Chrostowski Waldemar

Publikacja składa się z dwóch zasadniczych części. Pierwsza zawiera przekład na język polski Tory, pierwszego zbioru Biblii Hebrajskiej, znanego jako Pięcioksiąg Mojżesza. Specyfiką przekładu jest to, że podaje tekst zaopatrzony w sigla umieszczone na bocznych marginesach odsyłające do ksiąg Nowego Testamentu, ale – w odróżnieniu od innych katolickich przekładów Pismo Świętego – bez żadnych przypisów. Część druga zawiera komentarz o charakterze duszpasterskim, uwzględniający istotne elementy chrześcijańskiej i żydowskiej tradycji egzegetycznej. To, co w innych przekładach znajduje się w przypisach, tutaj zostało przeniesione do komentarza, chodzibowiem o to, żeby nic nie odrywało uwagi od czytania i przeżywania treści tekstu biblijnego. Ważne uzupełnienie komentarza stanowią starannie dobrane ilustracje, które obrazują wielowiekowe oddziaływanie Biblii i potwierdzają jej rolę jako fundamentu chrześcijaństwa i Kościoła oraz kodu kulturowego Europy i świata. O AUTORZE Ks. prof. dr hab. Waldemar Chrostowski – urodził się w 1951 r., profesor doktor habilitowany teologii, biblista, konsultor Rady Episkopatu Polski ds. Dialogu Religijnego, profesor zwyczajny Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, przewodniczący Stowarzyszenia Biblistów Polskich, zaangażowany w dialog katolicko-żydowski. Do roku 1998 współprzewodniczący Polskiej Rady Chrześcijan i Żydów. Członek Komitetu Nauk Teologicznych PAN. Autor ponad 2000 publikacji naukowych i popularnonaukowych. Zajmuje się głównie Starym Testamentem.

Niezwykła książka będąca pokłosiem wyprawy księdza profesora Waldemara Chrostowskiego i Pawła Lisickiego do Ziemi Świętej. Zadają ważne pytania, które od początku zawsze poruszały chrześcijan. Jak doszło do procesu Jezusa? Dlaczego tak popularny początkowo Nauczyciel z Galilei skończył ostatecznie na krzyżu? Kim byli Jego sędziowie i oskarżyciele? Do jakich frakcji religijnych należeli i czym się one od siebie różniły? Dlaczego doszło do procesu przed rzymskim prefektem? Kim był Mesjasz dla ówczesnych Żydów? Kim byli kapłani i jaką rolę odgrywali w świątyni jerozolimskiej? Jak to się stało, że Mesjasz przyszedł do swego ludu, a ten Go nie przyjął? Paweł Lisicki nakreśla w tych rozmowach tło historyczne, polityczne i społeczne, a jego rozmówca, ksiądz profesor Chrostowski, skupia się na wymiarze teologicznym i religijnym. To rozmowy spokrewnionych ze sobą w duchu, którzy wierzą, że ziemia Izraela jest „piątą Ewangelią”, że jej drzewa, drogi, jezioro, domy, zapachy, zgiełk i cisza, odsłaniają historię narodzin, życia, śmierci i chwalebnego Zmartwychwstania Jezusa z Nazaretu. Kiedy pierwszy raz w 2020 roku odezwał się do mnie Krystian Kratiuk z propozycją zrobienia filmu odwołującego się do mojej książki Kto zabił Jezusa?, nakręconego w Izraelu i z udziałem księdza profesora Waldemara Chrostowskiego, nie wahałem się ani chwili. Czym innym jest bowiem pisać książkę w oparciu o dokumenty, analizy, wykłady, przekazy i źródła, a czym innym znaleźć się w Ziemi Świętej i kroczyć śladami Zbawiciela. Tego nie da się zapomnieć, to trzeba przeżyć. Książka stanowi zapis dużej części rozmów, jakie przez niemal tydzień prowadziliśmy z księdzem profesorem w listopadzie 2022 roku. Nie da się przenieść na papier obrazów czy dźwięków współczesnej Jerozolimy lub Galilei. Jednak czytając tekst można się skupić na słowie, można oddać się refleksji do czego serdecznie zachęcam. Paweł Lisicki

Czyż nie jest to bardzo trafny komentarz do naszych czasów: „Wszystko wolno, ale nie wszystko przynosi korzyść. Wszystko wolno, ale nie wszystko buduje”. Te słowa napisał blisko dwa tysiące lat temu św. Paweł Apostoł – nic nie straciły na aktualności. Tak samo zresztą jak i całe nauczanie Chrystusa, którego dziełem jest nasz Kościół. O jego fundamentach, a więc o fundamentach naszej wiary, pisze w tej książce wybitny i niezwykle poczytny autor katolicki ks. prof. Waldemar Chrostowski. Ten znakomity biblista i teolog nawiązuje do wielowiekowej tradycji; wszak ślady przygotowania do ustanowienia Kościoła przez Chrystusa znajdujemy już w Starym Testamencie. Chcąc poprawnie zrozumieć, czym jest Kościół, trzeba wrócić do jego autentycznych źródeł i początków – pisze Autor. Tylko w ten sposób nie ugrzęźniemy w gąszczu domniemań, hipotez, opinii i poglądów, które łączy jedno, a mianowicie relatywizacja spojrzenia na Kościół i jego miejsce w świecie. Sięganie do historii służy jak najbardziej teraźniejszości – przekonuje lektura tej mądrej książki. Powrót do najdawniejszych źródeł wcale nie czyni naszej wiary archaiczną, wprost przeciwnie. Dodaje jej siły tradycji i siły doświadczenia. Ze zdumieniem stwierdzamy, że stare mądrości są w naszym XXI wieku niebywale na czasie! Choćby wypowiedź proroka Ezechiela: „Tak mówi Pan Bóg: Biada pasterzom Izraela, którzy sami siebie pasą! Czyż pasterze nie powinni paść owiec?”. Biada takim pasterzom wszędzie, także w Polsce. Stosowanie się do przywołanej na początku tezy „wszystko wolno”, jakże dziś modnej i nagłaśnianej, grozi niszczycielskim zainfekowaniem, pisze Autor. W życiu chrześcijanina dozwolone i godne naśladowania jest tylko to, co służy budowaniu wspólnoty wyznawców Chrystusa i ją wzmacnia. Natomiast to, co tę budowlę osłabia i szpeci, powinno być napiętnowane jako szkodliwe i odrzucane. Książka „Przymierze z Bogiem” podpowiada Czytelnikowi właściwe postępowanie, wskazuje na to, co nas wzmacnia, a co moc nam odbiera. W nieustającym szumie medialnym, w jakim przyszło nam żyć, te podpowiedzi są niezwykle cenne. Ich wymowę uwypukla i upiększa ponad sto starannie dobranych ilustracji. Spis treści: WPROWADZENIE: Wiara zobowiązuje do mężnego jej wyznawania 1. OWCZARNIA I PASTERZ STARY TESTAMENT Izrael jako owczarnia Bóg jako Pasterz NOWY TESTAMENT Kościół jako owczarnia Jezus – Dobry Pasterz Wielki Pasterz owiec Pouczenia dla pasterzy Kościoła 2. WINNICA ORAZ KRZEW WINNY I LATOROŚLE STARY TESTAMENT Winnica w obrazach sądu Boga nad Izraelem Winnica w zapowiedziach odnowy NOWY TESTAMENT Przypowieść o dzierżawcach winnicy Przypowieść o robotnikach w winnicy Jezus jako krzew winny Wierni Kościoła jako latorośle 3. BOŻA BUDOWLA STARY TESTAMENT Bóg jako Budowniczy Babel – świat bez Boga NOWY TESTAMENT Zbuduję Kościół mój Apostołowie jako fundamenty 4. OBLUBIENICA CHRYSTUSA STARY TESTAMENT NOWY TESTAMENT 5. ARKA PANA STARY TESTAMENT NOWY TESTAMENT 6. ŚWIĄTYNIA DUCHOWA STARY TESTAMENT NOWY TESTAMENT 7. MIASTO BOŻE STARY TESTAMENT NOWY TESTAMENT 8. UPRAWNA BOŻA ROLA Przypowieść o siewcy Przypowieść o pszenicy i chwaście INDEKS OSÓB

Kim będziemy za parę lat? Czy w ogóle jeszcze będziemy? Nasza rzeczywistość przypomina sytuację znaną nam z opisów i filmów o katastrofie „Titanica”. Statek zderzył się z górą lodową i zaczyna tonąć, ale pokładowa orkiestra pięknie gra i gra. Może nawet jest gorzej niż na „Titanicu”, ponieważ on miał przed sobą tylko górę lodową, a nasza cywilizacja jest zagrożona z dwóch stron. Z jednej latają koło nas bomby i rakiety, wybuchają pociski artyleryjskie, z drugiej zaś usiłuje nas zdegenerować silna grupa utopijnych „postępowców” oraz inżynierów nowego porządku wspieranych ekonomicznie przez złowieszcze korporacje oraz medialne molochy. Przed nimi jeszcze trudniej się bronić. Od czasów Oświecenia rzekomo toczy się walka o wolność i godność każdego człowieka, niezależnie od jego usytuowania ekonomicznego i społecznego, ale sukcesów na tym polu nie widać. Wbrew pozorom i nowoczesnym wynalazkom świat jest w odwrocie, a ludzie są coraz bardziej zniewoleni konsumpcją, techniką, mediami społecznościowymi i pogonią za przyjemnościami. Czyż mogło jednak być inaczej, skoro od przeszło 200 lat usiłowano zbudować świat bez Boga? A przecież nigdzie nie jest tak mocno zakotwiczona godność człowieka i wolność jednostki, jak w nauczaniu Chrystusowym. Na szczęście są ludzie, którzy widzą zagrożenia i przed nimi ostrzegają. Ich teksty składają się na tę książkę. Autorzy są wybitnymi postaciami naszej kultury i życia publicznego, znawcami poruszanych zagadnień, dlatego Tyrania postępu to odważna i ważna lektura, którą świetnie się czyta. Jakimi mechanizmami tworzy się nowego człowieka dla antycywilizacji i w jaki sposób pomagają w tym instytucje Unii Europejskiej? Jakie zagrożenia płyną z nowych technologii, sztucznej inteligencji oraz ideologii transhumanizmu? Czym różni się szczera troska o środowisko od szaleńczego ekologizmu? I czy Kościół ma jeszcze dość siły, aby odegrać rolę w tym dramacie zmagań cywilizacyjnych? Trzeba przeczytać tę książkę, aby znaleźć odpowiedź na te pytania. Część 1: DROGA DONIKĄD Prof. Andrzej Nowak Kim jesteśmy i kim nie będziemy – transludzie, cyborgi i sztuczna inteligencja Prof. Wojciech Roszkowski Nowy człowiek dla antycywilizacji Prof. Zbigniew Stawrowski Zamiast wznosić się do poziomu boskiego, degenerujemy się do poziomu zwierząt. Barbarzyńska cywilizacja próbuje zabić nasze dusze Część 2: WIARA I KOŚCIÓŁ Ks. prof. Waldemar Chrostowski Kto nie wierzy w Boga, uwierzy we wszystko Ks. prof. Paweł Bortkiewicz TChr Droga synodalna w Niemczech w kontekście Wielkiego Resetu Ks. prof. Dariusz Oko Kościół Sodomy i Gomory kontra Kościół męczenników Część 3: KULTURA ZAGROŻONA Bp Wiesław Mering (rozmawia Leszek Sosnowski) Wolność, braterstwo, sprawiedliwość, równe traktowanie wszystkich ludzi przez prawo są wartościami przyniesionymi światu przez Biblię. Kolejny szatański wynalazek ateistycznych umysłów Prof. Aleksander Nalaskowski Szkoła barbarzyńców. Nieznajomość historii leży u źródeł wielu fatalnych decyzji politycznych Ks. prof. Janusz Królikowski W poszukiwaniu pojednania kultury współczesnej z wiarą. Laicyzm nic nie wnosi do rozwoju wartości naturalnych Prof. Ryszard Kantor Najbardziej niszcząca cecha kultury masowej: zohydzenie przeszłości i dorobku pokoleń. Przeciw globalizacji kultury Część 4: ŚRODOWISKO (NIE)NATURALNE Prof. Wojciech Polak Ekologizm jako substytut religii Dr Jerzy Kruszelnicki (rozmawia Jolanta Sosnowska) Człowiek jest winien z powodu swej chciwości, a nie dlatego, że oddycha. Ekologia, ekologizm, ideologia Dr Piotr Łuczuk Być albo nie być… – czy grozi nam robokalipsa? Wraz z rozwojem sztucznej inteligencji człowieka będzie coraz łatwiej oszukać, a maszynę coraz trudniej Część 5: POLITYKA NA ROZDROŻU Prof. Grzegorz Kucharczyk Niemieckie próby (od)budowy sieci imperialnych wpływów (1990–2022) Patryk Jaki Strategia niszczenia podstaw kulturowych Polski oraz odbierania niepodległości. Wmówili Polakom, że są gorsi Jakub Augustyn Maciejewski Skostniałe elity pękającej Unii Europejskiej Leszek Sosnowski Dobro, zło i święty spokój. Chcą nas wyzwalać, choć nie jesteśmy uwięzieni

Znakomita biografia św. Pawła, autorstwa jednego z najwybitniejszych polskich biblistów. To nie tylko szczegółowy opis życia Apostoła na tle realiów epoki, lecz także duchowy fresk ukazujący osobowość Pawła z Tarsu, jego misję i dzieło, które po sobie pozostawił. Od dzieciństwa, poprzez gorącą młodość, aż do nawrócenia pod Damaszkiem. Autor pomaga zrozumieć Czytelnikowi wybory pawłowe, od momentu, kiedy ten stał się apostołem Jezusa i zaczął głosić Dobrą Nowinę. Ukazuje narastające napięcia, konflikty, odwagę i otwartość Apostoła. Opisuje jego wrogów; fałszywe oskarżenia i donosy, niebezpieczne podróże, uwięzienie w Jerozolimie i męczeńską śmierć z ręki kata. W 2 Liście do Tymoteusza, przeczuwając swoją śmierć, Św. Paweł napisał skromnie: „W dobrych zawodach wystąpiłem, bieg ukończyłem, wiary ustrzegłem”. Dzięki książce ks. prof. Chrostowskiego, możemy dostrzec, że św. Paweł jeszcze „nie ukończył biegu”. Jego dzieło cały czas promieniuje z wielką mocą. ks. prof. Waldemar Chrostowski – ur. 01.02.1951 r. w Chrostowie k/Ostrołęki. Studiował na Papieskim Instytucie Biblijnym w Rzymie oraz Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie. Po uzyskaniu doktoratu został wykładowcą Akademii Teologii Katolickiej. W 1996 r. zdobył habilitację z zakresu nauk teologicznych o specjalności biblistyka. W 1998 r. został profesorem nadzwyczajnym i kierownikiem Katedry Egzegezy Starego Testamentu na ATK, a w 1999-2002 r prorektorem Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, gdzie do teraz jest kierownikiem Katedry Egzegezy Starego Testamentu oraz Zakładu Dialogu Katolicko-Judaistycznego. Rozpoczął również wykłady na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, gdzie również jest kierownikiem Zakładu Egzegezy i Teologii Biblijnej Wydziału Teologicznego. W 2003 r. otrzymał tytuł profesora zwyczajnego. W 2008 r. został powołany przez Ojca św. Benedykta XVI na Kapelana Honorowego Jego Świątobliwości oraz do grona 12 ekspertów Zgromadzenia Zwyczajnego Synodu Biskupów w Watykanie. Wydał w wydawnictwie Fronda trzy obszerne wywiady: “Bóg, Biblia, Mesjasz”, ”Kościół, Żydzi, Polska”, „Prawda, Chrystus, Judaizm”. Jest autorem ponad 2000 publikacji naukowych i popularno-naukowych, opracowań i dzieł dotyczących głównie Starego Testamentu. Odznaczony Medalem Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej, Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem Komisji Edukacji Narodowej, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski.

Piękno, niezachwiana moc i potęga Krzyża. Związanie losów Rzeczypospolitej, od narodzin po dzień dzisiejszy, z Krzyżem oraz nieprzemijająca nadzieja pokładana w Chrystusie – to temat tej książki. Wybitni autorzy i uczeni, wielcy patrioci, utrwalają słowem, a mistrz Adam Bujak obrazem wizerunek Polski wiernej Bogu od jedenastu wieków. Bez chrześcijaństwa nie byłoby ani naszego państwa, ani naszego narodu. Krzyż od wieków funkcjonuje zarówno w duszy człowieka, jak i w przestrzeni publicznej – wywierając zbawienny wpływ w obu przypadkach. Połączenie słowa z obrazem, specjalność edytorska Białego Kruka, osiąga tu mistrzostwo. Teksty zapoznają nas nie tylko z ważnymi wydarzeniami historycznymi, ale także pomagają zrozumieć bogactwo ukrytych nieraz lub zapomnianych znaczeń ikonograficznych. Zdumiewa wielość i różnorodność form przedstawień Krzyża i Ukrzyżowanego. Mamy tu krzyże pasyjne, liturgiczne, ołtarzowe, brackie, pokutne, papieskie, herbowe, jako symbole władców itd. Krzyże w świątyniach, w polach, w rękach wiernych i utwierdzone na szczytach katedr lub pomników (jak np. uwidoczniony na okładce Zygmunt III stojący na kolumnie przed Zamkiem Królewskim w Warszawie). Krzyż Chrystusowy od początku stał się znakiem, któremu się sprzeciwiają. Tak bywało dawniej, tak jest i teraz, co w tej książce też zostało ukazane. Celem tej publikacji jest z jednej strony poszerzenie wiedzy historycznej i delektowanie się pięknem prezentowanych wybitnych dzieł sztuki, a z drugiej strony – obrona Krzyża. Zgodnie z tym, do czego wzywał nas wielki papież św. Jan Paweł II: „Brońcie Krzyża od Giewontu po Bałtyk! Brońcie Krzyża, nie pozwólcie, aby imię Boże było obrażane w waszych sercach, w życiu społecznym, rodzinnym”. Spis treści Wstęp Część I: Nauczanie i autorytet Kościoła 1. Papież może zmienić doktrynę? 2. Dogmat o nieomylności papieża oznacza, iż prawdą jest cokolwiek, co on powie? 3. Sobór watykański II naucza, iż Kościół powinien być demokratyczny. Dlatego istnieją rady parafialne? 4. Sobór watykański II był tak przełomowy, że obecnie nie ma sensu czytanie ksiąg teologicznych napisanych przed nim? 5. Poprzez ekskomunikę Kościół katolicki wysyła ludzi do piekła? 6. Katolicy, którzy odłączą się od Kościoła (porzucą swoją wiarę), pójdą do piekła? 7. Kościół naucza, że jeśli katolik będzie uczęszczał na Mszę św. i wyznawał każdy grzech ciężki, to na pewno pójdzie do nieba? 8. Nie powinniśmy wydawać pieniędzy na piękne kościoły? Część II: Bezbłędność i autentyczność Pisma Świętego 9. Dawniej świeckim wiernym nie było wolno czytać Pisma Świętego? 10. To z powodu ekumenizmu katolicy mogą teraz czytać wszystkie istniejące przekłady Biblii? 11. Jedynie księża i wykwalifikowani teologowie mogą prowadzić zajęcia poświęcone Pismu Świętemu? 12. Ewangelia zawiera wiele niekonsekwencji? 13. Stary Testament zawiera wiele sprzeczności i ludzie o tym wiedzieli przynajmniej od ostatniego stulecia? 14. Katolicy nie wierzą w nieomylność Biblii, natomiast wierzą w to protestanci, szczególnie fundamentaliści? 15. Współczesne badania naukowe wykazały, że księgi Nowego Testamentu zostały spisane na długo po opisywanych w nich wydarzeniach? Opisy cudów są prawdopodobnie przesadzone i bardziej legendarne niż prawdziwe? Część III: Msza św. i sakramenty 16. Każdy, kto sobie tego życzy, może przyjąć Komunię św. podczas Eucharystii? 17. Sobór watykański II podkreślał prymat ducha nad literą prawa, więc nie obowiązuje nas już udział w Mszy św.? 18. Jezus umarł i Jego ofiara bezustannie się powtarza podczas każdej Mszy św.? 19. Luteranie i anglikanie wierzą w Jego Prawdziwą Obecność w ten sam sposób co katolicy, tylko tłumaczą to inaczej? 20. Jeśli się rozwiedziesz, zostaniesz automatycznie ekskomunikowany i nie będzie ci wolno przystępować do Komunii? 21. Dawna praktyka przyjmowania Komunii św. pod dwiema postaciami (chleba i wina) oznacza, iż nadal powinniśmy przyjmować Najświętszy Sakrament pod dwiema postaciami, inaczej bowiem nie przyjmujemy Ciała i Krwi Chrystusa? 22. Jeśli mężczyzna i kobieta zawrą sakrament małżeństwa w Kościele katolickim, ale nigdy nie będą mieli dzieci, ich małżeństwo jest nieważne? 23. Wszyscy sądzą, że unieważnienie małżeństwa tak naprawdę jest katolickim ekwiwalentem cywilnego rozwodu. Różnica dotyczy jedynie nazwy? 24. Sumienie mówi nam, co jest prawdą, a co fałszem, co jest dobre, a co złe? 25. Nie musimy chodzić do spowiedzi, bo grzechy zostają odpuszczone w momencie, kiedy bezpośrednio zwracamy się do Boga? 26. Każdy katolik powinien pójść do spowiedzi przynajmniej raz w roku? Część IV: Niepokalane Poczęcie, objawienia i różaniec 27. Niepokalane Poczęcie oznaczało, że Maryja nie potrzebowała Zbawiciela? 28. Katolicy muszą wierzyć, że Najświętsza Maria Panna naprawdę objawiła się w Fatimie, Lourdes i innych miejscach objawień zaaprobowanych przez Kościół? 29. Powinniśmy pozbyć się różańca, ponieważ jest przeszkodą dla ekumenizmu? Część V: Nasze wieczne przeznaczenie 30. Każdy jest z natury dobry i prawie każdy pójdzie do nieba? 31. Czyściec nie jest kluczową doktryną, a jedynie opcjonalną? 32. Wszyscy z wyjątkiem kanonizowanych przez Kościół świętych i męczenników będą musieli spędzić jakiś czas w czyśćcu, zanim pójdą do nieba? 33. Kościół zrezygnował ze swojego „starego” nauczania odnośnie do odpustów, według którego można uniknąć pobytu w czyśćcu, jeśli się praktykuje pewne uczynki i modlitwy? 34. W piekle nie przebywa się „raz na zawsze”? Ostatecznie wszyscy będą zjednoczeni z Bogiem? 35. Kapłani i diakoni nie powinni nawet wspominać o piekle, bo to nieżyczliwe z ich strony? 36. Kościół katolicki uczy, że możemy osiągnąć zbawienie poprzez dobre uczynki? 37. Rozum nie gra roli, jeśli chodzi o nasze zbawienie? Musimy tylko wierzyć? 38. Chrześcijanie mogą wierzyć w reinkarnację? Część VI: Ewangelizacje, misje i dobre homilie 39. Katolicy nie ewangelizują zewnętrznie, tak jak inni chrześcijanie, ponieważ ich czyny przemawiają głośniej niż słowa? 40. Wszyscy chrześcijanie zgadzają się w zasadniczych sprawach, a zatem nie powinniśmy się martwić drugorzędnymi zagadnieniami doktrynalnymi? 41. Nie powinniśmy narzucać naszej religii innym podczas misji? Naszą „polityką” powinno być: „żyj i pozwól żyć innym”? 42. Księża powinni z ambony mówić jedynie o pozytywnych sprawach i nie powinni koncentrować się na negatywnych zjawiskach? 43. Wszystko, co możemy zrobić, to modlić się o lepsze kazania? Nie powinniśmy nic mówić naszym księżom – to oni ponoszą odpowiedzialność? Część VII: Katolickie zwyczaje i modlitwy 44. Powinniśmy wyeliminować „staromodne” zwyczaje, takie jak woda święcona, bo są one barierą pomiędzy nami i innymi chrześcijanami? 45. Odwiedzający domy ewangelizatorzy powiedzieli mi, że kobiety nie powinny nosić spodni (Pwt 22,5) i obcinać włosów (1 Kor 11,6; 14,15). Brzmi to przekonująco? 46. Celibat księży jest nienaturalny i niekonieczny w dzisiejszych czasach? Papież po prostu powinien pozwolić księżom zawierać małżeństwa? 47. Relikwie pochodzą z czasów przesądów i ich kult powinien zostać zlikwidowany? Część VIII: Świat duchowy i przesądy 48. Teraz nastały czasy nauki. Wiadomo, że cuda się już się nie zdarzają? 49. Nie wierzę w anioły wyobrażone na starych świętych obrazkach. To tylko starożytny przesąd? 50. Teraz już wiemy, że diabeł jest tylko wyimaginowany? 51. Kościół potwierdza istnienie istot pozaziemskich? 52. Astrologia jest tylko niewinną rozrywką?

Czwarta część bestsellerowego wywiadu-rzeki. Ks. profesor Waldemar Chrostowski tym razem za rozmówcę obrał sobie Tomasza Rowińskiego. Po trzech tomach, Bóg, Biblia, Mesjasz, Kościół, Żydzi, Polska oraz Prawda, Chrystus, Judaizm, które okazały się wydawniczymi hitami, ks. Waldemar Chrostowski podsumowuje zmiany w Kościele i świecie, jakie nastąpiły od czasu publikacji pierwszego tomu serii. Z perspektywy czasu ocenia dialog katolicyzmu z judaizmem i Polaków z Żydami. Przygląda się uważnie nowym zjawiskom współczesnego świata – zderzeniem struktur wiary z narastającą falą ateizmu i duchowej indyferencji, wielowątkowym skutkom pandemii, a wreszcie - nowym zjawiskom wewnątrz samego Kościoła – synodalności, brakiem powołań i nieuporządkowaniem moralnym wielu osób poświęconych Bogu. Tomasz Rowiński, (1981), historyk idei, redaktor pisma "Christianitas", publicysta tygodnika "Do Rzeczy", autor książek. Z ks. prof. Waldemarem Chrostowskim opublikował zbiór rozmów pt. Kamyk z procy Dawida. Jak czytać Pismo Święte (2018). Ostatnio wydał tom Turbopapiestwo. O dynamice pewnego kryzysu (2022). KS. PROF. WALDEMAR CHROSTOWSKI – ur. 1951 w Chrostowie k/Ostrołęki. Święcenia kapłańskie przyjął z rąk kard. Stefana Wyszyńskiego (1976); studiował w Papieskim Instytucie Biblijnym w Rzymie i Uniwersytecie Hebrajskim w Jerozolimie (1978-1983). Po uzyskaniu stopnia doktora (1986) wykładowca (od 1987) w Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie, z której w 1999 utworzono Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego; habilitacja w 1996, tytuł profesora nauk teologicznych w 2003 i stanowisko profesora zwyczajnego w 2005 roku. W latach 2001-2010 był także profesorem Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. W latach 1990-2020 redaktor naczelny kwartalnika teologów polskich „Collectanea Theologica”; w latach 2003-2013 przewodniczący Stowarzyszenia Biblistów Polskich; w l. 2008-2020 członek Komitetu Nauk Teologicznych PAN; w latach 2010-2020 konsultor Sekcji Nauk Biblijnych Komisji Nauki Wiary Konferencji Episkopatu Polski. W 2008 r. nominowany na kapelana Jego Świątobliwości (prałat) i powołany przez Benedykta XVI do grona ekspertów na Synodzie Biskupów w Rzymie poświęconym Słowu Bożemu; od 2012 członek Zakonu Świętego Grobu Bożego w Jerozolimie. Autor ponad 3 000 publikacji naukowych i popularnonaukowych dotyczących problematyki biblijnej oraz relacji Kościoła z Żydami i judaizmem. Laureat watykańskiej Nagrody Ratzingera (2014).

Pasjonująca rozmowa Grzegorza Górnego i Rafała Tichego z ks. prof. Waldemarem Chrostowskim wprowadza nas w świat Biblii i jej tajemnic oraz w samo sedno relacji chrześcijańsko-judaistycznych. Przez pryzmat drogi życiowej katolickiego kapłana, a zarazem wybitnego naukowca, uczestniczymy w wielkiej przygodzie duchowej i intelektualnej: poznajemy meandry współczesnej biblistyki, obcujemy z realiami Ziemi Świętej, zagłębiamy się w fascynujący świat biblijnego Izraela i starożytnej interpretacji Pisma Świętego oraz staramy się zrozumieć późniejsze dzieje judaizmu i chrześcijaństwa. Lektura niezbędna dla każdego, kogo naprawdę interesuje Biblia, dzieje Izraela oraz początku i natura wiary w Jezusa Chrystusa.

Kryzys w Kościele nie jest niczym nowym. Od zaistnienia chrześcijaństwa wiara zmaga się z niewiarą, prawda z obłudą, pewność z wątpliwościami, wierność ze zdradą, świętość z grzechem. Ponieważ te wszystkie zjawiska mają precedensy w dziejach i wierze biblijnego Izraela, dlatego drogi wyjścia z kryzysów, wobec których staje współczesny Kościół, trzeba wypatrywać w Piśmie Świętym, w obu jego częściach Starym i Nowym Testamencie. Wyjątkowe miejsce zajmują umieszczone w drugim i trzecim rozdziale Apokalipsy św. Jana Listy do siedmiu Kościołów Azji: w Efezie, Smyrnie, Pergamonie, Tiatyrze, Sardes, Filadelfii i Laodycei. Pod koniec I wieku, składając świadectwo Jezusowi Chrystusowi, zmagały się one z wrogością, prześladowaniami i napięciami, również wewnętrznymi. Znajdowały się blisko siebie, jednak każda wspólnota miała także własne problemy i stawała wobec specyficznych wyzwań. Mimo różnic współtworzyły jeden Kościół. Listy św. Jana zawarte w Apokalipsie nawiązują do starożytnych realiów, jednak mając za punkt wyjścia śmierć i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa, odkrywają również sens ludzkich dziejów. Dzisiaj mają nam do powiedzenia tak samo wiele jak wtedy, kiedy zostały napisane. Stanowią niezmienne przesłanie dla Kościoła wszystkich czasów. Zwłaszcza naszych. Ekskluzywne wydanie komentarzy do Listów do siedmiu Kościołów autorstwa najbardziej zasłużonego polskiego biblisty, ks. prof. Waldemara Chrostowskiego. Porywający tekst, któremu towarzyszą kolorowe zdjęcia z miejsc opisywanych w książce, a także reprodukcje dzieł sztuki i mapy.

Sukces czytelniczy wywiadu-rzeki, pt. Bóg, Biblia, Mesjasz, stał się impulsem do kolejnych twórczych dokonań Grzegorza Górnego i Rafała Tichego. Otrzymujemy oto kolejny tom pasjonujących rozmów. Tym razem wybitny biblista, ks. prof. W. Chrostowski opowiada dziennikarzom o swoim zaangażowaniu w dialog katolicko- i polsko-żydowski. Podaje przy tym szereg mało znanych faktów, pokazując kulisy i bezdroża tego skomplikowanego procesu. Przedstawia m.in. okoliczności wielu ważnych i nagłośnionych medialnie wydarzeń, jak np. konfliktu o Karmel czy sporu o krzyż w Oświęcimiu. Pomimo zasady tzw. "politycznej poprawności" ukazuje rzeczywisty stan i perspektywy relacji Kościoła z Żydami i z judaizmem.

Ewa, Sara, Anna, Miriam czy Estera – jakże często słyszymy te imiona; są one nierozerwalnie połączone z Pismem Świętym i całą historią Zbawienia. Ale kim są postacie kryjące się za tymi imionami? Co o nich wiemy i czego te wspaniałe kobiety uczą nas dzisiaj? Na te i na wiele innych pytań odpowiada ks. prof. Waldemar Chrostowski w tej fascynującej książce, przedstawiając sylwetki 16 niezwykle istotnych kobiet odgrywających ważną rolę w Piśmie Świętym. Niejednokrotnie reprezentują one to, co w człowieku najlepsze: wierność, cierpliwość, miłość, roztropność, oddanie czy troskliwość. Tym samym pozostają wciąż aktualnym wzorem. Wokół sytuacji kobiet na starożytnym Bliskim Wschodzie, a w tym właśnie świecie powstała Biblia, nagromadziło się mnóstwo stereotypów. Wiele z nich jest tak żywotnych, że z wielkim trudem dają się przezwyciężyć i zmienić, rzutując na współczesny obraz i nastawienie wobec kobiet. Księgi święte dostarczają wielu materiałów przydatnych dla pełniejszego naświetlenia i zrekonstruowania ich życia. Uważna lektura pozwala odtworzyć ich udział nie tylko w życiu rodzinnym, w którym odgrywały pierwszorzędną rolę, lecz także w życiu społecznym, religijnym i politycznym. Przyglądając się wybranym postaciom kobiecym, zobaczymy, że częstokroć dokonały znacznie więcej niż mężczyźni, były też o wiele bardziej zdecydowane w wyrażaniu swoich przekonań i uczuć oraz zaangażowane w to, aby je urzeczywistnić. Tej niezwykle barwnej, ciekawej i pouczającej opowieści ks. prof. Waldemara Chrostowskiego towarzyszą liczne ilustracje, wszak opisywane w tej książce postaci od wielu wieków stanowiły żywą inspirację dla kolejnych pokoleń mistrzów sztuki. Połączenie tekstu z obrazem czyni z tej książki przeżycie nie tylko intelektualne, lecz także artystyczne.

"Święty Prymas" wydanie poszerzone o zdjęcia z beatyfikacji Prymasa Stefana Wyszyńskiego. Kard. Stefan Wyszyński był nie tylko wielkim prymasem i wielkim patriotą. Był wielką nadzieją Polaków, tej olbrzymiej większości narodu, która nie zamierzała ulegać bolszewizacji. Był naszą ostoją. Nie lękał się ani komunistycznych gróźb, ani więzienia, ani życia w nieustannej walce. Zawierzył swój los Maryi, Pani Jasnogórskiej, w niej szukał wzmocnienia oraz pociechy – i znajdował! Również przyszłość całego narodu oddał Jej w opiekę. Był niestrudzonym ewangelizatorem. Jego wyniesienia na ołtarze Polacy oczekiwali od dawna. Książka ta opisuje młodość, kapłaństwo, męczeństwo i wieloletnie przywództwo kard. Stefana Wyszyńskiego oraz uroczystości beatyfikacyjne 12. września 2021 roku w Warszawie. Ukazuje nie tylko jego życie, ale również myśli, poprzez staranny dobór cytatów dokonany przez wybitnego teologa i pisarza ks. prof. Waldemara Chrostowskiego. Jak wiadomo, Prymasa Tysiąclecia łączyła głęboka przyjaźń z kard. Karolem Wojtyłą. Wbrew nadziejom i prowokacjom komunistycznej władzy współpraca obu tych wybitnych hierarchów i Polaków nigdy nie uległa zachwianiu, czego najlepszym dowodem jest zamieszczony w książce obszerny artykuł krakowskiego metropolity o wielkim znaczeniu Prymasa dla naszego kraju oraz Kościoła w Polsce. Publikacja wzbogacona jest historycznymi fotografiami o niezwykłej wadze, tak dokumentacyjnej, jak i artystycznej; niektóre z nich publikowane są pierwszy raz.

Ks. prof. Waldemar Chrostowski, światowej sławy biblista i teolog, od dziecka pasjonujący się filatelistyką, przebywał na studiach w Rzymie w pierwszych pięciu latach pontyfikatu św. Jana Pawła II. Właśnie wtedy rozpoczął systematyczne gromadzenie, porządkowanie i opisywanie absolutnie unikatowego zbioru wszystkich „papieskich” walorów filatelistycznych, których liczba stale rosła. Kolekcjonerstwo tych znaczków to nie tylko hobby, lecz źródło ważnej wiedzy na temat recepcji osoby i pontyfikatu Papieża Polaka. Pierwszą część swojej kolekcji autor przekazał Muzeum Jana Pawła II i Prymasa Wyszyńskiego w Warszawie jako akt wdzięczności za to, co Jan Paweł II uczynił dla Kościoła powszechnego, a dla narodu polskiego w szczególności.Święty Jan Paweł II na znaczkach pocztowych świata 2005–2015 stanowi kontynuację wydanego w 2017 r. staraniem „Białego Kruka” albumu-katalogu Święty Jan Paweł II na znaczkach pocztowych świata 1978–2005. Poprzednia publikacja dokumentowała w aspekcie filatelistycznym osobę i oddziaływanie Jana Pawła II w okresie, gdy przez ponad 26 lat sprawował swój pontyfikat. Niniejsza publikacja obejmuje znacznie krótszy okres, bo tylko nieco ponad dekadę, która upłynęła po jego śmierci. W tym czasie miała miejsce beatyfikacja (2011) i kanonizacja (2014) Papieża z Polski, które to wydarzenia znalazły wyraz także w emisjach znaczków „papieskich” na całym świecie.Ta część filatelistycznej dokumentacji pontyfikatu Jana Pawła II, analogicznie jak poprzednia, zawiera reprodukcje i opisy znaczków oraz pochodnych wobec znaczków pocztowych form wydawniczych, czyli arkusików i bloków. Ich liczba jest znowu imponująca i obejmuje pozycje emitowane przez 101 zarządów pocztowych. Są to 923 znaczki, 322 arkusiki i 197 bloków – łącznie 1462 walory. Upamiętniają one odejście Papieża do Domu Ojca, rocznice związane z wydarzeniami z jego pontyfikatu, a także akt beatyfikacji, której dokonał Benedykt XVI, i kanonizacji, której dokonał papież Franciszek. Zarówno liczba jak i bogactwo tematyczne papieskich walorów są imponujące. Żadna inna osoba nie doczekała się w tak krótkim czasie tak wielu znaczków pocztowych emitowanych we wszystkich zakątkach globu ziemskiego.

W czasach, kiedy rodzina przeżywa swój największy w dziejach kryzys, gdy jest zewsząd brutalnie atakowana przez nowe ateistyczne trendy i ideologie, najlepszą jej obroną jest przedstawienie pewnego – niezachwianego – wzoru wiary, nadziei i pokoju. Wzorem tym była, jest i bez wątpienia pozostanie dla kolejnych pokoleń matek, ojców i dzieci – Święta Rodzina z Nazaretu. Dzieje Maryi, Józefa i Jezusa przedstawia na kartach tej wspaniałej księgi światowej sławy biblista ks. prof. Waldemar Chrostowski; czyni to nie tylko z wielkim znawstwem i erudycją, ale także z wielką pasją pisarską. Już od pierwszej linijki chcemy za nim podążać śladami zawartych w Piśmie Świętym oraz w apokryfach opowieści, a także śladami materialnymi, które pozostały w Ziemi Świętej po życiu każdego z Członków Świętej Rodziny. Pochylamy się nad prawdą ewangelicznego przesłania, którego nikt i nic nie jest w stanie zdezaktualizować. Dla kultury i sztuki nie było w historii ludzkości większej inspiracji niż chrześcijaństwo. W sposób szczególny odnosi się to do wizerunku Świętej Rodziny. Dlatego w książce tej znalazły się m.in. piękne obrazy i rzeźby przedstawiające epizody z Ich życia. Szczególny nacisk położony został na polskie dzieła, prawdziwe skarby, jednak często zapomniane; odkrywa je i utrwala mistrz fotografii sakralnej Adam Bujak. Wśród bogactwa motywów odnajdujemy rodzinę Maryi, Jej przyjście na świat oraz ofiarowanie w świątyni, zaręczyny z Józefem, Zwiastowanie, narodziny Jezusa, ucieczkę do Egiptu, dzieciństwo Jezusa czy śmierć św. Józefa. Podziwiamy dzieła zarówno z najważniejszych polskich ośrodków kultury – Krakowa, Warszawy, Poznania, Gdańska czy Torunia, jak i te z mniej znanych miejsc, jak choćby z Brzozowa, Czchowa, Libiąża, Łapczycy, Bolesławca, Chorzelowa, Nowego Korczyna, Tarnobrzega czy Skrzatusza. Krótki, ale jakże ważny wstęp do opowieści o Świętej Rodzinie stanowi fragment homilii Jana Pawła II nt. kluczowego znaczenia rodziny dla porządku moralnego. Są to słowa w dzisiejszych czasach wyjątkowo aktualne, znać je powinien każdy chrześcijanin – wziąć je sobie do serca i iść za nimi.

Odmawialiśmy „Ojcze nasz” tysiące razy, od dziecka znamy na pamięć treść tej modlitwy – ale czy naprawdę dobrze ją rozumiemy? To pytanie staje się szczególnie aktualne w obliczu nowego tłumaczenia szóstej prośby Modlitwy Pańskiej: „i nie wódź nas na pokuszenie”. Bóg nas ani nie kusi, ani nie przywodzi do złego – taka wykładnia chyba nikomu wierzącemu nie przychodziła do głowy. A jednak w mediach takie interpretacje zaczęły się pojawiać, stąd niezwykle istotne i palące stało się, abyśmy w pełni zrozumieli Modlitwę Pańską, każde jej słowo. Abyśmy poznali także jej historyczne uwarunkowania. Nie ma lepszego przewodnika po tych zagadnieniach niż wybitny biblista i wielki erudyta ks. prof. Waldemar Chrostowski. W książce tej prowadzi nas po każdej części Modlitwy Pańskiej, tłumacząc jej sens, trwałe zakorzenienie w Piśmie Świętym – także w Starym Testamencie – wskazując głębokie teologiczne treści zawarte w jej słowach. Czyni to językiem pięknym i zrozumiałym. Odwołuje się zarówno do Biblii, jak i długiej tradycji Kościoła, a także medytacji kardynała Stefana Wyszyńskiego oraz papieży św. Jana Pawła II i Benedykta XVI. „Ojcze nasz” jest bogactwem i darem, jak każda modlitwa, czyli rozmowa z Bogiem. Słowa codziennego pacierza, do których jesteśmy przyzwyczajeni od małego, mogą dzięki dogłębnej refleksji i dogłębnemu poznaniu obdarzyć nas nową duchową mocą. Ks. prof. Waldemar Chrostowski proponuje, „aby zakończywszy lekturę tej książki, wziąć do ręki kartkę papieru i napisać na niej poszczególne prośby Modlitwy Pańskiej; jest ich siedem. Niezwykle owocne będzie zastanowienie się, co w każdej z nich najbardziej mnie poruszyło i dotknęło, co okazało się najważniejsze i być może zmieniło odmawianie i przeżywanie tej modlitwy. Taki wysiłek przyniesie wielki pożytek duchowy każdemu, kto go podejmie”.

"Najnowsza książka ks. prof. W. Chrostowskiego poświęcona podstawowym zagadnieniom dotyczącym lektury Biblii. Jeden z najwybitniejszych polskich biblistów odpowiada w tej publikacji na tak istotne pytania jak: Czym jest Pismo Święte? Jak rozumieć natchnienie i bezbłędność Biblii? Na czym polega historyczność ksiąg biblijnych? Dlaczego na kartach Biblii są wzmianki o przemocy i złu? Jaka jest relacja miedzy historycznością Jezusa Chrystusa i wiara w Niego? Jak praktycznie czytać Pismo Święte?"

Treść ośmiu błogosławieństw wygłoszonych przez Chrystusa na Górze jest bez wątpienia znana większości katolikom. Jednak z właściwą ich interpretacją bywają niestety kłopoty. Najwięcej trudności przysparza zwykle wyjaśnienie, kogo miał Jezus na myśli mówiąc o „ubogich w duchu”. Jak wszyscy dobrze wiemy wiara żywi się pobożnością, ale trwały fundament ma w ugruntowanej wiedzy. Wtedy też wierzącym łatwiej jest wiarę w Boga z przekonaniem głosić i dawać jej świadectwo w codziennym życiu. Głęboki sens i znaczenie ośmiu błogosławieństw wyjaśnia w tej mądrej, napisanej piękną polszczyzną i wysmakowanej edytorsko książce cieszący się ogromnym autorytetem biblista i teolog, ks. prof. Waldemar Chrostowski – laureat prestiżowej Nagrody Josepha Ratzingera. Zwraca uwagę, że błogosławieństwa „ukazują i potwierdzają najgłębszy sens i potrzebę Dobrej Nowiny. Uczniowie Jezusa zapamiętali te słowa, po czym utrwalili je na piśmie. Dzięki temu stały się one kluczowym programem religijnym i moralnym, który wyznacza główne kierunki życia i postępowania wyznawców Chrystusa”. Każde z ośmiu błogosławieństw jest tu objaśnione osobno w odwołaniu zarówno do czasów Starego i Nowego Testamentu, jak i do współczesności, co następuje najczęściej poprzez przywoływanie rozważań dwóch wspaniałych papieży – św. Jana Pawła II i Benedykta XVI. Dodatkowym atutem tej książki są nawiązujące do treści ilustracje – ryciny z wielkich zasobów krakowskiego Muzeum Narodowego. Stanowią one nie tylko upiększenie, ale są niepodważalnym świadectwem, że Pismo Święte stanowi od wieków niewyczerpane źródło także artystycznych inspiracji.

Książka “Kościół na stepie” ks. prof. Waldemara Chrostowskiego – wybitnego biblisty, laureata “teologicznego Nobla”, czyli Nagrody Ratzingera – to pozycja niezwykła w jego dorobku. Jest ona wynikiem niezwykłej pielgrzymki, którą w 2015 roku odbył autor do dalekiego Kazachstanu. Podróżował tam śladami Polaków, którzy przez dwie dekady deportowani byli przez Stalina do Azji Środkowej. Szczególnie ważnym tropem, na który się natknął, były heroiczne losy polskich księży katolickich, którzy potajmnie pełnili swą służbę duszpasterską dla rodakom na wygnaniu. Ks. Chrostowski nieustannie natykał się tam na ślady polskości: kościoły, kaplice czy groby w stepie. Najciekawszym elementem podróży okazywały się jednak liczne spotkania i rozmowy z potomków deportowanych niegdyś Polaków. Jedni z nich marzą o powrocie do ojczyzny, dla innych rodzinnym domem stał się Kazachstan, gdzie założyli swoje rodziny. Książka zawiera nie tylko teksty autora, lecz także zdjęcia robione przez niego podczas podróży. Przybliża czytelnikowi tło historyczne i przebieg deportacji, cytując m.in. zapiski naszych rodaków z Tainszy, Oziornoje, Pietropawłowska, Szczucińska, Astany, Karagandy, Dolinki i Ałmaty. Opisuje również współczesne życie tamtejszych wspólnot katolickich. Wszystko osadzone jest zaś w realiach dzisiejszego Kazachstanu. Ostatnim rozdziałem jest kronika podróży apostolskiej św. Jana Pawła II do Kazachstanu we wrześniu 2001 roku oraz wygłoszone podczas niej przemówienia i homilie. Książka ukazuje się w przededniu beatyfikacji ks. Władysława Bukowińskiego, czczonego jako Apostoł Kazachstanu. Odbędzie się ona 11 września 2016 roku w Karagandzie. Z pewnością jest to wyraz uznania dla kilku pokoleń działających w konspiracji polskich misjonarzy, o których również opowiada książka ks. Chrostowskiego.

Prawda. Chrystus. Judaizm. Z księdzem profesorem Waldemarem Chrostowskim rozmawiają: Grzegorz Górny i Rafał Tichy Ciąg dalszy bestsellerowej serii! Po dwóch książkach, które okazały się wydawniczymi hitami – „Bóg, Biblia, Mesjasz” i „Kościół, Żydzi, Polska” – otrzymujemy kolejny tom rozmów z ks. profesorem Waldemarem Chrostowskim. W 2014 roku został pierwszym polskim laureatem Nagrody Ratzingera, nazywanym „teologicznym Noblem”. W uzasadnieniu kard. Camillo Ruini wskazał na zaangażowanie laureata w dialog katolicko-judaistyczny i polsko-żydowski. Tym razem wywiad-rzeka poświęcony jest meandrom relacji Kościoła z Żydami i judaizmem w ostatnim półwieczu. Aby lepiej zrozumieć ich specyfikę, należy cofnąć się do czasów, gdy rozchodziły się drogi Kościoła i Synagogi, ze szczególnym uwzględnieniem osoby i działalności św. Pawła. Ks. prof. Waldemar Chrostowski (ur. 1951) – profesor zwyczajny nauk teologicznych. Wykładowca na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie, a w latach 2001-2010 także na Wydziale Teologicznym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Od roku 1990 redaktor naczelny kwartalnika teologów polskich „Collectanea Theologica”; w latach 2003-2013 przewodniczący Stowarzyszenia Biblistów Polskich. Członek Komitetu Teologicznego Polskiej Akademii Nauk, Towarzystwa Naukowego w Toruniu i Polskiej Akademii Filatelistyki. Autor ponad 2800 publikacji naukowych i popularnonaukowych. Kawaler Zakonu Rycerskiego Świętego Grobu Bożego w Jerozolimie.