim czasie więcej niż dwukrotnie większej (tu 4415 pozycji, w tomie 1.: 1768) niż w tomie pierwszym liczby zapisek możliwe było jedynie dzięki współpracy i pomocy wielu osób. Każdy z grona wydawców skupiał się na swoich zadaniach w zakresie opracowania edycji i komentarza naukowego, jednak odpowiedzialność za efekt końcowy ponoszą solidarnie. Znaczną część odpisu rękopisu skolacjonował Dietrich Lücke, czym zasłużył na szczególne podziękowanie. Obszerny indeks, odnoszący się obecnie do ponad sześciu tysięcy zapisek, sporządzony został znów przez Roberta Koszellniego. Jednocześnie przyjęto zasadę kontynuacji indeksu z tomu pierwszego, poprawiając przy tym błędy i uzupełniając braki. Indeks został także nagrany na płytę DVD, co ułatwi znalezienie wszystkich wariantów pisowni, do których – z braku miejsca – nie odsyłano w wersji papierowej.

“Jagiellonowie i ich świat. Polityka kościelna i praktyki religijne Jagiellonów” to czwarty tom cieszącej się uznaniem Czytelników serii „Studia Jagiellonica”, pod redakcją Bożeny Czwojdrak, Jerzego Sperki oraz Piotra Węcowskiego. Tym razem Autorzy skupili się na pobożności dynastii, przedstawili królewskie fundacje, omówili relacje władców z duchowieństwem, a także odnieśli się do problemu herezji i innowierstwa. Zbiór 18 artykułów polskich i czeskich badaczy naświetla stosunek Jagiellonów do religii, osób duchownych, budowli sakralnych, ale też do kwestii współistnienia na jednym terenie wielu wyznań. Wśród nie zawsze zachowanych do naszych czasów źródeł Autorzy szukają odpowiedzi na pytania, jak ważna dla Jagiellonów była sfera sacrum i jakie działania w związku z tym podejmowali poszczególni członkowie dynastii.

„Studia Genealogiczne” poświęcone pamięci profesora Włodzimierza Dworzaczka, zainicjowane przez Tomasza Sławińskiego, Andrzeja Sikorskiego, Piotra Mysłakowskiego, Piotra A. Dmochowskiego i Tomasza Jaszczołta, zostały powołane do istnienia jako wydawnictwo publikujące wartościowe dysertacje, dłuższe niż klasyczne artykuły, a zbyt krótkie, by ukazywać się w formie osobnej książki. W kolejnych tomach formuła SG uległa rozszerzeniu, obejmując także komunikaty i edycje źródeł. „Studia Genealogiczne” komitet naukowy dedykował pamięci Włodzimierza Dworzaczka (1905–1988), profesora Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu, znawcy genealogii szlacheckiej i dynastycznej, bowiem rok wydania pierwszego tomu SG zbiegł się ze stodziesiątą rocznicą urodzin tego wybitnego genealoga. To już czwarty tom oddawany do rąk Czytelnika. Recenzując go, profesor Andrzej Rachuba napisał: „Uważam bieżący tom „Studiów Genealogicznych”, za pozycję bardzo interesującą i ważną merytorycznie (poznawczo), wnoszącą bardzo dużo cennego materiału, interpretacji i wniosków do wiedzy historycznej (w tym genealogicznej), ze wszechmiar wartą wydania drukiem. Pięknie rozwijająca się, bardzo dobrze redagowana z dbałością o jakość tekstów seria zasługuje na stałe wsparcie i jak najdłuższe funkcjonowanie”.

Niniejsza publikacja stanowi kontynuację edycji rachunków budowy zamku krakowskiego z okresu piastowania urzędu wielkorządcy przez Seweryna Bonera (1523–1549), którą zapoczątkowała Olga Łaszczyńska, wydając rachunki z roku 1535. W ramach tej samej serii „Źródeł do dziejów Wawelu”, opublikowanej przez Zamek Królewski na Wawelu, ukazały się dotychczas także rachunki Bonera za lata 1526 oraz 1530–1532. W ramach serii „Folia Jagiellonica” jako kolejny tom ukaże się edycja tego samego autora, Marka Ferenca, za rok 1525.

Publikacja ta jest pierwszą próbą monograficznego opracowania kultu świętych patronów państwa polskiego w czasach jagiellońskich. Pracy tej nie należy jednak traktować jako zbioru tradycyjnych monografii poszczególnych świętych, lecz jako wszechstronne opracowanie znaku władzy uczestniczącego w różnych sferach życia politycznego i religijnego. Skonstruowana w pierwszej połowie XV stulecia w środowisku katedry krakowskiej koncepcja grupy patronów Królestwa Polskiego ujmowała postaci świętych Stanisława, Wojciecha, Wacława i Floriana. Od tej pory, aż do końca XVI w. znakiem tym posługiwano się w kontekście takich zjawisk, jak: zmagania polityczne między dworami władców a episkopatem, spory między hierarchami kościelnymi, krystalizowanie się narodu polskiego czy osobista dewocja ludzi władzy. Autor omawia kolejne przekazy pisane oraz ikonograficzne, bada ich możliwości transmisyjne oraz pyta o ich znaczenie dla nadawców i odbiorców, chcąc wpisać je w całość kulturową. Choć analiza zjawiska sprawia wrażenie kontemplowania wybrakowanej mozaiki kultu świętych orędowników, to w rezultacie pozwala zrozumieć ideę świętego patronatu nad państwem polskim w czasach jagiellońskich.

Dariusz Radziechowski w swojej monografii porusza temat filozoficznej koncepcji kultury, rekonstruowanej i krytycznie analizowanej na podstawie myśli Romana Ingardena i Karola Wojtyły. Z założenia nie ma to być sensu stricto studium z „filozofii kultury” jako autonomicznej dyscypliny filozoficznej (niem. Kulturphilosophie), ale „filozoficzne rozpatrywanie kultury” (niem. Philosophie der Kultur) w perspektywie badań interdyscyplinarnych i szeroko pojętej humanistyki. Zakres badań przedstawionych w publikacji obejmuje: filozoficzną koncepcję kultury Romana Ingardena, która znamiennie przypisała jej istnienie intencjonalne i wymiar aksjologiczny, radykalnie odmienny od świata pierwotnej przyrody; filozoficzną koncepcję kultury Karola Wojtyły, która podkreśliła szczególnie fundamentalne znaczenie „kultury osoby” – różnej i ważniejszej – od „kultury dzieł”, a także uwzględniła jej wymiar społeczny i transcendentny; koncepcje wybranych uczniów oraz kontynuatorów myśli o kulturze zarówno Ingardena, jak i Wojtyły; na koniec podjęto próbę przedstawienia – w oparciu o uprzednie rekonstrukcje i analizy materiału źródłowego – autorskiej koncepcji integralnego ujęcia kultury, uwzględniając między innymi uwagi metodologiczne, interpretację czynności kulturowych, charakter symboliczny kultury oraz jej aksjologię i tożsamość.

Publikacja Andrzeja Marca przedstawia ważny okres w dziejach państwa polskiego, jakim były dwunastoletnie rządy Ludwika Węgierskiego. Ostatnie monograficzne opracowanie tego zagadnienia wyszło spod pióra Jana Dąbrowskiego sto lat temu (Ostatnie lata Ludwika Wielkiego 1370–1382, Kraków 1918). Marzec, wziąwszy pod uwagę szereg kwestii dotyczących zarówno ustroju Królestwa Polskiego, jak i wiedzy na temat funkcjonowania ówczesnego społeczeństwa, przedstawił całościowe ujęcie tematu. Książka składa się z pięciu rozdziałów oraz szczegółowej bibliografii. W pierwszym rozdziale autor przedstawił dzieje Królestwa Polskiego na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XIV stulecia. Swoje rozważania rozpoczął od analizy opisu przybycia do Krakowa i koronacji królewskiej Ludwika Węgierskiego, przedstawionego w Kronice Jana z Czarnkowa. Rozdział drugi opisuje objęcie władzy przez Ludwika Węgierskiego – zasadniczym celem badacza było uchwycenie relacji między poddanymi a monarchą i możliwe zarysowanie ewolucji postaw elitarnych kręgów Królestwa Polskiego. Rozdział trzeci stanowi próbę wyświetlenia na nowo okoliczności, które doprowadziły do wystawienia przywileju koszyckiego przez króla Ludwika we wrześniu 1374 roku. W dwóch końcowych rozdziałach monografii autor przedstawił ostatnie lata panowania Ludwika.

Zgodnie z zaleceniami soboru w Konstancji (1414–1418) zarówno władze świeckie, jak i duchowne monarchii Jagiellonów opracowały długofalowy plan walki z herezją. Ważną rolę miał w nim odgrywać Uniwersytet Krakowski jako instytucja dobrze przygotowana do obrony wiary pod względem teologicznym i prawnym. Niniejsza książka ukazuje mało znane oblicze najstarszej polskiej uczelni, której władze i członkowie podejmowali różnorodne działania mające na celu przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się heretyckich poglądów i praktyk w diecezji krakowskiej. Szczególna rola przypadła Stanisławowi ze Skarbimierza (zm. 1431), doktorowi prawa kanonicznego i pierwszemu rektorowi Uniwersytetu. Nie tylko pisał on traktaty polemiczne wobec postulatów husyckich, ale także był osobiście zaangażowany w postępowanie inkwizycyjne przeciwko osobom podejrzanym o herezję, wśród których znaleźli się również członkowie społeczności uniwersyteckiej. W pracy znalazły się także edycje niewydanych dotąd dzieł antyheretyckich Stanisława ze Skarbimierza.

Towarzystwo Naukowe „Societas Vistulana” z radością oddaje do rąk Czytelników monografię rodziny Meysztowiczów herbu Rawicz autorstwa Krzysztofa Pietkiewicza i Mariana Wolskiego. Praca ta jest efektem imponującej kwerendy archiwalnej, która objęła zbiory rękopiśmienne przechowywane w archiwach i bibliotekach m.in. Litwy (w Wilnie i Kownie), a także Białorusi (w Mińsku), Rosji (w Moskwie, Sankt Petersburgu), Polski (w Warszawie, Krakowie) i Łotwy (w Rydze). Dzieje Meysztowiczów herbu Rawicz związanych z Wielkim Księstwem Litewskim nie zostały w dotychczasowej historiografii tak kompleksowo ujęte. Pierwsza część monografii poświęcona jest dziejom rodziny do początku XVII wieku, których rekonstrukcja opiera się na dostępnej literaturze, herbarzach oraz tradycji rodzinnej. Druga część opisuje dzieje Meysztowiczów głównie na podstawie szczegółowej kwerendy archiwów oraz bibliotek. Znaleźć tam można nie tylko informacje genealogiczne oraz majątkowe, ale wszelkie dane dotyczące członków rodu, w tym ich aktywności publicznej.

Z radością przedstawiamy 5 tom serii Monografie Towarzystwa Naukowego Societas Vistulana — monografię Jakuba Rogulskiego Insignia ducalis splendoris. Splendor rodziny książąt Sanguszków i środki jego manifestacji od XV do XVIII wieku. To książka niezwykle oryginalna, poruszająca zagadnienia bardzo rzadko podejmowane przez historyków. Można ją uznać za pewien przełom i narodziny nowego nurtu badawczego w historiografii polskiej. Jakie treści składały się na splendor rodziny książąt Sanguszków? Za pomocą jakich środków był on komunikowany? Jakie cele przyświecały manifestacji chwały rodzinnej i jaka była skuteczność takich działań? — oto najważniejsze pytania, na które odpowiedzi poszukujemy w niniejszej pracy. Jednak podjęta problematyka badawcza, przedstawiona w szerszym kontekście funkcjonowania elit politycznych Rzeczypospolitej Obojga Narodów, odsłania zarazem mniej znane oblicza kultury tej społeczności. Praca ma charakter wybitnie interdyscyplinarny, odnosi się do wielu dziedzin nauk historycznych, klasycznych nauk pomocniczych historii, takich jak sfragistyka, heraldyka i falerystyka, a także licznych dyscyplin humanistycznych i nurtów badań naukowych. Autor analizuje między innymi takie środki manifestacji splendoru, jak pieczęcie, herby, tytuły rodzinne i urzędnicze, atrybuty orderowe, wreszcie portrety. Książka jest efektem wieloletnich kwerend i wnikliwej pracy badawczej autora. Czytelnikom zainteresowanym dziejami kultury staropolskiej umożliwi poznanie osobliwych, a zarazem szczególnie spektakularnych przejawów owej kultury oraz jej zapomnianych na ogół reliktów. Monografię dopełniają znakomicie obszerny wykaz zabytków źródłowych wraz z bogatym materiałem ilustracyjnym, tablice genealogiczne oraz indeks. Publikacja wydana dzięki dofinansowaniu ze środków Wydziału Historycznego Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie oraz wsparciu finansowemu ze środków Fundacji im. Zofii i Jana Włodków.

Fenomenologia i tomizm oraz inne pisma filozoficzne – zbiór czterech prac wybitnego filozofa, dominikanina, ojca Louisa-Bertranda Geigera. Teksty Fenomenologia i tomizm (1932), O jedności bytu (1948, 1949), Filozofia realistyczna i wolność oraz Przyszłość filozofii (1966) zostały wybrane, przetłumaczone i ze znawstwem opracowane przez ks. dr. Dariusza Radziechowskiego. Ta wyjątkowa publikacja jest dla polskich Czytelników swoistym zaproszeniem do świata myśli znakomitego francuskiego tomisty – na jej kartach przywołano refleksje Geigera osnute wokół tak fundamentalnych zagadnień jak relacja między tomizmem a fenomenologią, pojęcie bytu i odpowiadająca mu rzeczywistość, kwestia wolności i perspektywa przyszłości filozofii. Teksty zostały poprzedzone syntetycznym wprowadzeniem do całości poglądów filozoficznych dominikanina, opublikowanym zarówno w języku polskim, jak i francuskim. W końcowym aneksie wydawca zebrał osobiste wspomnienia o Geigerze – przekazali je kardynał Christoph Schönborn OP, Marie-Pierre Gaisne-Geiger oraz Kim En Joong OP. Jak podkreślił recenzent tomu prof. Piotr Duchliński, edycja przygotowana przez ks. Radziechowskiego stanowi przekonującą i potrzebną próbę ocalenia od zapomnienia postaci ojca Geigera i jego myśli – inspirującej i niedającej się wpisać w utarte schematy – a podjęcie tej próby zyskuje szczególną wagę w obecnych czasach, „kiedy z tak dziecięcą łatwością przekreślamy dorobek wielkich filozofów przeszłości”.

Specyfikę przeszkleń w kościołach cystersów dostrzeżono już u zarania nowoczesnej historii sztuki, jednak ich odmienność od „głównego nurtu” twórczości witrażowej, a także względna prostota artystyczna spowodowały, że przeważnie pojawiały się one na marginesie opracowań dotyczących dziejów witrażownictwa. Tymczasem konieczność zastosowania się do ścisłych zaleceń Kapituły Generalnej zgromadzenia zaowocowała stworzeniem wyjątkowych dzieł o charakterze programowo abstrakcyjnym, minimalistycznych pod względem techniki i środków wyrazu. Joanna Utzig, dostrzegając unikatowość i szczególny kontekst kulturowy cysterskich przeszkleń, na kartach książki Simplices fenestrae cistercienses postawiła je w centrum uwagi. Publikacja – owoc szeroko zakrojonych badań – poświęcona jest witrażom powstającym na potrzeby cystersów od momentu ukonstytuowania się zakonu w XII stuleciu do około połowy XIII wieku. Witraże cysterskie pochodzące z tego okresu zachowały się w różnych regionach Europy, najliczniej na terenie Francji i Niemiec. Autorka uwzględniła jednak w swoich rozważaniach także dzieła, które przetrwały jedynie w reliktach (w tym znaleziska archeologiczne) oraz przeszklenia znane wyłącznie ze źródeł pisanych lub ikonograficznych. Szczególnym zainteresowaniem obdarzyła witraże należące do tytułowej kategorii simplices fenestrae, prezentując czytelnikom wszechstronne i bogato ilustrowane opracowanie związanej z nimi problematyki. Książka stanowi XI tom serii Studia z historii sztuki dawnej Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego i Muzeum Narodowego w Krakowie pod red. Marka Walczaka, cenionej nie tylko przez historyków sztuki i historyków, ale także wszystkich pasjonatów kultury materialnej i artystycznej dawnych wieków. (opis wydawcy)