Aleksander Bołdyrew

"Przechowywany w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie zbiór rejestrów popisowych wojska koronnego (Oddział 85 Archiwum Skarbu Koronnego) zawiera liczne materiały związane z rachunkowością wojska polskiego, szczególnie w okresie panowania ostatnich dwóch Jagiellonów. Większość ksiąg została sporządzona na podstawie specyficznego formularza kancelaryjnego, który zakładał wpisanie do księgi składu osobowego całego oddziału jazy lub piechoty, poczynając od nazwiska rotmistrza i zazwyczaj daty dokonania spisu poprzez wymienienie wszystkich podoficerów (towarzysze w jeździe) bądź podoficerów i żołnierzy (dziesiętnicy i szeregowi w piechocie). W przypadku piechoty przyjmuje się, że spis lustracyjny odzwierciedlał w niemałym stopniu szyk bojowy oddziału. Jazda - stanowiąc podstawowy rodzaj broni, jest dziś - jeśli chodzi o skład osobowy - właściwie nieznana. Ponieważ rejestry sporządzono na potrzeby rachunkowości wojskowej, większą uwagę przywiązywano do koni i uzbrojenia jeźdźców niż do ludzi" (ze wstępu)

Polska piechota zaciężna w omawianym okresie walczyła w dziewięciu wojnach oraz brała udział w licznych walkach z Tatarami. Mimo że była formacją pomocniczą, wraz z artylerią odgrywała istotną rolę na polu bitwy. Piechota miała charakter strzelecki, walczyła głównie długą ręczną bronią palną (rusznice, od końca lat 30. również arkebuzy). Żołnierze piechoty rekrutowali się przede wszystkim spośród mieszczan, pewien odsetek stanowili chłopi; najmniej było szlachty, pełniącej głównie funkcje dowódcze (rotmistrzowie).

Niniejsza książka jest poświęcona roli konia w wojsku polskim w XVI wieku. Omówiono w niej hodowlę, zasady tresury, obrót handlowy oraz wykorzystanie koni na polu walki w charakterze wierzchowców i zwierząt pociągowych. W pracy skoncentrowano się na służbie koni w armii i jej militarnym znaczeniu. Poruszono w niej także aspekty kulturowe, społeczne i gospodarcze, między innymi narodziny tak zwanej polskiej szkoły jazdy i jej związki ze sztuką jeździecką Europy Zachodniej i Orientu.